Anders Thomas Jensen over Riders of Justice

Waar een midlifecrisis al niet goed voor is. Bij Anders Thomas Jensen leidde het tot Riders of Justice. De tragikomische openingsfilm van IFFR 2021 voert een Deense militair op die een zondebok zoekt voor de dood van zijn vrouw, die omkwam bij een treinongeluk. Aan politieke correctheid heeft Jensen een broertje dood. “Dat is iets voor politici en managers. Als kunstenaar ben je verloren als je je daarmee bezig houdt.”

De filmografie van Anders Thomas Jensen oogt als die van een tachtiger. Bizar, de productiviteit van de 48-jarige in Kopenhagen geboren scenarist en regisseur. In de afgelopen twintig jaar schreef Jensen ruim dertig scenario’s. Vijf regisseerde hij zelf, de rest schreef hij voor Deense collega’s, die er niet zelden mee in de prijzen vielen. Zo won Susanne Bier met het door Jensen geschreven In a Better World, een parallelvertelling over zinloos pubergeweld in Denemarken en oorlogsgeweld in Soedan, een Oscar voor beste buitenlandse film.

Jensens eigen Hollywood-avontuur liep minder goed af. Zes jaar geleden ging hij in Los Angeles wonen, naar eigen zeggen omdat hij er werk en privé kon combineren. “Mijn vrouw [de Deense actrice Line Kruse, JvdB] volgde er een opleiding en omdat ik er ook geregeld voor projecten kwam [Jensen schreef mee aan de Stephen King-verfilming The Dark Tower, JvdB] leek het ons handig om er met ons gezin een tijdje te gaan wonen. Nee, ik dacht nooit dat het voorgoed zou zijn. We hebben er met onze vier kinderen vier jaar gewoond.”

Jensen noemt zijn Los Angeles-periode een goede tijd, maar zal niet snel weer uit Denemarken weg gaan. “Ik heb hier alles wat ik nodig heb als filmmaker: makkelijke financiering en geweldige acteurs en crewleden. Bovendien: telkens als ik een echte Deense film gemaakt denk te hebben, slaat hij internationaal aan. Ook Riders of Justice is al aan de hele wereld verkocht.”

Controle
De titel is gevallen: Riders of Justice. Jensen legt uit waarom hij dit zijn meest persoonlijke vindt. “Je liegt altijd tegen journalisten door ze een goed verhaal te vertellen over hoe je op een idee voor een film kwam. Je zag plotseling iets of kreeg een ingeving, blablabla. Voor mij is het gewoon hard werken. Maar een jaar of vier geleden kreeg ik het benauwd. Ik dacht: ‘Is dit het? Is er niet meer dan dit?’”

Er speelde nog iets. “In mijn jongere jaren dacht ik dat ik alles kon controleren, maar nu was er constant ellende in mijn omgeving. Vrienden werden ziek, mensen gingen dood. Ik kwam toen op het idee voor een film over een man die altijd alles onder controle dacht te hebben, maar door toeval het leven wordt ingeschopt. Hij komt tot het inzicht dat je geen controle hebt over de grote levenskwesties, maar dat je wel kunt zorgen voor de mensen in je directe omgeving.” Het is dit inzicht dat Jensen tot leidraad in zijn leven heeft gemaakt. Hij weet nog precies sinds wanneer. “Op de dag dat ik 46 werd, vroeg ik me af waar ik mee bezig was. Plotseling begreep ik dat ik moet zijn waar het zin heeft om te zijn: bij mijn gezin.”

Jensens nieuwe inzicht werd het uitgangspunt voor Riders of Justice. De film voert een naar een ver land uitgezonden militair op die terugkeert naar Denemarken, omdat zijn vrouw bij een treinongeluk is omgekomen. Als een paar ontspoorde computernerds geloven dat het ongeluk geen noodlottig toeval was, maar een aanslag, gaat de veteraan op zoek naar de veronderstelde daders. Met de op niets gebaseerde zoektocht lijkt Jensen commentaar te geven op complottheorieën, maar dat is niet zijn opzet. “Ik heb niet veel mensen gesproken die het zo zien, maar zo kun je het zeker zien. Het geloof in complotten raakt aan het thema dat ik wil laten zien, namelijk dat we geen controle hebben over ons leven. We zijn allemaal onderworpen aan het toeval. Met de film zeg ik dat het leven zinloos is en je er zelf zin aan moet geven. Complotdenkers zoeken de zin waar hij niet te vinden is. Ik zeg dat de zin ligt in het zorgen voor de mensen van wie je houdt en jezelf. De hoofdpersoon in Riders of Justice moet leren een relatie met zijn dochter aan te gaan. Hij moet inzien dat hij bij haar moet zijn in plaats van wraak te zoeken voor de dood van zijn vrouw.”

Cartoonesk
Wie Jensens eerdere films kent – niet de scripts die hij schreef voor anderen maar de vier die hij zelf regisseerde – zal niet verbaasd zijn door de zwarte humor en het groteske absurdisme in Riders of Justice. Denk aan het onvergetelijke Adam’s Apples, waarin een dominee blijft geloven in de goedheid van de onverbeterlijke neonazi die hij moet reclasseren. Wat de knul ook aan ellende aanricht, de dominee blijft zijn gedrag vergoelijken. Zijn blindheid voor de werkelijkheid is hilarisch en tragisch tegelijk. Ook in Riders of Justice schuren zwarte humor en tragiek langs elkaar. De computernerds zijn cartooneske personages, maar de militair en zijn dochter realistische. Jensen wilde uitproberen of een film ‘werkt’ met zulke tegengestelde personages. “In de montage hebben we lang gezocht naar de juiste balans. Veel grappige zinnetjes zijn gesneuveld, omdat de balans daardoor beter werd. De film werd er ontroerender door.”

Dat het geweld van de militair niet realistisch, maar cartoonesk is, is een bewuste keuze. “Rauw en expliciet geweld is prima voor bepaalde films, maar niet voor het universum van Riders of Justice. Dat past niet bij de stijl van de film. In mijn debuut Flickering Lights zit één expliciet gewelddadige scène. Daarin duwt iemand een bierglas in iemands gezicht. Als ik de scène nu terugzie, zie ik dat hij buiten de toon van de film valt. Hij had cartoonesk moeten zijn.” Lachend: “Maar ja, ik was toen een jonge regisseur, die wilde laten zien hoe ver hij durfde te gaan.”

Aan een ethische discussie over filmgeweld als grappig vermaak, zoals die onder andere gevoerd wordt over Tarantino’s films, heeft Jensen geen boodschap. Hij ervaart dat als politieke correctheid, waaraan hij een broertje dood heeft. “Dat is iets voor politici en managers. Als kunstenaar ben je verloren als je je met politieke correctheid bezig houdt. Je rol is juist het tegenovergestelde. Ik maak wat ik wil maken en waarvan ik denk dat het grappig is en iets over mensen zegt. Of het politiek correct is kan me niet schelen.”

Opmerkelijk is het verschil tussen de vele films die Jensen voor anderen schreef en de vijf films die hij zelf regisseerde. De films voor anderen zijn vaak (melo)drama’s, terwijl zijn eigen films uit allerlei genres putten. Dat is geen toeval. “Meer dan de meeste regisseurs houd ik van het spelen met genres. Met mijn schrijven voor anderen heb ik een normale, maar met mijn eigen films een out-of-the-box-carrière. Ik houd niet van genres. Ze voelen als een sales pitch, een pact met het publiek, dat weet wat het gaat krijgen. Een beetje saai, al snap ik waarom genrefilms bestaan. Als je uit eten gaat, weet je ook van tevoren of je Japans, Koreaans of Italiaans gaat eten. Zo is het ook met films. Maar ook al begrijp ik het, ik houd ervan om verrast te worden. Zoals door de Coen Brothers en andere regisseurs die met genres spelen.”

Videotheek
Dat Jensen meer dan dertig scripts schreef in de afgelopen twintig jaar is ongelofelijk. Helemaal als je weet dat hij nooit een filmopleiding heeft gevolgd. Net als Tarantino is hij een autodidact, die zich door het zien van enorme hoeveelheden films het vak van scenarist eigen maakte. Nog een overeenkomst met Tarantino: ook Jensen deed zijn filmkennis op in een videotheek. “Vanaf mijn zestiende werkte ik zes jaar in een videotheek en keek ik alles wat los en vast zat. Nou ja, alles behalve porno. Ik weet dat ik nu klink als een nerd, maar porno vond ik saai, omdat er geen verhaal in zit. Maar verder keek ik alles. Onder andere Amerikaanse klassiekers, zoals die van Billy Wilder en Scorsese. Toen een leraar Frans op de middelbare school me in aanraking bracht met de nouvelle vague verslond ik het werk van regisseurs als Truffaut. Maar ik zag ook heel veel slechte films.”

De liefde voor film zat er overigens al eerder in bij Jensen. “Ik was tien of elf toen we thuis een videorecorder kregen. Ik herinner me een bootleg-vhs van de eerste Indiana Jones-film. Dat was de eerste echte film die ik zag in mijn leven! Ik heb hem zeker honderd keer gezien.”

Onbewust maakte Jensen zich door het vele filmkijken het scriptschrijven eigen. “Ik ben me er nooit van bewust geweest, maar als ik mijn scripts van vijfentwintig jaar geleden terug lees, zie ik dat de structuur toen al spot on was. Dat gebeurde totaal onbewust. Ik wist niet eens wat structuur was.” Over scenarioschrijven bestaan veel theorieën, maar Jensen wil er niet al te ingewikkeld over doen. “Als je het thema en de personages in je hoofd hebt, kun je een script behoorlijk snel schrijven. Je moet een begin, een midden en een eind hebben. Als je verder een eerste en tweede turning point hebt en interessante personages die gerelateerd zijn aan het thema, kunnen veel mensen een script schrijven. Het probleem is wel dat je dat allemaal eerst in je hoofd moet hebben. Riders of Justice schreef ik in vier weken, maar de film spookte al twee jaar door mijn hoofd. Je kunt dus ook zeggen dat het script mij twee jaar en vier weken heeft gekost.”

Alles goud
Jensen werkte decennialang snoeihard (“Ja, ik was een workaholic”), maar sinds zijn crisis pakt hij het anders aan. “Ik heb nu twee regels: ik doe alleen nog projecten waarvan ik echt houd en met mensen die ik echt mag. Dat maakt mijn leven veel prettiger. Voorheen deed ik ook dingen om mijn carrière vooruit te helpen, maar dat doe ik niet meer. Ik doe alleen nog goede verhalen met mensen die ik mag.”

Bovenaan die lijst staat Mads Mikkelsen, die in Riders of Justice de doorgeslagen militair speelt, maar die ook in Jensens vorige vier films was te zien. “Mads is één van de beste acteurs van deze tijd. Hij kan alles spelen. We zijn vijfentwintig jaar bevriend en sommige dingen kan ik gewoon niet zonder hem doen.”

Voor de lockdown in Denemarken bezochten eind vorig jaar een half miljoen Denen Riders of Justice in de bioscoop. Het lijkt erop dat alles wat Jensen aanraakt in goud verandert. Jensen, relativerend: “Niet alles lukt. Ik kan wel een paar titels noemen van films die geflopt zijn. Maar een vriend van me zei na het zien van Riders of Justice toen de film nog niet in de bioscoop draaide, dat hij echt goed is en een groot succes zou worden. Hij zei: ‘Nu je ouder bent zal dat niet zo vaak meer gebeuren, dus geniet ervan’.” Dat laatste komt er zo weifelend uit bij Jensen dat het doet vermoeden hij op dat gebied nog wel wat kan leren.