Antoinette Beumer over Soof

Het gevecht tussen de seksen is nooit klaar en liefde gaat door de maag. Aan de hand van vijf fragmenten uit huisvrouwklassiekers vertelt regisseur Antoinette Beumer over haar midlifecrisis-komedie Soof.

In Soof ruilt Sophie (Lies Visschedijk) haar huisvrouwenbestaan in voor een carrière in een eigen cateringbedrijf. Het personage is gebaseerd op de Volkskrant-columns van Sylvia Witteman. Antoinette Beumer bespreekt de huisvrouw en Soof aan de hand van fragmenten uit Jeanne Dielman, 23 Quai du Commerce, 1080 Bruxelles (Chantal Akerman, 1975), Una giornata particolare (Ettore Scola, 1977), De stilte rond Christine M. (Marleen Gorris, 1982), The Stepford Wives (Frank Oz, 2004) en Julie & Julia (Nora Ephron, 2009).

In Jeanne Dielman besluit Jeanne (Delphine Seyrig) terwijl ze een aardappel schilt dat ze zich moet bevrijden van de ketenen van haar vastgeroeste gewoonten. Ook Sophie maakt zich in Soof los van haar routine. Het thema ‘vrouwen vechten zich vrij’ komt ook terug in je films De gelukkige huisvrouw en Jackie. Wat spreekt je daarin zo aan? "Ik herken het niet bij mezelf en toch ben ik weer met twee projecten bezig over vrouwen die op iets uitkomen dat interessanter is dan waar ze vandaan kwamen. Wacht, dat klinkt zweverig. Anders geformuleerd: meer dan ‘de bevrijding van de vrouw’, vind ik het midlifecrisis-gevoel interessant. Je past je aan aan je partner en op den duur ga je op zoek naar wie je oorspronkelijk was. Hoe verhoud je je daartoe? De vrouwen in De gelukkige huisvrouw, Jackie en Soof rekenen af met het verleden en ervaren dat als een bevrijding, maar het is niet een vrijvechten vanuit feminisme. Soof gaat over de wake-up call die je krijgt als je de veertig nadert en beseft dat het voor sommige dromen te laat is. De man van Sophie [Fedja van Huêt] heeft net zo goed doelen gehad die hij niet heeft kunnen waarmaken. Hij wordt huisman en zijn leven wordt almaar nietiger. Het contrast tussen hem en Sophie heb ik uitvergroot. Haar wereld wordt steeds groter: ze staat onder nieuwe invloeden op extravagante feesten. Terwijl hij eerder de Jeanne Dielman van het verhaal is. Zijn kosmos krimpt tot een oorlog tegen de muis en de muizenkeutels."

Soof heeft wel iets weg van het op waarheid gebaseerde Julie & Julia. Julie (Amy Adams) vindt bevrijding in het koken. Ze maakt in dit fragment champignons en kip in zeeën van boter, naar de recepten van haar idool, de sterkokkin Julia Child (Meryl Streep) en beschrijft dit in haar column. Sophie zoekt haar uitvlucht in het cateringbedrijf. Waar let je op als je een film over koken maakt? "In Julie & Julia zag ik precies hoe ik het niet wilde. Meryl Streep kan aantrekkelijk snijden en proeven, maar Julie’s echtgenoot laat zo overdreven zien dat hij iets lekker vindt, dat het onsmakelijk wordt. Ook Julie’s gerechten zijn dermate delicaat dat ze richting obsceen gaan. No Reservations (Scott Hicks, 2007) is nog zo’n voorbeeld. Daarin worden de handen en het gezicht van Catherine Zeta-Jones zelden in één shot getoond en valt dus het verschil met de handen van de stand in-kok op. Daaruit concludeerde ik dat Lies Visschedijk echt moest kunnen koken. Bij het zien van Soof moet je zin krijgen in lekker eten. Het moet er organisch uitzien en niet krampachtig perfect."

In Una giornata particolare sleept Sophia Loren haar man en kinderen uit bed. De camera volgt haar in een eindeloze long take door de bende in een klein huis en voert ons langs al haar kroost. Soof begint eveneens met een ontwaakscène vol kinderen, kratten en troep, maar die voelt anders aan. Waarom? "Inspirerend hoe dat shot in Scola’s film aan de buitenkant van de flat begint, naar binnen glijdt en dan al die doorkijkjes door de kamers geeft. Ik was steeds bezig om die kinderen te tellen. Als het gezin in Soof ontwaakt is het een warboel. We wilden alleen in de keuken draaien en de dynamiek van die ruimte vangen, dus we gebruiken korte shots. Una giornata particolare is prachtig en tegelijkertijd grappig in zijn verouderde ideeën over de huisvrouw: huisvrouwen kwamen toen veel minder buiten en hadden alleen hun huishoudelijke taken. Nu hebben ze het veel drukker. Ze doen iets van werk ernaast en hun dagen zitten vol met de kinderen naar dansles of hockey brengen. Onze Sophie is trouwens van zichzelf ook al chaotischer dan Sophia Loren in deze rol. Scenarist Marjolein Beumer schreef het script met Bridget Jones’s Diary (Sharon Maguire, 2001) in het achterhoofd. Tien jaar later, als Bridget gesetteld en getrouwd is met Mark Darcy (Colin Firth) loopt ze opeens weer Hugh Grant tegen het lijf en vraagt zich af: ben ik wel echt tevreden? Als basis voor het scenario namen we één column als uitgangspunt. Die gaat over Mad Men. Sylvia Witteman beschrijft hoe ze op de bank wegdroomt bij die zak van een Don Draper. Vervolgens merkt ze haar man op in de keuken, die in een schort door de risotto staat te roeren. Het is ook nooit goed, realiseert ze zich."

Er is een scène in Soof die erg aan Bridget Jones doet denken: Sophie probeert in een chique kledingzaak jurken te passen en struikelt met haar broek op haar enkels door de winkel. De verkoopsters kijken afkeurend. In De stilte rond Christine M. vermoorden drie vrouwen een mannelijke verkoper uit protest tegen de onderdrukking van de vrouw. Is die film net als Una giornata particolare achterhaald? "De stilte rond Christine M. heeft me diep geraakt. En niet eens vanwege het feminisme, maar meer door de manier waarop via de camera en montage verteld wordt. Heel indrukwekkend hoe ze die winkelier doodslaan en je slechts de gezichten van die vrouwen ziet. Voor Soof was ik bang voor het tegenovergestelde, namelijk dat het oubollig zou worden. Ik dacht: anno 2013 kan ik toch niet aankomen met een verhaal waarin de mannen- en vrouwrollen worden omgedraaid? Het station van de vrouwenbevrijdingsbeweging zijn we naar mijn idee gepasseerd. Ik ben altijd een werkende moeder geweest, dus die vrijheid voelt vanzelfsprekend. Mijn moeder heeft me met de paplepel ingegoten dat ik nooit van een man afhankelijk mocht worden en altijd mijn eigen geld moest verdienen. Toch is dat misschien niet voor iedereen zo duidelijk. Als voorbereiding op Soof zag ik Huub Stapels theatervoorstelling Mannen komen van Mars, Vrouwen van Venus. Dat was in mijn ogen nogal uitgekauwd en cliché, maar in de zaal klonk hysterisch gelach van zowel mannen als vrouwen. Stellen vonden het herkenbaar. Blijkbaar is er dus niet zoveel veranderd."

Frank Oz schroeft de klassieke rolpatronen van mannen en vrouwen op in zijn versie van The Stepford Wives: in een afgelegen gehucht in Connecticut zijn perfecte huisvrouwen gecreëerd, die als slaven in dienst staan van hun man en kinderen. De thriller bereikt zijn hoogtepunt in een steriele, pastelkleurige supermarkt, waar de vrouwen elkaar in slow motion begroeten. Sophie leidt ook een burgerlijk bestaan in een dorp aan de Vecht. Heeft ze ooit geprobeerd om een volmaakte huisvrouw te zijn? "Nee, want daar is ze veel te inconsequent voor. Misschien dat vrouwen van nature perfectionistisch zijn. Niet om hun man te ondersteunen, maar omdat ze op details letten. Ze willen niet alleen goed zijn in hun werk, maar ook het huis moet schoon zijn, de kinderen moeten op tijd eten, aangekleed zijn of naar voetbal of zwemles. Sophie heeft dat alleen niet volgehouden: ze zegt het een en doet het ander. In The Stepford Wives herken ik vooral hoe moeilijk het is om een supermarkt er mooi uit te laten zien. Het is een zoektocht naar uniformiteit – producten die rustig en helder van kleur zijn of die je makkelijk kunt herschikken – want je zoekt naar een bepaalde stilering. Dan kun je mooie strakke lijnen in het beeld maken en vallen de personages meer op. In het geval van Soof wilde ik laten zien hoe zo’n eindeloze supermarktexcursie op zaterdagmiddag gaat. Het hele gezin waaiert uit en verdwijnt tussen de schappen."