Jan-Willem van Ewijk over Atlantic. (IFFR Live!)

In Atlantic. stapt een Marokkaanse surfer op zijn surfplank om de Atlantische oceaan te trotseren. De visueel overweldigende film van Jan-Willem van Ewijk, zelf surfer en voormalig investeringsbankier, is onderdeel van IFFR Live!

Door Mariska Graveland

Een twintiger laat zijn Marokkaanse dorp achter zich om op zijn surfplank over de Atlantische Oceaan naar Europa te reizen, en zo eindelijk zijn eigen weg te gaan. In Jan-Willem van Ewijks Atlantic. deinen we met Fettah mee op de golven, maar de film heeft het anker uitgegooid in zijn dorp Moulay Bouzarqtoun, dat tussen Casablanca en Agadir ligt. Jan-Willem van Ewijk: "Onder windsurfers is het dorp heel bekend. Dankzij een stenen rif dat de zee inloopt slaan de golven heel mooi langzaam om, en de wind uit het noorden waait altijd hard. Voordat de windsurfers eind jaren 80 het dorp ontdekten waren de omstandigheden er bijna middeleeuws, dat veranderde allemaal na de minikolonisatie van de windsurfers. Al snel kregen plaatselijke jongeren door dat ze aan de surfers eten en drugs konden verkopen, maar ze kregen ruzie met de twee families uit het dorp die ook geld wilden verdienen. Het mooie was wel dat wij gedachteloos kapotte surfspullen achterlieten om het volgende jaar te ontdekken dat de jongens de zeilen en planken hadden gerepareerd en zelf begonnen waren met windsurfen. Een van die jongens uit het dorp is zelfs wereldkampioen geworden. De komst van de surfers heeft hen vrijheid gebracht maar ook frustratie, want de bewoners hadden verwacht dat het dorp een toeristisch oord zou worden maar dat is nooit gebeurd."

Jan-Willem van Ewijk (portret Geert Snoeijer)

Bruine huid
In het eerste, wonderschone helikoptershot van Atlantic. ziet de zee er van bovenaf uit als een gerimpelde, gebruinde huid. "De oceanen als de huid van de wereld, ja. De zee vormt de grens tussen Fettah en zijn dromen, de zee die zijn moeder heeft verzwolgen maar waar hij ook vrijheid vindt." De zee is in de film een levend, rusteloos organisme maar ook zo leeg dat je er van alles op kunt projecteren. "Ik bedenk me nu dat de bruine kleur van het water eigenlijk wel past bij de reis van Fettah. De eerste kilometers is de zee daar bruin omdat er veel zand in het water zit. Verderop wordt het water helderder: de jongen ziet zijn leven tijdens zijn tocht ook steeds helderder — de zee als een spiegel."
De voice-over en de jump cuts maken van Atlantic., die in Toronto in première ging, een desoriënterende ervaring, waarbij niet altijd duidelijk is of Fettah nou onderweg is, al gearriveerd of met lege handen is teruggekeerd. In Van Ewijks film is er geen oorzaak en gevolg aan te wijzen. De mens is geneigd om verbanden en patronen te zien in opeenvolgende gebeurtenissen, omdat het leven anders als los zand uit elkaar zou vallen, wat voor veel mensen een onverdraaglijk idee is. Maar Van Ewijk laat de stukken tussen de gebeurtenissen liever open. "Ik wilde verwarring scheppen, dat past beter bij het najagen van dat waanbeeld van Fettah. Daarom praat hij op zee met mensen die afwezig zijn, hij richt zich tot iets wat er niet is. Ik denk dat een groot deel van je leven wordt geregeerd door dingen die er niet zijn. Ik ben zelf ook iemand die droomt en die vaak in z’n hoofd ergens anders is. Dat herkende ik in de hoofdrolspeler, die uit dorp komt. Soms zag ik hem in zijn restaurant in een hoekje wel een uur naar buiten staren."
Op jezelf kunnen zijn en je onwelgevallige gedachten durven toelaten is niet iedereen gegeven, misschien uit angst om op drift te raken. "Fettah is ook echt de weg kwijt, hij is van binnen aan het zwerven, en eindigt ergens in het midden van de oceaan, weg van alles. Hij drijft letterlijk rond, zonder wind. En als de wind weg is ben je als surfer nergens." Hij moet op eigen kracht verder, met als enige houvast zijn surfplank, en levert zo een eenzame strijd met de natuur, een beetje zoals in Hemingways The Old Man and The Sea. "Ook hij wordt meegesleept, maar in een innerlijke strijd. Ik vind het moedig dat Fettah zijn eigen twijfels onder ogen durft te zien en toegeeft dat hij het ook niet weet."
Zo verandert het najagen van een waanbeeld uiteindelijk in een soort zelfonderzoek, waarbij Fettah durft toe te laten wat in zijn gedachten sluimert. "Veel mensen staan onder druk om in hun leven te blijven waar ze zijn. Veel dingen durf je niet uit te spreken of te doen, omdat je verlegen bent of bang voor conflicten. Fettah weet dat veel mensen zijn stap om weg te gaan zullen veroordelen. Dat hij het toch doet, vind ik heroïsch."

Meebuigen
Zelf heeft Van Ewijk ook twee keer een grote draai in zijn leven gemaakt: van vliegtuigbouwkundige werd hij investeringsbankier en nu is hij filmmaker. "In de tijd dat ik als bankier werkte, ben ik in een crisis terechtgekomen. Ik verkocht mijn huis, en ging terug naar een kamertje om te schrijven. Zeker tussen twee films door is het financieel moeilijk, maar nu doe ik tenminste wat ik echt wil."
"Ik denk wel eens aan de oceaangolven om door moeilijke tijden heeft te komen. Als je surft weet je niet precies welke golf eraan gaat komen maar als je hem neemt dan moet je je er wel aan overgeven. Je kunt alleen een beetje bijsturen. Als je ertegen gaat vechten dan val je. Het is eigenlijk een acceptatie van de wereld zoals hij is, je moet je niet te veel zorgen maken als het misgaat."
Zowel Fettah als Van Ewijk is de golf in ieder geval wel aangegaan, ze hebben hem niet overgeslagen, een bescheiden vorm van zelfbeschikking. In diezelfde golven versmelten ook twee tegenstrijdige levenshoudingen: moet je nou weerstand niet uit de weg gaan, of juist meebuigen om niet te knakken? "Soms pak je hele hoge golven niet omdat je bang bent. Als je toch de dappere beslissing neemt om iets te doen wat niet makkelijk is, dan zoek je welbewust de frictie op, maar als je die stap eenmaal hebt genomen, dan kun je je maar beter laten meevoeren op die golf."