Amir Toodehroosta over Numb

De Iraanse filmmaker Amir Toodehroosta nam voor Numb zijn eigen kindertijd en die van zijn vijfjarige neefje als onderwerp: “Zijn nieuwsgierigheid prikkelde me om terug te kijken. Ik herinner me die leeftijd levendig. Het was de eerste keer dat ik grip kreeg op de wereld.”

Het is waarschuwing nummer één op de filmacademie: kinderen en dieren zijn onmogelijk om mee te werken. Toch koos de Iraanse Amir Toodehroosta voor zijn speelfilmdebuut Paat (2013) een hond als hoofdpersoon en voor zijn tweede film Numb kinderen. “Het is altijd mooier op plekken waar je niet heen mag”, verklaart hij. “Daar vind je juweeltjes.”

In Numb volgen we kinderen in een kleuterklas, de enige periode op school die jongens en meisjes in Iran gezamenlijk doorlopen. Toodehroosta schreef het script en regisseerde en produceerde deze film, vertelt hij tijdens het afgelopen filmfestival van Rotterdam. Of hij van kinderen houdt? Daar moet hij ongemakkelijk van lachen. Toodehroosta: “Ik hou van iedereen. Van alle mensen evenveel.”

We zien de kinderen alleen op school, nooit thuis. Zeker in het begin spelen ze naturel. In een scène die voortkomt uit Toodehroosta’s eigen herinneringen fantaseren twee van hen over hun toekomst samen. Het jongetje zegt dat hij vuilnisman wordt en af en toe piloot. Het meisje antwoordt dat zij zijn huis zal schoonmaken. Toodehroosta: “Het is precies zoals ik het me herinner. Ik vind het prachtig. Het was de eerste keer dat ik speciale gevoelens voor een meisje kreeg.”

Maar vindt hij de traditionele rolpatronen die al op vijfjarige leeftijd zijn ingebakken niet juist pijnlijk en verdrietig? Toodehroosta: “De kinderen zijn representatief voor hun gezin. Via hen leren we het nest kennen waaruit ze komen en met welke rolpatronen zij worden opgevoed. Ik vind het belangrijk om te laten zien dat families onderling erg van elkaar verschillen. Het meisje uit deze scène heeft van huis uit meegekregen dat ze een goede huisvrouw moet worden. Maar haar klasgenootje Hamraz heeft nooit enig idee waar haar moeder is. Die is nooit thuis. Deze verschillende werkelijkheden bestaan naast elkaar en geen van hen is de regel. Het is niet aan mij om mensen te veroordelen voor hoe ze hun kind opvoeden.”

Vanzelfsprekend
Numb opent met de boodschap dat jongens en meisjes vanaf groep drie van elkaar worden gescheiden. En dat er wetsvoorstellen zijn om die scheiding te vervroegen naar de kleuterklas. Nadenken over hoe die wereld eruit zou zien, stemt Toodehroosta somber. “Er wordt kinderen een ervaring ontnomen, die ze dan alleen nog maar thuis kunnen hebben”, stelt hij. “Namelijk gemengd samenleven. Er zou dan geen enkele plek meer zijn waar je die interactie kunt vinden. Behalve als ouders het toestaan om jongens en meisjes buiten schooltijd samen te laten spelen natuurlijk. Als ik zelf een kind had, zou ik het die scheiding niet willen aanleren.”

Afgaande op de berichtgeving over Iran is het uiten van politieke kritiek niet zonder risico’s. Toch heeft Toodehroosta niet het idee dat hij zichzelf bij het schrijven van het scenario voor Numb heeft gecensureerd. “Maar de vraag is natuurlijk wel: wanneer is het zelfcensuur?”, zegt hij. “Ik ben opgegroeid in een samenleving waar elke levensfase met sociale beperkingen doordrenkt is. Dat maakt ze ook vanzelfsprekend. Wellicht ben ik me niet eens bewust van mijn eigen zelfcensuur. Ik heb het hier veel over gehad met buitenlandse journalisten. Wat mensen niet lijken te begrijpen is dat de regels zo vastzitten in je hoofd, dat je het niet eens als censuur kan bestempelen. Het is gewoon de werkelijkheid; het is simpelweg de waarheid.”

Als hij zich een voorstelling maakt van hoe een wereld eruit zou zien waarin jongens en meisjes wel samen zouden opgroeien, komt hij met een voorbeeld: “Aan de grenzen van Iran zijn ze gedwongen om de schoolklassen te mixen vanwege het lerarentekort. Daar kun je zien dat het heel goed gaat. Of beter gezegd, dat het gewoon normaal is. Die normaliteit is iets wat in de delen van het land waar onderwijs strikt gescheiden is, niet zichtbaar is.
“Kortom, hoe zou die wereld eruitzien? Het zou normaal zijn. Heel gewoontjes. Vanuit mijn eigen ervaring kan ik zeggen dat juist door afgescheiden van vrouwen op te groeien, het voor mij lang heeft geduurd om te aarden in de volwassen wereld. Het kostte tijd voor ik vrouwen leerde kennen en normaal met hen kon omgaan. Maar vrouwen maken ook deel uit van het leven, nietwaar?”