Lichting 2022: Yazan Rabee over Beyond the Sun

In aanloop naar de Studentencompetitie op het Nederlands Film Festival interviewt de Filmkrant wekelijks vers afgestudeerd filmtalent. Yazan Rabee van de St. Joost academie legt in zijn fictiefilm Beyond the Sun de werking van de brainwashmachine in Syrische detentiecentra bloot. Alhoewel, fictie… “Kun je een fictiefilm essayistisch noemen?”

Aan zijn vloeiende Nederlands zou je het niet zeggen (bij een compliment bedankt hij beleefd, “ik ging dagelijks naar de Vrije Universiteit”), maar Yazan Rabee kwam pas vijf en een half jaar geleden uit Syrië naar Nederland. Om precies te zijn: op 13 december 2016, tien voor elf in de avond. Uit gewoonte keek hij op de klok toen hij op het vliegveld aankwam.

De jaren voor zijn aankomst in Nederland zat hij in Turkije. Op advies van zijn vader vluchtte het gezin uit Aleppo. De oorlog woedde al, maar de situatie verslechterde nog meer. Om zichzelf te verzekeren van een comfortabel leven, studeerde Rabee civiele techniek. “Als je in Syrië een goed leven wilt leiden, werk je als dokter of ingenieur. Mijn eerste plan was om economie te studeren en dan naar de theaterschool gaan, maar mijn vader wees me erop dat ik als acteur geen leven zou hebben.”

Je zou denken dat het een harde les was, maar nog tijdens zijn studie civiele techniek vatte hij – op aanraden van een vriend – het plan op om films te gaan maken. “Ik had er nog nooit aan gedacht dat te doen, maar ik schreef altijd al verhalen en maakte steeds vaker foto’s. Wat mijn vader daarop zei? Hij vroeg of ik het zeker wist. Hij kon me alleen adviseren, ik moest het volgens hem echt zelf beslissen.”

Brainwashmachine
Rabee’s Syrische achtergrond is ontegenzeggelijk een bron van inspiratie, waarbij hij grote onderwerpen niet schuwt. Zijn eindexamenfilm Beyond the Sun draait om een pacifistische soldaat die aan de slag moet als officier in een gevangenis. De film over de martelingen in gevangenissen onder het regime van Assad is te zien als een parabel, of zoals Rabee zelf zegt: “Fictie of niet, ik zie wat ik gemaakt heb als een essayistische film. Kan je een fictiefilm essayistisch noemen?”

Aanleiding voor zijn film waren gelekte foto’s van Syrische detentiecentra waarop de stoffelijk overschotten van gevangenen duidelijk in beeld waren, zij aan zij gelegd. De foto’s brachten bij hem het boek De schelp van Mustafa Khalifa in herinnering, een semi-autobiografische roman over de gevangenschap van de Syrische schrijver, dat Rabee las in Turkije. “Ik ben een langzame lezer, ik lees tien à twintig pagina’s per dag, maar dit boek las ik in één ruk uit op mijn telefoon. Toen ik die foto’s zag, wist ik direct dat ik in dit onderwerp van de detenties moest duiken.”

“Het is een gevoelig onderwerp dus ik heb flink wat research gedaan. Tijdens mijn onderzoek stuitte ik op een schrikbarend artikel over nieuwe soldaten in Syrische detentiecentra. Het zette uiteen dat er elf stappen zijn om ze in te lijven. De bedenkers van die stappen zijn echt duivels. Allereerst laten ze nieuwe soldaten voor een week kijken naar de gang van zaken in de gevangenis. Ze hoeven niks te doen, maar wel blijven kijken hoe het in zijn werk gaat. Daarna komt de praktijk, ingeluid door een feest waarbij je als nieuwe soldaat een van de gedetineerden krijgt toegewezen – die is dan van jou totdat hij doodgaat.”

“Over deze gruwelijkheden vertellen voelde als een verantwoordelijkheid. Ik ben een filmmaker en in West-Europa zijn er niet veel mensen die van deze praktijken afweten. Dit moest gewoon verteld worden. Toevallig is er dit jaar ook een eindexamenfilm van een Syrische maker aan de filmacademie, It Will Rain van Amir Zaza, die eenzelfde soort verhaal juist vanuit het perspectief van de gedetineerde verteld. Mooi dat dit in hetzelfde jaar gebeurt.”

Een gedeelde nachtmerrie
Naast zijn afstudeerfilm maakte Rabee dit jaar ook Back in de talentontwikkelingsreeks De ontmoeting. Deze korte documentaire leidt terug naar een andere fascinatie van Rabee, de inspiratie die hij haalt uit zijn dromen.

In Back neemt hij ons mee in een terugkerende nachtmerrie waarin hij zich weer in zijn oude buurt in Syrië bevindt en op de vlucht is voor soldaten. “Ik dacht lange tijd dat ik de enige was met deze nachtmerrie, maar toen ik andere Syrische mensen ernaar vroeg, bleek deze droom bij veel mensen uit oorlogsgebieden voor te komen. Overlevenden van de Holocaust hebben soortgelijke dromen, waarin ze achtervolgd worden door een grote kat of nazi’s.”

Beyond the Sun en Back vormen samen een angstaanjagend maar fascinerend tweeluik. Een fictiefilm en een documentaire, beide essayistisch en beide over het Syrische regime en haar slachtoffers. Hoe wrang de inhoudelijke boodschap ook is, de films bevestigen Rabee’s filmisch talent. “Mijn ouders zijn nu wel trots op me. Helemaal nu ik vlak na mijn eindexamen met beide films voor het Nederlands Film Festival ben geselecteerd, Beyond the Sun in de Studentencompetitie en Back in de Debuutcompetitie.”

Beyond the Sun is te zien tijdens de Studentencompetitie op het Nederlands Film Festival, dat plaatsvindt van woensdag 21 t/m 30 september 2022. De Ontmoeting: Back is daar ook te zien, in de Debuutcompetitie.