Park Chan-wook over de Vengeance-trilogie

Met sympathy for lady vengeance sluit Koreaan Park Chan-wook (1963) zijn wraak-trilogie af. We spraken de regisseur vorig jaar op het Filmfestival Venetië: "De wraak van Geum-ja heeft iets elegants. Het heeft iets van een ritueel."

Voor wie heeft u meer sympathie, voor Mister of voor Lady Vengeance? Het is geen toeval dat ik de trilogie met deze film heb willen afsluiten.

De vrouw dus. Denkt u dat die op een andere manier wraak neemt dan de man? Zeker. Geum-ja, de vrouwelijke hoofdpersoon in dit verhaal, bereidt haar wraak nauwkeurig voor. Ze kiest met zorg het pistool uit dat ze zal gebruiken. Ik denk niet dan een man zich in zo’n situatie druk zal maken om een dergelijk detail.

Wat opvalt is dat Geum-ja haar emoties onder controle lijkt te hebben. Is wraak niet een emotie die je overspoelt, die je volledig verteert? Dat is het beeld uit sympathy for mr. vengeance (2002) en oldboy (2003). Daarin zijn de mannen impulsief, op een bijna dierlijke manier. Maar dat is ook precies het verschil tussen deze film en de vorige twee. In sympathy for lady vengeance wordt de wraak zorgvuldig gepland. De wraak van Geum-ja heeft iets elegants. Het heeft iets van een ritueel.

Is dat ook de reden dat de wraakneming zelf, in tegenstelling tot de vorige twee films, buiten beeld blijft? Ja. Ook omdat uit de trilogie, dit het verhaal is waarin wraak het minst belangrijk is. Een dramaturg zei: ‘Op het moment dat ze haar kind terug krijgt, is haar motivatie om wraak te nemen verdwenen.’ Maar daar gaat het mij net om. Zij wordt niet voortgedreven door wraak. Maar door een gevoel van schuld en verantwoordelijkheid. Geum-ja heeft onder dwang deelgenomen aan een ontvoering. En ook al heeft ze het kind niet zelf vermoord, ze voelt zich daar wel verantwoordelijk voor. Ze voelt zich schuldig, ze wil boete doen. Dat zijn in vergelijking met de vorige twee films de nieuwe elementen: boetedoening en vergiffenis.

Wraak, schuld, boete en vergiffenis. Het zijn allemaal religieuze begrippen. Ik heb begrepen dat u katholiek bent opgevoed. Dat klopt. En dat zal me ook wel gevormd hebben. Het katholicisme heeft een rijke visuele erfenis. Iconen spelen een belangrijke rol, veel meer dan bij de protestanten. Al die kruisen, al dat lijden…
Maar ik noem mezelf niet langer katholiek. En in Korea is dat geloof veel opener dan in Europa. Het is ook niet het enige geloof dat in deze film een rol speelt. Geum-ja zegt op een gegeven moment dat ze zich bekeerd heeft tot het boeddhisme. Dat is denk ik kenmerkend voor de film. Het beperkt zich niet tot één specifieke religie. Als je het al iets zou willen noemen, dan is het zoiets als het Geum-jaïsme.

Die andere Koreaanse regisseur die het zo goed doet in Europa, Kim Ki-duk heeft ook al een christelijke achtergrond. Is dat toeval? Dit is de eerste keer dat ik dat hoor. Ik heb Kim Ki-duk wel eens gezien. Maar ik ken hem niet echt. Ik wil dan ook liever geen commentaar geven op deze vraag. Maar we hebben ook al te lang over godsdienst gepraat. Er worden wel veel religieuze symbolen gebruikt in deze film, maar alleen als metafoor. Dit is geen religieuze film, maar een morele, een ethische. Religie gaat over het leven na de dood. Deze film gaat over het hier en nu.

Dat is wat Geum-ja zo graag lijkt te willen. Vergiffenis in het hier en nu. Zo zou je de laatste scène kunnen zien, ja. Het lijkt of ze faalt. Ze krijgt geen vergiffenis. Maar dat is juist de crux. Vergiffenis is niet iets dat je van bovenaf krijgt. De enige die kan vergeven, dat ben je zelf. Het draait uiteindelijk om de persoonlijke rust, binnen in jezelf. Je ziet ook dat Geum-ja in het begin van de film een stukje tofu eet, dat haar wordt aangereikt door een christen. Aan het einde van de film eet ze een stuk witte cake. Daarmee wijst ze uiteindelijk de religie af, die door anderen gemaakt is. En kiest ze voor een meer persoonlijke vorm van geloof.

Ook al blijft de wraak zelf buiten beeld, de film is bloederig genoeg. Bent u niet bang beschuldigd te worden van overbodig gebruik van geweld? Ik heb bepaalde principes en regels bij het ontwikkelen van scènes met geweld. Het gaat mij niet om het geweld op zich. Maar om het lijden. Ik wil dat de kijker beseft hoeveel geweld wraak kan veroorzaken. In de meeste films met een serial killer, stopt het verhaal op het moment dat de dader gepakt wordt. Ik ga dan juist door. Ik wil dat moment gebruiken om de film op te tillen naar een ander niveau.
Er zijn journalisten die mij zeggen dat de les die uit de film getrokken kan worden is: wraak heeft geen zin. Anderen zeggen precies het tegenovergestelde. Maar het gaat me niet om goed of fout. Ik probeer ook niet het geweld of het recht op wraak te verdedigen. Ik wil de gevoelens van wraak portretteren. Meer niet. Je ziet op de gezichten van de mensen die wraak hebben genomen geen enkele voldoening. En dat kan ook niet. Want wraak geeft geen voldoening. Ik hoop dat de mensen de zaal verlaten met een gevoel van medelijden. En de hoop op een betere wereld.

Bent u nu klaar met het thema wraak? Ja. Voorlopig wel. Maar je weet nooit wat er over tien jaar gebeurt.

Jeroen Stout