Verslag vijfde lezing This Is Film! 2023

Filmkrant doet verslag van de openbare collegereeks This is Film! Film Heritage in Practice, een reeks lezingen plus films die Eye Filmmuseum in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam organiseert. Met gastsprekers over audiovisuele archivering in wereldwijd perspectief. De vijfde sessie draaide om filmerfgoed in India.

Cricket en film zijn volgens Shivendra Singh Dungarpur (1969), oprichter en directeur van de Film Heritage Foundation, de grote liefdes van India. Op 10 mei 2023 deelde hij vol enthousiasme zijn passie voor het filmisch erfgoed van zijn geboorteland in het vijfde openbare college van This Is Film!

Of beter gezegd: wat daar van over is. Naar schatting is 99 procent van de zwijgende Indiase films verloren gegaan en zo rond de 60 procent van de films uit de periode erna. Vandaar dat Dungarpur het vooral als zijn missie ziet bewustwording te kweken over het belang van het conserveren en restaureren van het cinematografische erfgoed van het land waar per jaar zo’n 2.500 films worden gemaakt – meer dan in Hollywood. En India is méér dan Bollywood, onderstreept Dungarpur: er zijn zeker tien filmindustrieën in zijn land, gebonden aan regio’s en (maar liefst 55) taalgebieden.

Naast directeur van het filmarchief is Dungarpur ook regisseur, onder meer van een aantal documentaires over film en filmmakers: CzechMate (over de Tsjechische regisseur Jirí Menzel) en Celluloid Man, over P.K. Nair, de oprichter van het Nationale Film Archief van India.

Torenhoge filmblikken
Het is Dungarpurs doel om zo veel mogelijk Indiase films te redden. Zijn in 2014 opgerichte filmarchief bezit nu 650 titels, plus filmparafernalia als affiches, apparatuur en lobby cards. Educatie speelt een grote rol in zijn instituut, dat mensen via workshops opleidt tot conservator, restaurator of simpelweg inspecteur van de blikken films die binnenkomen.

Hij laat plaatjes zien van waar die geredde films zoal vandaan komen. Dat kan letterlijk de vuilnisbelt zijn, waar silver scavengers het zilver uit het filmmateriaal halen om te verkopen. De meest tot de verbeelding sprekende foto betreft die waarop een rij torenhoge filmblikken een huis stutten. Deze blikken bleken gevuld met films die Dungarpur onmiddellijk opkocht.

Dungarpur hamert erop dat erwat betreft filmconservering en filmrestauratie geen ideaalmodel is in India en buurlanden als Nepal en Sri Lanka. Je moet roeien met de riemen die je hebt. Wat is beschikbaar en betaalbaar?

Toch heeft hij een ideaal: de bouw van een modern ‘Center of the Moving Image’ in Mumbai. Voor deze toekomstvisie is uiteraard veel geld nodig en daar heeft de gedreven Dungarpur niets te verwachten van de staat, dat niet aan financiering van de kunsten doet. Het door religieuze twisten getroffen land gaat bovendien momenteel door een moeilijke periode, dus zoekt hij zijn heil bij NGO’s, individuen en instellingen als Martin Scorsese’s The Film Foundation, dat via het World Cinema Project wereldcinema restaureert en opnieuw presenteert op filmfestivals en blu-ray. The Film Foundation financierde bijvoorbeeld de restauratie van de Indiase film Kummatty (1979). Dankzij de Film Heritage Foundation is de Indiase film Ishanou (1990) binnenkort te zien op het festival van Cannes in het programmaonderdeel Cannes Classics.

In het nagesprek met Dungarpur kwam India’s andere filmarchief ter sprake, het in 1964 opgerichte Nationale Film Archief (NFA), maar dat gaat volgens Dungarpur, net als India zelf, een onzekere toekomst tegemoet. De directeur is volgens Dungarpur vervangen door een manager, sindsdien is er niet echt beleid en staan de activiteiten op een laag pitje. Hoe dat zit, valt echter moeilijk te beoordelen. Het kan zijn dat beide instituten elkaar flink beconcurreren en dat Dungarpur kwaad spreekt over zijn vijftig jaar langer bestaande concurrent. Vooralsnog is het NFA gewoon lid van de FIAF, de internationale federatie van filmarchieven, net als Dungarpurs National Heritage Foundation.

Godheid
Door Dungarpurs doorzettingsvermogen, internationale contacten en flair voor marketing staat zijn instituut definitief op de kaart. Een van de ambassadeurs van de National Heritage Foundation is niemand minder dan Amitabh Bachchan, de legendarische acteur die in India en daarbuiten als een god wordt vereerd. Ook in Nederland, waar Hindoestanen in 2005 in grote getale voor Hotel The Grand stonden waar hij en zijn ook zeer geliefde zoon Abishek verbleven aan de vooravond van de uitreiking van de International Indian Film Academy Awards, de Indiase Oscars, in het Ajax-stadion. Ze blokkeerden de gracht en gilden richting het hotel, wachtend op een glimp van de supersterren. Ondergetekende mocht als enige wel naar binnen in het nabijgelegen Hotel Krasnapolsky, waar Bachchan een bescheiden aan hem gewijde tentoonstelling opende en kort bekeek. De gillende fans die wanhopig een glimp van hem wilden opvangen moesten buiten blijven en vroegen mij hoe de godheid in levende lijve was.

Na afloop van Dungarpurs presentatie volgde de vertoning van Amar Akbar Anthony (1977, met een hoofdrol voor Bachchan). Deze drie uur durende kaskraker werd voorafgegaan door een verassingsfilmpje waarin de levende legende zijn dank betuigt aan Eye Filmmuseum en nogmaals onderstreept hoe belangrijk het werk van de Film Heritage Foundation is.

Ter gelegenheid van Bachchans tachtigste verjaardag organiseerde Dungarpur in 2022 een retrospectief van elf oude films met de befaamde acteur: Bachchan Back to the Beginning. Hij laat een filmpje zien waarin het publiek op diverse plekken in India enthousiast meezingt met de liedjes, dialogen meebrult of danst voor het witte doek. Met de filmbeleving zit het in India wel goed. Dit filmische erfgoed weer onder de mensen brengen lijkt dus een geslaagde missie. Toch knaagt het een beetje: zal dit ook lukken met de films waarin geen beroemde sterren meespelen? De tijd zal het leren.

De laatste lezing, over alternatieve Nederlandse films in de jaren zeventig en tachtig, is op 24 mei. Van 4 t/m 7 juni vindt de Eye International Conference plaats, met als thema ‘Activating the Archive’. Opnamen van de presentaties zijn over een paar weken te zien op het YouTube-kanaal van Eye.