IDFA 2019: verslag DocTalk Talking About Trees

Dit verslag van een even gepassioneerde als laconieke poging in Soedan weer een bioscoop te openen werd in Berlijn bekroond als beste documentaire. Een zegetocht langs festivals volgde. Nu ook op IDFA.

Een van IDFA’s Spotlights is gericht op Soedan. Worden daar dan zo veel films gemaakt? Nou, juist niet. Na de staatsgreep van 1989 werd film daar in de ban gedaan. De bescheiden productie kwam tot stilstand, de bioscopen werden gesloten. Met die wetenschap kan het in Soedan gedraaide Talking About Trees, waarin vier bevriende Soedanese filmmakers proberen een bioscoop te heropenen, al bijna als een overwinning op het regime worden gezien, zo stelde regisseur Suhaib Gasmelbari in de DocTalk na afloop van de IDFA-vertoning van zijn film0.

Met diezelfde wetenschap is het verbazingwekkend, opbeurend en soms zelfs ontroerend om in Talking About Trees te zien met hoeveel humor en optimisme het viertal de onvermijdelijke moeilijkheden te lijf gaat. Tijdens een van de vele stroomstoringen vermaken ze zich door bij het licht van zaklamp en mobieltje te doen alsof ze een klassieke filmscène opnemen. Bijna hilarisch is het gortdroge tafereel met een kameel die een rondleiding krijgt in een weer te openen bioscoop.

Modern Times
Alle vier zijn het vetaranen die hun opleiding in het buitenland kregen. Nu doen ze hun best om de Soedanese filmcultuur levend te houden. Met een busje en een beamer organiseren ze her en zogenaamde privé-voorstellingen, bijvoorbeeld van Chaplins Modern Times (1936). Ze neuzen in oude, half vergane archieven, diepen herinneringen op, noemen de filmmakers die ze bewonderen, van Truffaut tot Eisenstein. Maar hun grote plan is om een oude openluchtbioscoop weer nieuw leven in te blazen. De meeste jongere Soedanezen hebben zoiets nog nooit meegemaakt.

Ze besluiten dat Tarantino’s Django Unchained de eerste voorstelling moet zijn. Maar hoe nu verder? De geluidsoverlast van de gebedsoproepen is nog het minste probleem. De eerste bioscoopeigenaar die ze aanschieten heeft er geen trek in; hij wil geen moeilijkheden met “je weet wel wie”. En als ze dan een locatie vinden, begint de bizarre hordeloop met de bureaucratie. Zelfs de geheime dienst moet zich er mee bemoeien. Stoppen met het plan dan maar? Nee, dan kan ook niet, merkt een van het viertal ironisch op. Dat zou immers verdacht zijn.

Regisseur Suhaib Gasmelbari had er gemakkelijk een boos verhaal met grote nadruk op de tragiek van leven onder de dictatuur van kunnen maken. Maar uit diverse terloopse hints valt genoeg op te maken. “We dragen onze wond met waardigheid”, verklaarde een van de vier hoofdpersonen in de DocTalk.

Schelmenverhaal
Wat Talking About Trees juist zo innemend maakt is de laconieke houding en het gevoel voor humor van het viertal. In de DocTalk vertelde Gasmelbari hoe ze bij het draaien hun best deden geen aandacht van de politie te trekken en aan vergunningen al helemaal niet dachten. Hij besloot echter die kant van de zaak niet in het eindresultaat te verwerken.

Talking About Trees ontpopt zich als een soort onderkoeld schelmenverhaal. “Wij zijn de slimste, maar niet de sterkste”, zegt iemand. De problemen die ze ondervinden bij de autoriteiten, of een fragment van een televisietoespraak van dictator Bashir zeggen al genoeg over hoe het er in Soedan voorstaat. In ieder geval in de periode dat de film werd gedraaid. Maar Gasmelbari heeft niet toegestaan dat dit de ode aan de Soedanese cinema van weleer – geïllustreerd met ingelaste clips – overschaduwt.

Verder omzeilt hij heel succesvol de traditionele documentaire-technieken. Hier geen commentaar of talking heads, maar een opnamestijl die het bijna het aanzien van een speelfilm geeft. Wat dus net weer iets anders is dan zogenaamde observerende cinema.

Dat de vriendschap en het gevoel voor humor van de vier hoofdpersonen overigens verre van gespeeld zijn blijkt al snel tijdens de DocTalk. Natuurlijk nemen ze de gelegenheid te baat om te vertellen hoe cinema in de Britse koloniale tijd al vroeg werd geïntroduceerd. Hoe er na de onafhankelijkheid een bescheiden filmproductie was, met veel documentaires en overheidspropaganda naast een handjevol speelfilms. Hoe film in Soedan ooit populairder was dan voetbal. Totdat de militaire dictaturen de lakens gingen uitdelen.

Maar tegelijkertijd plagen ze elkaar en de regisseur met allerlei grappen. Halverwege het onderhoud staat Ibrahim Shaddad zelfs onverwacht op om met grote passen het formaat van het filmdoek in De Balie op te meten. Gauw even kijken of dit misschien groter is dan hun scherm in Soedan.

Talking About Trees is in Soedan nog niet te zien geweest, maar hopelijk gaat dat snel gebeuren. De politieke situatie is na de machtwisseling van 11 april beslist beter, merkt Shaddad op, nu geheel serieus. “We hopen dat film in Soedan weer tot leven kan komen.”

Talking About Trees is nog tweemaal te zien op IDFA.