Dansplaining #46

Dan Hassler-Forest zoekt als de Indiana Jones van de filmwetenschappen naar verborgen betekenissen en geheime kamers van de filmgeschiedenis.

Toen ik vijftien jaar oud was, zag ik voor het eerst de film Dead Poets Society (1989). Net als voor talloze anderen was ook voor mij de charismatische, onconventionele Mr. Keating het ultieme droombeeld van de ideale docent: iemand die de routineuze sleur van het klaslokaal wist te doorbreken en studenten wist te enthousiasmeren voor het leerproces. Iemand die met aandacht en empathie naar zijn studenten luisterde. Die ze aanspoorde om zichzelf te ontwikkelen. En natuurlijk iemand met een nadrukkelijk antiautoritaire instelling.

Wat dat betreft speelde Robin Williams niet alleen de ideale docent: hij was ook de zoveelste belichaming van een betrouwbaar filmcliché. In 1939 was het Robert Donat in Goodbye, Mr. Chips; in 1955 schitterde Glenn Ford in Blackboard Jungle; in 1967 was Sidney Poitier docent tegen wil en dank in To Sir, With Love; Michelle Pfeiffer trok tieners uit een achterstandsbuurt naar een hoger plan in Dangerous Minds (1995); en Julia Roberts deed Dead Poets Society nog een keer over in 2003, maar dan met een klas vol meiden in plaats van jongens.

De charismatische docent is een dankbare rol. De acteur doet in wezen een vorm van stand-up voor een zaal jonge mensen die weinig van hen verwacht, maar die (samen met het publiek) in de loop van de film steeds meer van ze gecharmeerd raakt. Tegelijkertijd is het veelzeggend dat deze buitengewone docenten meestal geen standhouden binnen de onderwijsinstellingen waar we ze leren kennen. Die zijn volgens de bekende Hollywood-clichés zo stoffig en conservatief dat er geen ruimte is voor werkelijk gepassioneerde onderwijstalenten.

In sommige gevallen is dat misschien maar goed ook. Wie met een kritisch oog naar Dead Poets Society kijkt, ziet geen effectieve docent, maar een pure narcist die zijn studenten aanmoedigt om juist niet te leren. Voor waardering van literatuur heb je volgens hem geen kennis nodig, maar enkel de juiste soort romantische geest. De jongens in zijn klas die hier niet meteen voor open staan, hebben pech: voor hen heeft Mr. Keating geen didactische trucs in huis – alleen de bijzondere studenten vinden aansluiting bij hem.

Wat dat betreft is een veel minder serieuze film als School of Rock (2003) een inspirerend tegenvoorbeeld. Daarin schittert Jack Black als een expliciet narcistische mislukte muzikant die langzaam verandert nadat hij min of meer per ongeluk voor een klas met veeleisende kinderen is gezet. Eerst probeert hij ze via alle bekende en “inspirerende” filmclichés voor zijn karretje te spannen. Maar zodra hij naar hun vragen begint te luisteren, gaat hij ze op een andere manier zien.

In deze film gaat het uiteindelijk niet alleen om die paar kinderen die een bijzonder talent hebben, maar om een onderwijsproces waarin de docent erkenning en waardering heeft voor allerlei vaardigheden en ambities. De charismatische filmdocent blijkt zelf ook best iets te kunnen leren.