Niki Padidar over IDFA-openingsfilm All You See

‘Het is makkelijker om er niet moeilijk over te doen’

Niki Padidar

All You See opent op woensdagavond 9 november de 35e editie van documentairefestival IDFA met een elegante, visueel goed doordachte en rake deconstructie van de eeuwige vooroordelen waarmee je als ‘nieuwkomer’ te maken krijgt en dus de lens waardoor je bekeken wordt. Ook na 25 jaar nog.

Gezien worden is een diep menselijke behoefte. Maar wat als samenleving waarin je als nieuwkomer je eerste stappen zet (een kleine stap voor de mensheid, een reusachtige stap voor een mens) nooit zien wie je werkelijk bent en altijd weer met hun eigen projectie komen? Je reduceren tot hun vooroordelen? Eigenlijk altijd net langs je heen kijken?

Niki Padidars All You See, de openingsfilm van IDFA 2022, vertelt een persoonlijk, universeel verhaal over de eeuwige vooroordelen en misverstanden waarmee ‘de vreemdeling’ te kampen heeft.

Je zegt ergens in de film ‘mensen vinden het gezeik om hierover te praten’. Was dat een reden om de film te maken? Of is die reden persoonlijker? Loutering? Antwoorden krijgen? “Dat sommige mensen het gezeik vinden, zou eerder een reden zijn geweest om de film niet te maken. Omdat het zo veel weerstand oproept en je zo veel uit moet leggen. Eigenlijk zeggen mensen: ‘het is niet waar wat jij zegt, dat je constant als vreemdeling wordt gezien, dat wij je met vooroordelen benaderen.’ En dan moet ik het tegendeel bewijzen. Dat is zo vermoeiend dat je jezelf aanleert, onbewust ook, om het maar te laten rusten. Dan heb je het er maar niet over. Dit is voor mij na al die jaren ook de eerste keer dat ik iets met dit onderwerp doe.”

Wat deed je besluiten om er wel iets mee te doen? “Ik begon een beetje naïef aan deze film. Omdat ik dacht: er is iets met al die vooroordelen, en ik vind het wel vervelend, maar eigenlijk valt het allemaal wel mee. Ik maakte er wel eens grapjes over. Zo van: ik word, haha, zes keer per dag in het Engels aangesproken. Maar tijdens het maken van de film merkte ik dat ik de woede en het verdriet erover altijd heb weggedrukt. Het bleek een veel groter ding in mijn leven dan ik dacht. Ik had mezelf aangeleerd dat het makkelijker is om er niet moeilijk over te doen.”

Is dat niet licht deprimerend? “Ik kan niet meer terug naar hoe ik vóór deze film naar de wereld keek. Die frustratie wegstoppen als overlevingsstrategie. Om het voor jezelf en de omgeving makkelijker te maken.”

All You See

All You See maken is een noodzakelijke stap geweest om verder te komen? “Ja. Zeker. Ik voel er wel iets dubbelzinnigs bij: ik wil niet in een hokje gestopt worden, daarom maak ik de film. Maar vervolgens loop je het risico dat je juist in een hokje gestopt wordt. Ik wil niet steeds als allochtoon gezien worden, maar voor sommige mensen ben ik nu een allochtoon die een allochtonenfilm heeft gemaakt. Cru gezegd. Maar ik zie nu in dat het toch belangrijk is dat ik dit doe, omdat ik ervaar wat ik in de film laat zien. Als niemand die dit ervaart de motivatie voelt om er een film over te maken, dan wordt dat verhaal dus nooit verteld. Ik voel het als mijn verantwoordelijkheid.”

Had je een heel strak draaiboek? Het onderwerp is enorm groot, je zou er van alles bij kunnen halen. Maar het resultaat is een visueel elegante, bijna bescheiden film. “Ik werk heel intuïtief. In eerste instantie identificeerde ik me met de meisjes en de vrouw die je ziet. Ik was een beetje zoals Sofia was. De hele film zegt ze eigenlijk alleen maar dat ze terug wil naar Engeland, naar haar vrienden. Dat zou je de eerste fase kunnen noemen. Waarin je nul controle hebt over wat je is overkomen als kind. Je bent ergens mee naar toe genomen.
“Dan heb je Hanna die de hele tijd haar best doet om erbij te horen. Die cartoons en films kijkt om te leren hoe ze vrienden moet maken. Die probeert straattaal te leren. Alles om maar geen toerist te lijken. Khadija heeft al veel meer meegemaakt. Als je ouder bent, zoals zij, dan komt er een moment dat je denkt: nu ben ik er wel klaar mee, al die pogingen om erbij te horen. Het wrange is dat je je er nooit aan kunt onttrekken. Maar je kunt je wel voornemen om je eraan te onttrekken. En soms vergeet je het bijna, dat mensen je als anders zien. Maar dan is er altijd wel iemand die je er op wijst. Ik zat laatst in een café met m’n laptop en daar zit een sticker op van Sneeuwwitje die een appel vasthoudt. Ik had een rooie, ronde vintage wollen sjaal liggen. Ik zat gewoon te tikken en een man komt vragen of ‘ie een foto van mijn laptop mag maken. Hij maakt de foto en zegt ‘kijk, die appel kleurt mooi rood door je hoofddoek.’ En terwijl hij wegloopt, denk ik ‘Wat de hel’.
“Je wordt altijd weer die realiteit in gesleurd. Vooral op momenten dat je het niet verwacht. Zoals het moment waarover ik in de film vertel. Ik ging op een vliegveld door een detector en het ding ging niet af. Toch werd mijn tas gecontroleerd op explosieven. De man vroeg: ‘Waar kom je vandaan?’ Ik zeg ‘Amsterdam’. Toen werd hij boos en bleef vragen waar ik vandaan kwam. Uiteindelijk zei ik maar: ‘Iran’. Toen vroeg hij waar mijn boerka was. Ik was er voor een filmfestival, om een masterclass te geven. Superleuke sfeer, hele leuke mensen. Ik was op slippers, gekleed in een spijkerbroek en een hemdje. Ik was niet in klederdracht of zo. Die man had geen enkele aanleiding om te denken dat ik m’n boerka was vergeten op de wc.”

In een fractie van een seconde zie je al die vastgeroeste denkpatronen. “En mensen worden boos hè. Alsof ik met een hoofddoek op hóór te lopen. Soms word ik wanhopig en denk dat het geen zin heeft om er tegenin te gaan. En soms zie ik iets moois. Zoals die meest recente versie van De kleine zeemeermin waarin Disney een zwarte actrice had gecast. Zag je al die reactievideo’s online van meisjes die zich eindelijk herkenden in een personage op het scherm? Dus er verandert toch wel wat. Het gaat traag maar dit zou een aantal jaren geleden niet hebben gekund. Bij Disney hebben ze toch de afweging gemaakt: we weten dat we hier een aantal mensen boos mee gaan maken, maar we doen het toch.”

Is het een risico dat je als migrant het verleden in het thuisland idealiseert, omdat je geen nieuwe herinneringen meer creëert? “Dat kan gebeuren. Het was ook maar zeven jaar, dat ik in Iran opgroeide. Maar die tijd was voor mij wel een soort hemel. Het huis van mijn grootvader. Heel warm, fijn, geborgen. Ook al was er oorlog. Ook al zat het regime er al dat nu nog aan de macht is. Maar ik was een kind met mijn oma, opa en andere familie in de buurt. Alles was goed. Als je dan weg moet en daar niet een tweede warm thuis voor in de plaats komt, dan blijft dat gevoel van geborgenheid verbonden met het land waar je bent opgegroeid.”

Je film gaat over kijken, bekeken worden, gezien worden, maar evenzeer over identiteit. Voel je met wat er nu in Iran aan de hand is, wat er in het nieuws komt, dat jouw identiteit gaat schuiven? Dat je je meer verwant gaat voelen met vrouwen daar, bijvoorbeeld? “Jawel, ik en mijn ouders kijken dag en nacht alles wat los en vast zit over wat zich daar nu afspeelt. Ik teken petities, demonstreer als het kan. Maar ik voel me machteloos. Ik zit ver weg en kan niks doen en ondertussen zie je de barbaarse manier waarop ze daar mensen martelen en vermoorden die voor vrijheid strijden. Dat mijn film IDFA mag openen, zou me in andere tijden dolgelukkig hebben gemaakt. Nu hangt er toch een schaduw over: zit ik hier blij te zijn met een openingsfilm terwijl er daar mensen gelyncht worden. Dagelijks. Zo voel ik me.”

Wil je die betrokkenheid vertalen naar een nieuwe film? “Ik zou er graag iets mee doen, want filmmaken is wat ik kan. Het betekent wel dat ik niet meer terug kan naar Iran. Niet zolang dit regime er zit. Maar goed: dat risico verbleekt bij het risico dat de de mensen in Iran lopen. Plus: het gaat in de Nederlandse media vaak alleen over de hoofddoek. Een simplificatie van de werkelijkheid. De protesten tegen de dictatuur gaan over veel meer. We hebben het over een intense ontevredenheid met een regime dat al 43 jaar het volk onderdrukt. Op allerlei manieren. De hoofddoek is maar een deel van het verhaal. Maar het is vaak het enige dat we hier te zien krijgen.”