Jake Schreier over Robot & Frank

"Twee zaken haat ik: vals sentiment en nadrukkelijkheid", zegt Jake Schreier vanaf het Filmfestival van Deauville. "Daarom was ik blij dat Frank Langella me voor de start van de opnames vertelde dat hij de rol niet wilde acteren maar wel spelen én dat hij geen gevoelens wou uitmelken." Met zijn in Sundance bekroonde debuutfilm Robot & Frank bewijst Schreier dat subtiliteit werkt.

Er is een scène in dit sprookje over de relatie tussen een oudere man en een hulprobot die herinnert aan de pijnlijke aftakeling van computer HAL 9000 in 2001: A Space Odyssey ("Dave, my mind is going, I can feel it") maar regisseur Jake Schreier trapt niet in de val van het loutere citaat of het melodrama.

Hij serveert ons een onderkoeld dramatisch moment waarin het afbrokkelend geheugen van een mens en het bewustzijn van een machine verstrengelen. Bijna achteloos, zoals ook thema’s als verantwoordelijkheid, de rol van technologie in het dagelijkse leven, eenzaamheid en de antropomorfe benadering van objecten worden geïntroduceerd.

Een spektakelarm debuut geproduceerd krijgen lijkt geen sinecure. "Het was inderdaad bijzonder moeilijk. Uiteindelijk vonden ze zowaar geld bij schroothandelaars uit Indiana die brood zagen in een cast met namen zoals Frank Langella, Liv Tyler, James Marsden en Susan Sarandon. Robot & Frank is geïnspireerd door een artikel over Japanse robots ontwikkeld om bejaarden bij te staan. Dat leidde tot een verhaal met bespiegelingen over ouderdom en de relatie tussen mens en machine. Ik weigerde te werken met CGI omdat de robot heel fysiek en echt moest lijken. Daarom lieten we hem bouwen en zochten we naar de juiste balans. De robot moest voldoende groot zijn om dingen van een schap te halen maar ook klein genoeg om oudere mensen geen angst aan te jagen. Want een robot die binnendringt in levens kan bedreigend overkomen."

Heeft hij daarom ook geen gezicht? "Dat vond ik belangrijk. Mensen projecteren heel gemakkelijk emoties in objecten zoals telefoons en stofzuigers. Doordat de robot geen gezicht heeft kan de toeschouwer vlotter meegaan in Franks tocht. Frank vindt de robot eerst akelig terwijl wij het idee vreemd vinden; wanneer hij van de robot begint te houden gaan wij hopelijk ook sympathiseren met deze machine. Hoe minder emotie de robot uitstraalt, hoe meer emotie we zelf kunnen projecteren op dit wezen."

De film speelt in een toekomst die erg lijkt op het heden, op grote Skype-schermen en smalle auto’s na. "Je probeert in sciencefiction altijd elementen te introduceren die het gegeven realistisch maken. We wilden vooral geen onherkenbare wereld in beeld brengen en concentreerden ons op technologie die binnendringt in Franks vertrouwd ogende, universele wereld. Robot & Frank is bewust geen traditionele robotfilm waarin robots de wereld overnemen of heel magisch een hart blijken te hebben. Het leek ons interessanter om de robot een aantal logische ideeën te geven waardoor het een film wordt over wat mensen doen met technologie en niet over hoe technologie een eigen leven gaat leiden."

Sciencefiction-auteurs zoals Isaac Asimov introduceerden de mogelijkheden die robots bieden. "Inderdaad, het gaat meer over wat wij naar technologie brengen, over wat Frank toevoegt aan de technologische machine die in zijn huis belandt. Via zijn zoon en dochter tonen we andere mogelijke houdingen tegenover technologie."

Waarom is Frank een dief? "Mensen zoals hij zijn geen gangsters die winkels overvallen, zij zien hun bezigheid als een vorm van kunst. Bovendien hebben ze ook een normaal gezinsleven, het zijn absoluut geen marginale figuren. Ze stelen van de Zsa Zsa Gabors van deze wereld en kunnen hun buit niet overal slijten. Maar voor hen is het een passie. Mijn insteek was de toewijding aan kunst en de impact daarvan op gezinslevens. Frank is een kunstenaar, alleen is die kunst inbreken en eiste ze haar tol."

De bibliotheek waar Franks ex-vrouw werkt is een metafoor. "Het is een laatste restant van een oude cultuur waaraan Frank zich vastklampt; de antieke boeken zijn overblijfsels van een niet zo ver verleden die dreigen te sneuvelen bij een verbouwing. Hij vecht voor een wereld die net als zijn geest dreigt te verdwijnen. Je mag vinden dat Frank geen sympathiek personage is, maar het is wel iemand waarvoor we supporteren. Hij berokkent ook niemand schade, op de verzekeringsmaatschappij na. Alles hangt natuurlijk af van de toon van de film maar in Robot & Frank vellen we geen moreel oordeel over diefstal. De roof staat symbool voor zijn streven om terug glorie en energie te injecteren in zijn stilgevallen leven. Dat sluit perfect aan bij ons streven om de film niet sentimenteel maar ook niet donker te maken. Vooraf zei ik dat we Five Easy Pieces met een robot voor ogen hadden maar we kwamen uit bij iets met een meer mainstream gevoeligheid. Je mag bepaalde dingen nastreven, vaak beland je in een andere plaats, lichtjes verwijderd van je invloeden."

Maar nog steeds een hommage aan de buddy movie? "Daarbij leunt Robot & Frank het dichtst aan. Ik ben beïnvloed door The Cat from Outer Space, een film van Norman Tokar uit 1978 die tijdens mijn jeugdjaren als video bij mij rondslingerde. Het verhaal van een buitenaardse kat die met de hulp van ene Frank tracht terug te keren huis. Nog voor ‘ET phone home‘."