VR in Eye: Das Totale Tanz Theater

Dit jaar bestaat Bauhaus 100 jaar. VR-installatie Das Totale Tanz Theater brengt de oude Bauhaus-droom van het totale theater tot leven, maar vervangt de pas de deux tussen mens en machine van weleer tussen een dans tussen mens en AI.

Zeg Bauhaus en er springen onmiddellijk abstract geometrische vormen in primaire kleuren voor je geestesoog. Ze cirkelen in de imaginaire ruimte in je hoofd en vormen letters, objecten, architectonische structuren. Misschien lijken ze op de sculptuurachtige kostuums die Oskar Schlemmer ontwierp voor zijn Triadische Ballet (1922), een van de artistieke hoogtepunten van de Bauhaus-school die dit jaar 100 jaar geleden werd opgericht door de Berlijnse architect Walter Gropius in Weimar.

Dat Triadische Ballet inspireerde op zijn beurt een nieuwe VR-dans-ervaring, gemaakt ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van Bauhaus. Maar Das Totale Tanz Theater – begin maart te zien in Eye – stelt ook kritische vragen bij het versmelten van mens en machine zoals Gropius en Schlemmer dat voor zich zagen, aldus Diana Schniedermeier van het Berlijnse Intercative Media Foundation, een ontwerpbureau voor digitale content en gespecialiseerd in VR. Schniedermeier: “Honderd jaar geleden was er nog een zeker optimisme, of in ieder geval een zekere fascinatie over de mechanisering en de industrialisering van het wereldbeeld. Gropius stond met zijn ‘totaaltheater’ een versmelten van acteur en toeschouwer voor, het opheffen van de grenzen tussen theatrale ruimte en publiek. Schlemmer was gebiologeerd door robotische, mechanische bewegingen. Wij hebben hun vragen op het volgende level gebracht door te kijken wat het effect van digitalisering en kunstmatige intelligentie is op de vraag wat de mens is.”

Lamp en stoel
De Bauhaus-filosofie is voornamelijk overgeleverd als een functionalistische stijl. Vandaar die vormendans in je hoofd. Vandaar die associaties met Marcel Breuers Wassily-stoel of de lamp van Wilhem Wagenfeld. Maar het was vooral een school waar Gropius’ ideeën over het opheffen van de grenzen tussen toegepaste en vrije kunsten werden uitgeoefend en kunstenaars als de Russische schilder en kunsttheoreticus Wassily Kandinsky en de Hongaarse fotograaf en filmmaker László Moholy-Nagy lesgaven. Voor Gropius stonden alle kunstvormen uiteindelijk ten dienste van de architectuur. Maar belangrijker nog: Bauhaus was een praktijk en een utopie ineen. De Bauhaus-ontwerpen moesten bijdragen aan een betere wereld en een nieuwe mens.

Das Totale Tanz Theater is 100 jaar later niet alleen optimistisch over die nieuwe mens. Als je Schlemmer een voorloper van de cybercultuur zou kunnen noemen, dan zijn de dansers in de VR elegante cyborgs in een chique versie van de Berghain, een minimalistische industriële ruimte die zich als vanzelf met plafonds en plateaus vult. Je kunt de VR in Eye in twee versies bekijken: een 360-graden-versie, waarin je op muziek van de Einstürzende Neubauten een choreografie van de Amerikaanse choreograaf Richard Siegel bekijkt, een spel tussen individu en massa. En een interactieve versie, waarin je deel bent van die choreografie. Met een controller kies en bestuur je een avatar die je in de wereld van de dansmachines binnenleidt. Eerst zijn ze fascinerend, en kun je moves van ze leren, de illusie hebben dat je met ze meedanst. Ze nodigen je uit te volgen, dwars door de ruimte. Een stap is al genoeg om meters te overbruggen.

Het blijft vreemd om te merken hoe kleine bewegingen in je eigen fysieke wereld in de VR-omgeving zulke grenzeloze gevolgen kunnen hebben. Maar al snel is je eigen lichaam alleen nog maar een responsmachine. Je vergeet je eigen zwaartekracht. Naarmate de dans vordert verlies je steeds meer de controle. Je controler reageert niet meer, de dansers nemen de macht over, ze blokkeren je stappen, springen over je hoofd, je avatar ontsnapt je.

Het is een VR met veel game-elementen. Natuurlijk kun je een beetje passief ronddwalen, maar hij wordt beter naarmate je een beetje avontuurlijk met de controller aan de slag gaat.

Gesamtkunstwerk
In de VR-werken die Eye tot nu toe in de Xtended-reeks vertoonde, heeft steeds de relatie met een andere kunstvorm centraal gestaan: literatuur in het op Paul Austers roman City of Glass geïnspireerde My Name is Peter Stillman; performance art in Marina Abramovic’ Rising; en slow cinema in Tsai Ming-liangs The Deserted. Net zoals film in z’n begindagen is VR niet alleen een amalgaam van bestaande kunstvormen, maar ook een vorm die zich van al die bestaande kunsten en technieken aan het emanciperen is. Het romantische idee van het Gesamtkunstwerk dat Gropius en co nieuw leven inbliezen leent zich goed om VR te begrijpen.

Toch is het interessant om ook het randprogramma te bekijken, met daarin films van Moholy-Nagy die via de fotografie en de film een interesse in de nieuwe technologieën van zijn tijd had, en die nu in VR een nieuwe gedaante aannemen. Zijn kinetische lichtsculpturen, in het bijzonder de Light Space Modulator, zijn niet alleen een voorloper van de digitale kunst. Ook van de virtuele.

Lang nadat de onstoffelijke dansmachines je in hun totale danstheater in de steek hebben gelaten, flikkeren hun schaduwen nog na op je netvlies. Of ver daarachter. Flitsen pulsen langs de nieuwe synapsen in je brein.

EYE Xtended VR: Das Totale Tanz Theater (Interactive Media Foundation & Artificial Rome) is te zien in het Eye Filmmuseum Amsterdam van 5 tot 13 maart | Voor meer informatie eyefilm.nl