Jaap van Heusden over De nieuwe wereld

'Dit is zó Nederlands'

De nieuwe wereld

De vijfde Telefilm die wordt vertoond is van Jaap van Heusden. In De nieuwe wereld, die in première ging op het IFFR, ontvouwt zich een kortstondige vriendschap tussen een schoonmaakster op het Aanmeldcentrum Schiphol en een charmante vluchteling uit Burkina Faso. Van Heusden: "Zij is een schijndode. Hij helpt haar haar verdriet een plek te geven."

Klinisch schoon is het Aanmeldcentrum Schiphol, zoals een ziekenhuis. En net als in een hospitaal is het de bedoeling dat je zo snel mogelijk weer weg wilt. Jaap van Heusden: "Er is op het eerste gezicht niets op aan te merken. Dit is zó Nederlands. We hebben het goed voor elkaar: het is geen pestbende, we laten de immigranten in hun waarde en het is strak geregeld. En toch. In die onpersoonlijke bureaucratie is het niet te voorkomen dat mensen worden vermalen."

De vrouw die het spic en span houdt, is de botte Mirte (Bianca Krijgsman). Zij duwt met een zwabber tegen de benen van een huilende man aan en geeft, na een mislukte poging, zelfmoordadvies. Haar voornaamste uitspraak is ‘ksssjt’ (soms ondersteund door knippende vingers). Zo verjaagt ze de mensen die op haar net gedweilde vloer lopen. "Ik vind haar grappig," zegt van Heusden, "omdat ze vierkant en agressief is. Men gedoogt haar maar een beetje. Waarom zou je problemen riskeren door ruzie te maken met de schoonmaakster?"

Chique
De regisseur koos bij dit politiek geladen onderwerp een hoofdpersonage dat onpartijdig is. "Iedereen heeft in een aanmeldcentrum een agenda. De IND’ers willen achter de waarheid komen, de vreemdelingen willen blijven, de advocaten moeten de belangen van de asielzoekers behartigen; schoonmakers zijn neutraal. Die willen alleen dat je de vloer niet vies maakt. Het maakt dan niet uit welke functie of huidskleur je hebt."

De film neemt ook zelf geen militante positie in in de discussie over immigratie. Van Heusden gebruikt het Aanmeldcentrum als een mal om te vertellen over zijn observaties in Burkina Faso. Van Heusden: "Ik kwam van het gymnasium af en dacht: wat zou ik als filmmaker te vertellen hebben? Weinig, concludeerde ik. Toen ben ik cameraman en editor geworden bij een plaatselijk productiehuis in Burkina Faso. We maakten voorlichtingsfilmpjes over onveilige seks en verkeersveiligheid. Ik ontdekte dat de mensen die in Nederland terechtkomen, sowieso niet de armste mensen zijn. Ze zijn bovengemiddeld intelligent, hebben de juiste connecties, kunnen zich een reis naar Nederland veroorloven en tonen lef. Dáár zijn ze het dapperst van allemaal, terwijl ze in Nederland worden beoordeeld op hoe zielig hun verhaal is. Alles hier is zo gerangschikt dat ze de underdog zijn. Die tegenstrijdigheid vind ik interessant."

Issaka Sawadogo (bekend van The Invader) speelt Luc, de vreemdeling. Luc is chique en heeft humor. Hij beweegt zich niet nederig en ineengedoken, maar pronkt met zijn uiterlijk en lengte. "Issaka zei al direct dat hij niet mee zou doen als we zijn personage zielig zouden neerzetten en ook ik wilde niet iets hardvochtigs maken. Als je van tevoren weet: nu moet ik het komende anderhalf uur medelijden gaan hebben, ga ik op slot. Rot lekker op. Je hebt humor nodig. Zo denken de immigranten ook. Ik verwachtte dat ze de IND zouden zien als ‘de slechteriken’ en zouden meeleven met de andere vluchtelingen. Dat is niet zo. In de film zit een waargebeurde anekdote. Iemand probeert de IND om de tuin te leiden, maar de ondervrager prikt er doorheen met een simpele vraag. Die jongen vinden ze echt een sukkel."