Het nieuwe kijken #99

Ebele Wybenga bericht over wat hem opvalt op het kruisvlak van cinema en beeldcultuur.

Sommige scènes in films en series heb ik amper gezien, maar kan ik toch niet van me afschudden. Vaak blijven ze zelfs het langste hangen, terwijl ik de rest van de beelden en het verhaal allang vergeten ben.

Ik heb het over martelscènes. Als deze aanbreken – een verhoor dreigt op niets uit te lopen, iemand zit al met tie-wraps vast aan een stoel, de good cop verlaat de kamer en de deur zwaait weer open – knijpen m’n ogen zich tot spleetjes en gaat m’n vinger naar de fastforward-knop. Op het moment sûpreme kijk ik niet meer.

Ik zie nog voor me hoe het vastgegespte personage gespeeld door George Clooney wanhopig schudt in zijn stoel als zijn Hezbollah-folteraar in Syriana (2005) op het punt staat zijn nagels uit te trekken. Van de rest van de film weet ik niets meer.

De meeste films laten martelingen op een voorspelbare manier zien. Vooral de dreiging wordt getoond. Hoe ver gaat de folteraar? Hoe ver durft de filmmaker te gaan met het tonen van details? Hoe ver neemt hij de kijker mee in de marteling, terwijl die kijker – als die net zo’n mietje is als ik – hier weleens zou kunnen afhaken?

“Als ik de echte martelingen laat zien, gaat niemand de film kijken. Niemand”, zegt de Syrische filmmaker Yazan Rabee in een interview met NRC. Hij maakte Beyond the Sun (2022), een korte film over martelingen in Syrische gevangenissen, gebaseerd op de verhalen van overlevenden. Wat je ziet, is een fractie van een fractie van wat het echt is, vertelt hij aan Ellen de Bruin.

Als verhaalelement zijn martelscènes goud: het is de ultieme ethische en fysieke beproeving van een personage, waar meestal het lot van andere personages van afhangt. Meestal zie je vooral voor en na. Is iemand gebroken? Heeft ‘ie de namen verklapt? Tijdens de foltering zelf stokt het verhaal en is er alleen wreedheid en lijden.

Daarom verbaast het me dat er moderne series zijn waar uitgebreid de tijd genomen wordt voor martelingen. De Britse misdaadserie Red Riding Trilogy (2009) bijvoorbeeld. Je ziet de verwondingen niet alleen achteraf, maar ook seconde voor seconde als ze worden toegebracht, met elke snik en elke schreeuw. Of Das Boot (vanaf 2018), de serie. Ik ben er niet voor gemaakt en blijf ook nog eens zitten met het vreselijke gevoel dat ik zelf in zo’n situatie de namen al verraden zou hebben voordat de nijptang mijn nagel raakt.