IDFA 2018 Focus: Me

Het IDFA-themaprogramma Focus: Me onderzoekt de relatie tussen de camera en de filmmaker. Opgenomen in het programma zijn weinig geziene films van Naomi Kawase, Chantal Akerman en debutant Young Sun Noh. Ze gebruiken de camera om grote afstanden in hun levens te overbruggen.

“Je komt te dichtbij.” Is deze sneer van Naomi Kawase’s oudtante/adoptiemoeder naar de camera in Katatsumori (1994) niet van toepassing op elke home movie? Wanneer geliefden de camera op elkaar richten levert dat al gauw spanning op, omdat de camera bijna per definitie te dichtbij komt. Dat blijkt uit de films in Focus: Me, een themaprogramma op het Amsterdamse documentairefestival IDFA over filmmakers die de camera op hun eigen levens richten. Dat doen ze niet uit ijdelheid. Dit zijn absoluut geen selfie-films, ook al zijn er genoeg close-ups van de filmmakers. Om Chantal Akerman – wiens News from Home (1977) in het programma is opgenomen – te parafraseren: dit zijn ook niet bepaald home movies. In deze films proberen regisseurs juist hun blik op de wereld te vergroten, door hun eigen afstand tot anderen te verkleinen.

Verbondenheid
Dat was het doel van Naomi Kawase, de Japanse filmmaker die vooral bekend staat om haar fictiewerk – Radiance (2017), An (2015) en Still the Water (2014) draaiden afgelopen jaren op het filmfestival van Cannes en in de Nederlandse filmtheaters. Andere films van Kawase uit IDFA’s selectie voor het programma, zoals haar debuut Embracing (1992), Katatsumori en Birth/Mother (2006) zijn minder bekend. Deze speelse documentaires gaan over familie, verlies en liefde en over hoe dat zich naar cinema laat vertalen.

In Embracing gaat Kawase op zoek naar de biologische vader die nooit in haar leven is geweest. Haar oudtante raadt de zoektocht af, maar realiseert zich niet dat de jongvolwassen Kawase vooral zoekt naar een eigen identiteit. Hoe verhoudt ze zich tot haar incomplete gezin? Tot haar adoptiemoeder die haar oma had kunnen zijn? Tot de rest van de wereld? En als aspirerend regisseur: tot cinema zelf?

Het sterkste beeld van Embracing zit op het eind. Kawase belt dan voor het eerst met haar vader. Ze zit voor de camera, dichtbij de lens. Hij vraagt aan haar: “Waar ben je nu? Hoe heb je mij gevonden?” In de films in Focus: Me gaat het niet alleen om de fysieke afstand binnen het frame, maar ook om de soms onoverbrugbare afstand daarbuiten. Birth/Mother (2006) gaat over Kawase’s eigen moederschap. Daarin zit een extreme close-up van de navelstreng van haar pasgeboren baby. Het is een symbool voor de vraag die ze in haar hele oeuvre blijft stellen: wat hebben we nodig om ons verbonden te voelen?

Navelstreng
Voor filmmakers kan de camera als een surrogaatnavelstreng dienen. In Victor Kossakovsky’s Wednesday 19.7.1961 (1997) filmt de regisseur uit Sint-Petersburg mensen die op dezelfde dag en in dezelfde stad als hij geboren zijn. Het levert een bijzonder oprecht portret op van een ploeterende generatie. Kossakovsky blijft op de achtergrond en toch gaat de film ook over hem: hij had net zo goed een van deze mensen kunnen zijn.

Dankzij tweeluik Father and Son (2013) en Father and Son on a Journey (2013) mogen twee mannen weer vader en zoon zijn. In deze films, waarbij de tweede werkt als een aanvulling op de eerste, gaan twee regisseurs, vader Marcel en zoon Pawel Lozinski, op roadtrip van Polen naar Frankrijk. Het doel is om de sterfteplek van Pawels moeder te bezoeken, maar ook om samen een film te maken van de reis. Wanneer de camera’s draaien kunnen Marcel en Pawel hun rol als vader en zoon opvoeren. Naarmate de reis vordert is het echter geen spel meer is. Gesprekken over de familiebreuk na een scheiding lopen zo uit de hand dat Marcel dreigt om de film stop te zetten. “De reis is belangrijker.” De camera is weer te dichtbij gekomen.

Afstand
Soms kan de camera niet dichtbij komen. Zoals in Yukiko (2018), een intrigerende documentaire van debutant Young Sun Noh die ook is geselecteerd voor IDFA’s hoofdcompetitie. Noh probeert dichterbij haar oma te komen, een vrouw die niet valt af te beelden omdat er geen herinneringen van haar zijn. Nohs Japanse oma is na de geboorte van haar kind in Korea gelijk vertrokken naar Japan. “Noem haar Yukiko,” heeft Nohs moeder gezegd over haar eigen mysterieuze, haast fictieve moeder.

Noh combineert afstandelijke beelden van alledaagse taferelen met een voice-over waarin ze probeert deze Yukiko te vangen. Want is het mysterie van haar oma niet de weg naar haar moeder, een stugge vrouw die ze evenmin begrijpt? Yukiko voelt als de natuurlijke afsluiter van Focus: Me, omdat in dit geval alle beelden van Noh te kort schieten. Haar film gaat niet over afstanden overbruggen, maar over afstanden voelbaar maken. De camera kan niet iedereen met elkaar verbinden.