Elbert van Strien over Marionette

Wordt ons leven bepaald door God, het lot, toeval of hebben we een vrije wil? Om die vragen draait het in de psychologische thriller Marionette, waarin een kinderpsychiater te maken krijgt met een kind dat haar verleden en toekomst lijkt te kennen. Filmmaker Elbert van Strien vertelt over de lange productieperiode van de film en onze machteloze pogingen om grip te krijgen op het bestaan.

Elbert van Strien (1964) kan er nu om lachen, maar de afgelopen vijftien jaar was hij soms de wanhoop nabij. Ging het hem lukken om Marionette te maken of spanden de goden telkens op een beslissend moment samen tegen de film?

Even terug in de geschiedenis. In 1993 studeerde Van Strien af aan de Filmacademie met De marionettenwereld. Daarin behandelt een kinderpsychiater een kind dat beweert dat alles wat het kan bedenken ook werkelijk gebeurt. Van Strien won er het Gouden Kalf voor beste korte film mee en kwam al snel op het idee om de film uit te werken tot een lange film. “De marionettenwereld raakte in mijn ogen aan belangrijke thema’s, maar die waren eigenlijk te complex voor een korte film”, vertelt hij. “Ik wist toen al dat ik hem wilde uitwerken in een lange internationale, Engels gesproken film.” Dan, lachend: “Dat was de goden verzoeken.”

Over wat er vanaf 2004 allemaal gebeurde zou Van Strien een boek kunnen schrijven. Een Engelse producent wilde de film maken, maar het proces liep vast en hij wilde het script niet teruggeven. Het kostte Van Strien drie jaar om het terug te krijgen. Alles leek alsnog goed te komen toen een financier in Hollywood interesse toonde. Lang verhaal kort: Matt Damon leek even aan boord, maar Hollywood bleek grillig en Van Strien kreeg een bizar contract voorgelegd. “Als ik tekende had ik geen recht op de final cut en kon ik zonder opgaaf van redenen weggestuurd worden.” Einde Hollywood. Vervolgens viel een nieuwe poging met een Britse ster ook weer in het water.

Tranendal
Het is niet zo dat Van Strien alleen maar bezig was met het van de grond tillen van deze film. “Ik deed tussendoor andere dingen, waaronder in 2010 Zwart water.” ‘Rijk aan sfeer en vol overtuiging gefilmd’, schreef de Volkskrant destijds over deze thriller met Hadewych Minis en Barry Atsma, over een gezin dat in een geërfd landhuis een duister familiegeheim ontdekt. NRC zag ‘een onvermoed niveau van intensiteit en onbehagen in de ontknoping’. Fijn, die waardering, maar met Van Striens droomproject bleef het hangen en wurgen. “Eind 2015 vroeg ik me af wat ik aan het doen was met mijn leven. Ik had het gevoel aan mijn eigen tragedie te werken, alsof ik naar de zon wilde vliegen en mijn vleugels smolten.”

Uiteindelijk won de aanhouder, want vijf jaar later beleeft Marionette als Nederlands-Luxemburgs-Schotse coproductie zijn première op het Nederlands Film Festival. Van Strien is een tevreden man. “Ik ben ongelofelijk blij dat het gelukt is, want daardoor heeft het hele proces zin gehad. Het zou anders een tranendal zijn geweest, dan had ik het gevoel gehad dat ik vele jaren van mijn leven aan iets had gewerkt dat niet gelukt is. Het is een enorme opluchting dat ik de film toch heb kunnen maken.”

Schipbreuk
Van Strien noemt Marionette ‘een Europese genrefilm met veel thematische onderlagen’. “Het is een onderzoek naar de loop der dingen. Wat of wie bepaalt ons leven? Zijn dat de omstandigheden of is het God, in hoeverre maken we zelf de werkelijkheid en moeten we wel grip willen hebben op het leven? Voor mij gaat de film niet over dé werkelijkheid, want die bestaat niet. De werkelijkheid is een verhaal, een constructie. We leven allemaal in ons eigen verhaal, onze eigen perceptie om met ons beperkte ego grip te krijgen op de grilligheid van het bestaan.”

Dat doen we niet alleen op spiritueel niveau, maar ook via de ideologische constructies waarop we de samenleving baseren, zegt van Strien, Hij noemt het neoliberalisme als voorbeeld. “Het is te simplistisch om te zeggen: als we de markt maar centraal stellen wordt iedereen gelukkig. Daarom lijdt dat systeem nu schipbreuk. Zoals vroeg of laat alle politieke systemen schipbreuk zullen lijden.”

Volgens Van Strien is ons denken, onze manier van kijken, per definitie onderhevig aan aannames en staat het ons daarom in de weg. “Als de werkelijkheid een verhaal is, dan doemt de vraag op: In wat voor verhaal wil je leven? Einstein zei ooit dat de belangrijkste beslissing die we nemen in ons leven de keuze is of we in een welwillend of vijandig universum leven. Momenteel, met al die complotdenkers, lijkt het erop dat veel mensen helaas denken dat ze in een vijandig universum leven. Mensen hebben te weinig door dat ze daarmee de wereld mede vormgeven. Of zoals ooit een goede vriend die vastliep in zijn leven tegen me zei: ‘Alle wegen leiden naar Rome, maar die van mij naar Wuustwezel.’ Misschien wil ik met mijn films wel laten zien dat bevrijding altijd mogelijk is, als je het maar wilt zien.”

Zielenroerselen
Van Strien haalt veel uit het boeddhisme, vertelt hij. “Dat wil je losmaken van controle. Ik ben geen praktiserend boeddhist, maar voor mij is het een belangrijke religieuze stroming. Ik hang het niet actief aan, maar het geeft gereedschappen en handvatten om vrijheid te vinden in het leven. Eigenlijk is dat ook de zoektocht in de film.”

Gedachten over de samenleving en in bredere zin ‘levensvragen’ interesseren Van Strien hevig en komen daarom ook in zijn films terecht. “Films spiegelen altijd aspecten van jezelf. Ze zijn een reflectie van je diepere zielenroerselen en vragen over het bestaan. Ik ben een maker die graag naar binnen kijkt en de diepere gronden in mezelf wil onderzoeken.”

Ruim twintig jaar geleden pleitte Van Strien met een groepje Nederlandse filmmakers in een manifest voor meer verbeelding in de Nederlandse filmwereld. Het heeft niet veel geholpen, stelt hij vast. “Ik voel me helaas nog steeds een uitzondering. Arthousefilms over issues in de hedendaagse samenleving zijn nog altijd dominant. Ik heb niets tegen zulke films, maar ze lijken allemaal zo op elkaar, een uitzondering daargelaten, en ze zijn eigenlijk een cliché op zich geworden. Ik zou het fantastisch vinden als arthousefilmers ons weer eens kunnen verrassen met cinematografische vernieuwing.”

Marionette gaat 27 september door het hele land in première op het Nederlands Film Festival en draait vanaf 1 oktober in de bioscoop.