Fil Ieropoulos over Avant-Drag!

Creativiteit als politieke daad, dat is wat de drags uitstralen in het documentaire manifest Avant-Drag! (de komende maanden te zien op diverse festivals) van de Griekse filmmaker Fil Ieropoulos. We dreigen te vergeten dat queer zijn ooit iets revolutionairs had, stelt hij in dit interview.

Als je in Avant-Drag! ziet hoe die dragqueens en -kings in hun glorieuze outfits vol subversieve trots de straten van Athene doorkruisen zou je even kunnen denken dat het een nieuwe, vrije stad is geworden. Maar het ligt iets subtieler.

Het homohuwelijk mag dan sinds kort ook in Griekenland mogelijk zijn, volgens Avant-Drag!-regisseur Fil Ieropoulos is dat vooral een strategische move van de regering om bij Europa mooi weer te spelen. “Als het erop aankomt is Griekenland nog steeds een heel conservatief en homofobisch land”, stelt hij als ik hem online spreek. Op het moment dat de turbulentie van de late jaren zestig elders veel in beweging bracht, was Griekenland een militaire dictatuur, merkt hij op.

Zijn inmiddels al veelvuldig toegejuichte groepsportret van een tiental Griekse drag-artiesten met verschillende gender-identiteiten en achtergronden ging begin dit jaar in wereldpremière op het filmfestival van Rotterdam, waar het ook onderdeel was van de Critics’ Choice-selectie. Het belooft de komende maanden ook een niet te missen blikvanger te zijn op een aantal andere evenementen, waaronder deze week op Queer Amsterdam (3 juli t/m 4 augustus).

Avant-Drag! klinkt als een strijdkreet, en dat is geen toeval. Performancekunstenaar en filmmaker Fil Ieropoulos maakte niet zomaar een documentaire over de plaatselijke dragscene, maar een levenslustig en punky manifest dat zich uitdagend opstelt tegenover het Griekse patriarchale conservatisme. Ieropoulos beaamt dat conservatisme een voedingsbodem voor de avantgarde kan zijn. “Als buitenlanders op bezoek komen verbazen ze zich over de politieke strijdlust van de dragqueens.”

Transfobisch incident
Afgelopen maart was de Griekse première van Avant-Drag! op het Thessaloniki Documentary Festival. De film kreeg er van de jury een special mention, maar dat is niet wat Ieropoulos als eerste kwijt wil als ik naar zijn ervaring op dat festival informeer. Hij is nog steeds onder de indruk van het gewelddadige, transfobische incident dat er een paar dagen voor de vertoning van Avant-Drag! plaatsvond. Het had weliswaar niet direct met zijn film te maken, maar veroorzaakte veel opschudding.

Pal voor de centrale festivallocatie werd een trans koppel opgejaagd, bespuwd en met flessen bekogeld door zo’n tweehonderd jonge relschoppers. Gevlucht in een restaurant kon het stel de politie waarschuwen, die ruim twintig belagers arresteerde.

Ondanks extra veiligheidsmaatregelen op de festivallocatie overwogen Ieropoulos en de dragartiesten uit zijn film de vertoning van Avant-Drag! te annuleren. Uiteindelijk besloten ze dat ze toch liever een statement wilden maken. Een van het belaagde tweetal nam deel aan de q&a na de voorstelling en bedankte het publiek voor de steun. Daarnaast maakte het Avant-Drag!-team op het podium vriendelijk lachend een uitdagend protestgebaar door een banner met de tekst “Destroy Greece” omhoog te houden.

Dat betekende natuurlijk ‘Weg met het oude Griekenland, zorg dat het nieuw en beter wordt’, maar de dadaïstische insteek werd niet door iedereen begrepen. Het publiek applaudisseerde, maar een paar dagen later kwamen de dreigmails. Conservatieve groepen, van alt-right tot religieus en neonazi hadden een foto van die banner gedeeld. Gelukkig gebeurde er uiteindelijk niets, maar Ieropoulos vindt het griezelig dat het zo veel teweegbracht.

Hij is teleurgesteld over de houding van het festival, dat zich in een verklaring distantieerde van hun actie. Terwijl het een paar dagen daarvoor nog volop steun had betuigd aan de makers van de abortusfilm Stray Bodies. Het beeld van een zwangere vrouw aan het kruis op de poster van die film had felle protesten uitgelokt, onder meer uit religieuze hoek.

Surrealistisch gezelschap
Nu even terug naar het begin. Wat was het motief om deze film te maken? Is de film zelf ook een statement? Ieropoulos noemt een aantal zaken die een rol speelden. “Hoewel Griekenland nog een homofobe samenleving is, hebben we toch het gevoel dat er dingen op het punt staan te veranderen. Je ziet het aan de opkomst van undergroundclubs en kunstruimtes.”

In een eerder gesprek merkte hij al eens op dat we door de toenemende acceptatie van queers – denk aan de Amerikaanse realityserie RuPaul’s Drag Race – dreigen te vergeten dat queer zijn ooit iets revolutionairs had. Daar wil Avant-Drag! ons ook aan herinneren. “De keus van de artiesten was niet willekeurig. Het zijn vooral dragperformers die politiek gedreven zijn.” Creativiteit als politieke daad, zoals Ieropoulos het in de permap het formuleert.

Zo maken we kennis met een meer dan kleurrijk, soms activistisch, soms surrealitisch ogend gezelschap. Turbo-folk Aurora is van Albanese afkomst en protesteert tegen het Griekse keurslijf met haar act waarin ze de Griekse vlag een Albanees kleurtje geeft. Een ander is superheld-huisvrouw, Cruella eet filmstrips en de als non geklede Er Libido deelt op straat pro-abortus pamfletten uit. Aan het eind van de film komen ze alle tien bij elkaar om tijdens een gezamenlijke maaltijd van gedachten te wisselen.

Altijd in drag
Opvallend is dat we de geportretteerden in Avant-Drag! uitsluitend in drag zien. Nooit zonder die flamboyante outfit, wat je bij een meer traditionele documentaire zou verwachten. “We houden niet van het idee dat je in drag iets bijzonders bent en dat je door de drag af te doen weer terugkeert naar normaal. Dit is geen film die laat zien: dit ben ik als jongen, en dit ben ik als dragqueen. We wilden ook niet op de psychoanalytische toer gaan. Ik liet ze helemaal vrij in wat ze over zichzelf wilden vertellen en laten zien. In veel gevallen is er ook geen duidelijk onderscheid tussen hun alledaagse zelf en hun queer zelf. In zekere zin is de film ook een soort droom, een verbeelding van hoe hun leven en Athene zouden kunnen zijn.”

Zo zien we Kangela in drag naar de markt gaan, iets wat in werkelijkheid wat ongemakkelijk is. Al zou ze volgens Ieropoulos toch altijd wel iets extravagants hebben. Nooit een doorsnee man.

Wanneer de drags in de film heel demonstratief de stad doorkruisen of in een trein een dans opvoeren is dat een openbare performance, met de camera als schild tegen onaangename reacties. Er Libido is in werkelijkheid weliswaar betrokken bij zaken rond abortus, maar zonder camera in de buurt zou ze niet op straat die pamfletten hebben uitgedeeld. “Dat zou heel gevaarlijk zijn”, lacht Ieropoulos. “Veiligheid was voor ons belangrijk. Toen we bijvoorbeeld een performance met een Griekse vlag filmden, maakte een toeschouwer bezwaar. Ik bood aan af te zien van die vlag, maar de artiest zei: ‘Nee, nee, we doen het wel.’ Maar soms hebben we wel iets aangepast.”

Dat we van die Griekse homofobie weinig direct zien was ook een bewuste keus. “We verhullen niet dat het vaak moeilijk is, maar we wilden de pestkoppen geen podium geven.” Daarbij zeggen de opgehaalde herinneringen aan de moord in 2018 op de Atheense dragqueen Zackie Oh (Zak Kostopoulos) al genoeg.

Documentaire performance
In ons eerdere gesprek had Ieropoulos al benadrukt dat hij zelf weliswaar verantwoordelijk is voor de opzet en grote lijn van Avant-Drag!, maar dat alle afzonderlijke scènes samen met de betrokkenen werden bedacht en besproken. “De Atheense queerscene is betrekkelijk klein en een aantal performers in de film kende ik al vrij goed.” Echt een groepsproject, gerealiseerd met piepklein budget. Enkele deelnemers aan Avant-Drag! speelden een paar jaar geleden ook kleine rollen in Ieropoulos’ vorige film, de queer sciencefiction opera Orfeas2021.

Avant-Drag! is dus geen zogenaamd objectieve documentaire, maar eerder een performance of een manifest. Zou je het dan misschien een documentaire video-performance moeten noemen? “Ja, zoiets”, beaamt de maker opgewekt.

Avant-Drag! wordt soms vergeleken met Paris Is Burning (1990), de hooggewaardeerde impressie van de dragscene in New York en een kleine klassieker in het genre. Het was ook een ijkpunt voor Ieropoulos. “Ik voel me zeer vereerd ermee vergeleken te worden. Maar er is ook iets dat we anders wilden doen. De regisseur van Paris Is Burning, Jennie Livingston, was een buitenstaander, en de film was geen samenwerkingsproject met de geportretteerden. Voor ons was dat laatste juist heel belangrijk. Maar ik heb wel geprobeerd om net als in Paris Is Burning alles dicht bij het publiek te brengen, mensen het gevoel te geven dat die dragfiguren je vrienden zouden kunnen zijn.”

Inderdaad, de excentrieke presentaties van de drags mogen absurdistische trekjes hebben, wat zij vertellen is heel menselijk. Dat de film gemakkelijk aanslaat bleek in Rotterdam al uit de publiekswaardering. Kort geleden kwam Avant-Drag! uit in de Griekse bioscoop, en ook daar waren de reacties heel positief, zo zag Ieropoulos.

Niet gek voor een film die, aldus de persmap, gemaakt is volgens de principes van het uitdagende manifest Q*inoGlaz, dat Ieropoulos twee jaar geleden op verzoek van het Thessaloniki Festival schreef. Hij noemt deze vrije bewerking van het KinoGlaz-manifest van de befaamde Sovjet-filmmaker Dziga Vertov een ‘Manifesto for a Queer Pervert’s (No-)Futurist Cinematic Reality’. Het leest als een met een ferme knipoog samengestelde, maar ook behoorlijk campy en opstandige proeve van filmtheorie, een ode aan het absurdisme. Een uitstekende manier om voor Avant-Drag! in de stemming te komen.

Avant-Drag! is te zien tijdens Queer Amsterdam (10 juli Rialto, 11 juli Lab111), het Queer Film Festival Utrecht (30 augustus t/m 6 september), het Queer Festival Haarlem (5 t/m 15 september) en het International Queer & Migrant Film Festival (5 t/m 8 december, Lab111).