Hugh Welchman over The Peasants

Het regisseursduo DK en Hugh Welchman brengt na hun succes met Loving Vincent opnieuw een ode aan de schilderkunst met de geschilderde animatiefilm The Peasants, een verfilming van een Poolse pastorale kroniek uit de vroege twintigste eeuw.

In Polen behoort Władysław Reymonts roman The Peasants (Chłopi, tussen 1904 en 1909 uitgebracht in vier delen) tot het nationaal leescurriculum. Deze pastorale kroniek, die zich afspeelt rond de vorige eeuwwisseling, werd in 1924 bekroond met de Nobelprijs voor Literatuur – ja, het boek, niet Reymonts oeuvre.

In datzelfde jaar verscheen ook de meest recente Engelse vertaling. Toen het regisseursduo DK en Hugh Welchman, bekend van het met een Oscar bekroonde Loving Vincent (2017), besloot om The Peasants te verfilmen, moest er in hun optiek ook een nieuwe vertaling komen. Die verscheen in 2022, van de hand van vertaler Anna Zaranko en met een voorwoord van Welchman. Tijdens ons videogesprek met Hugh Welchman houdt de Brit de vuistdikke nieuwe Engelse vertaling van het boek trots voor de camera.

Die zet is exemplarisch voor het duo, dat in hun werk steevast dwarsverbanden tussen de kunsten legt. In Loving Vincent, een portret van Vincent van Gogh, maakten ze van het witte doek een schildersdoek; in het bitterzoete The Peasants verbeelden ze Reymonts naturalisme, magisch-realisme en impressionisme op schilderachtige wijze. Met in het middelpunt de jonge Jagna (Kamila Urzędowska), een boerendochter die trouwt met Maciej (Mirosław Baka), de rijkste boer uit het dorp. Dat huwelijk levert meteen frictie op in de gemeenschap, terwijl tegen de achtergrond een strijd om land speelt. In vier seizoenen, van herfst tot zomer, zwiert de camera door kleurrijke Poolse landerijen.

Coregisseur Dorota Kobiela, die sinds haar huwelijk met Hugh Welchman bekendstaat als DK Welchman, las het boek voor het eerst toen ze vijftien jaar oud was. “Het is een moeilijk boek voor een tiener”, aldus Hugh Welchman. “Toen ze het als laat-twintiger opnieuw las, zag ze in dat het een meesterwerk is. Jaren later gaf ze mij het boek cadeau. Het kostte haar overigens behoorlijk wat moeite om online de Engelse vertaling uit 1924 in handen te krijgen.”

Tijdens het maken van Loving Vincent had u vast geen tijd om het boek te lezen? “Nee, niet echt. Na de première en de promotie voor de film ging ik een week naar een detoxresort om bij te komen en af te vallen. Ik dronk alleen sapjes en ik zat ook in een digitale detox. Ik mocht niet naar schermen kijken, zelfs niet naar m’n telefoon. Dat was een uitgelezen kans om in het boek te duiken. Spijtig genoeg bevatten veel scènes uitvoerige omschrijvingen van voedsel, van die overweldigende boerengerechten; aardappelen met veel boter erop. Maar wat me echt greep, was de poëtische aard van Reymonts schrijfstijl. Dat poëtische proza voelt als schilderijen die tot leven komen.”

Opvallend aan Reymonts stijl is dat die ook telkens van gedaante wisselt. “Klopt. Sommige scènes zijn geschreven in een realistische stijl, andere passages zijn meer impressionistisch, en er zitten ook religieuze, mystieke momenten in het boek.”

Die stijlen komen ook terug in de film, die net als Loving Vincent volledig is opgebouwd uit olieverfschilderijen. Een immense hoeveelheid werk. “Ja, je moet een hele goede reden hebben om een animatiefilm te maken op basis van olieverf op doek, het is de traagste mogelijke vorm van filmmaken, zeer arbeidsintensief. Er werkten gedurende twee jaar en in vier landen zo’n 125 schilders aan de film. Het was twee keer zoveel werk als Loving Vincent, omdat de mise-en-scène, vanwege de realistischere stijl, gedetailleerder moest ogen. Vooraf filmden we alle scènes met de acteurs voor een greenscreen en die shots werden vervolgens nageschilderd.”

The Peasants is in tegenstelling tot Loving Vincent geen aaneenschakeling van statische shots gebaseerd op schilderijen. Er is meer beweging, zoals wanneer de camera Jagna op de voet volgt. Was dat ook moeilijker om te bewerkstelligen? “Die lossere stijl past goed bij dit verhaal. We wilden dat de kijker zich onderdeel voelt van deze boerengemeenschap. Je wil ondergedompeld worden in de dansscènes; deel uitmaken van veldslagen; alles van dichtbij voelen, als een directe ervaring, in plaats van een soort theatrale enscenering.”

Toch zijn er ook schilderijen terug te herkennen, zoals van de Poolse realist Józef Chełmoński. “Dat klopt, DK is een bewonderaar van hem. Het maken van deze film betekende voor haar dat ze aan een project kon werken dat cultureel dichtbij haar staat, ook als alumnus van het Poolse kunstonderwijs, waarin Chełmoński een prominente rol speelt. Er zitten ‘citaten’ uit 34 schilderijen in de film, waarvan twaalf van Chełmoński, waaronder Babie lato, een van zijn bekendste werken. De meeste stukken zijn van Poolse makers, maar er zitten ook een paar Franse realisten tussen, onder wie Daumier en Millet. Maar de vuistregel was: het verhaal staat voorop, de schilderijen en de schilderstijl staan daar ten dienste van.”

Aan het begin van de film is er een schilderachtig moment waarop Jagna even uit het raam kijkt. Haar uitzicht lijkt op dat moment op een schilderij. “Dat is ook een Chełmoński.”

Het voelt alsof de kunst van toen, en daarmee het leven in de vroege twintigste eeuw, tot leven komt. Zo onderschrijft de film hoezeer kunst een toegangspoort kan zijn tot het verleden. “Als je het boerenleven in de negentiende eeuw voor je wil zien, denk je misschien aan het Britse naturalisme uit die tijd, of de Franse realisten. Zij trokken naar buiten om het boerenbestaan in beeld te brengen. Het beeld dat we van die tijd hebben is niet gebaseerd op foto’s of documentairebeelden, maar op schilderijen – dat is hoe die historische periode is gedocumenteerd.”

Naast de invloed van de schilderkunst lijkt de invloed van de Poolse cineast Krzysztof Kieślowski zichtbaar. Ook hij maakte bitterzoete films over getroebleerde vrouwen. “Zonder twijfel. DK is erg onderlegd in Poolse cinema. En eveneens in de Russische literaire traditie. Dostojewski is een van haar favoriete romanschrijvers.”

En waar ligt uw eigen inspiratie? “Ik groeide op in het Verenigd Koninkrijk, dus dan kan je denken aan Charles Dickens en Thomas Hardy. Maar ik las ook Anna Karenina en ik had ooit een vriendin die me overhaalde om Dostojewski’s Misdaad en straf te lezen.”

Er zitten verschillende symbolische momenten in de film, zoals wanneer Jagna’s echtgenote Maciej overlijdt in een akker. Is dat, om maar een voorbeeld te nemen, een scène die u heeft bedacht en vormgegeven, of uw echtgenoot? “Ik overzag die scène. Hij heeft ook een extra lading voor me: mijn vader overleed tijdens de productie. In het boek is die scène een mystiek-religieus moment en ik wilde een link creëren tussen het weiland en het idee dat er misschien geesten rondwaren. Waarna het personage weer onderdeel wordt van het land.”

Veel kijkers van Loving Vincent hebben dankzij die film hun liefde voor kunst herontdekt. Ook The Peasants is weer zo’n portaal naar de kunsten, je krijgt zin om de kunstenaars die de film hebben geïnspireerd op te zoeken in musea. “Daar hopen we op: dat je na het zien van de film de schilderijen eens in een museum opzoekt. Of dat je het boek leest. Of dat je überhaupt eens kennisneemt van negentiende-eeuwse of impressionistische schilderkunst. Als we mensen daartoe kunnen brengen, dan komt dat uit onze pure liefde voor de kunsten.”