IFFR-blog 11: Masterclass in Russische kunst

Zondag al in wereldpremière, vandaag pas in ons drukke schema: de nieuwe film van legendarische Russische animatieregisseur Andrej Chrzjanovski. The Nose or Conspiracy of Mavericks is een masterclass in Russische kunst en een oproep tot het tonen van berouw. Voor de maker is het bovenal een uiting van hoop.

Andrej Chrzjanovski is geen vreemde van het festival, maar sommige filmfanaten zullen hem ook kennen als vader van schandaalregisseur Ilja Chrzjanovski – wiens 4 in 2014 een Tiger Award won en die met DAU vorig jaar internationaal weer de gemoederen flink bezig hield. In zijn nieuwste film vertelt Chrzjanovski senior het verhaal van Dmitri Sjostakovitsj eerste opera, die hij in 1928 schreef en baseerde op Nikolaj Gogols absurdistische De neus (1835-36). Maar deze rijke potpourri van animatiestijlen vol met uitweidingen (en zelfs opnames van het maakproces) is absoluut meer dan dit verhaal uit de sovjetgeschiedenis – het is een masterclass in Russische historie en cultuur. Uiteindelijk glijdt de vertelling via de heftige muziek van Sjostakovitsj in een verhandeling over de absurditeit en banaliteit van Stalinistische repressies.

Berouw
“Deze film is mijn manier van berouw tonen.” vertelt Chrzjanovski. “Maar ik denk dat zulk berouw in Rusland op alle niveaus getoond moet worden: op het niveau van de burger, maar ook dat van de macht. De mensen die nu de macht hebben, hebben deze nou eenmaal geërfd van de toenmalige machthebbers. Voor wat er toen gebeurd is moet berouw getoond worden.”

Is hij niet bang voor wat de huidige Russische macht hiervan vindt? “Ik heb ondertussen grijs haar en leef mijn tachtiger jaren. Deze macht maakt mij persoonlijk niet meer bang. Niet dat ik er niet van geleden heb – ze hebben mij voor een film (The Glass Harmonica uit 1968, red.) nog het leger in gestuurd, me van school laten sturen. Maar het gaat niet om angst, het gaat om hoop. Zoals Boris Pasternak zei: Ik geloof dat de tijd komt / Dat de machten der kleinzieligheid en kwaad / Overwonnen worden door de geest van de goedheid.”.

Een masterclass
Tot zover het politiek pamflet. Nu meer over die masterclass in Russische geschiedenis en cultuur. Om de haverklap komt er een bekend gezicht of bekend kunstwerk voorbij. “Iemand zei me ooit dat om regisseur te zijn je twee kwaliteiten moet hebben: je moet je kunnen verwonderen en je moet kunnen bewonderen. Ik heb het gevoel dat ik die twee kwaliteiten nog niet kwijt ben en die wil ik graag delen. Daarom kwamen er tijdens het maken van de film steeds weer nieuwe elementen in. Nieuwe lagen die we toevoegden aan de film, nieuwe elementen van de Russische geschiedenis en cultuur. Deze elementen zijn eigenlijk mijn opmerkingen in de kantlijn – sommigen zullen ze kunnen lezen, anderen niet. Dat maakt ook niet uit.”

Alhoewel: dat het volk dat nu niet kan, zit Chrzjanovski wel dwars. Al ligt dat volgens hem niet aan het volk zelf: “Hen wordt zo’n streng dieet van propaganda, leugens en vulgariteiten gevoerd, dat ze de eigen rijke Russische cultuur vergeten zijn. Maar ik hoop wel dat ooit de kijkers zullen worden opgevoed met een drang om het onderste uit de kan te halen, alle lagen te kunnen lezen. Dat is de taak van de huidige en komende generaties: om ons volk een door culturele kennis verlicht volk te maken.”