Het vernieuwde Mediamuseum

Weinig verandert zo snel als beeldcultuur en communicatietechnologie. Hoog tijd dus dat het Mediamuseum een make-over kreeg. De nieuwe presentatie is actueel en super interactief. De toon is nogal didactisch maar er valt dan ook nog genoeg te leren voor zowel jong als oud over de werking van media in het dagelijks leven.

Weet iemand nog wat Hyves was? In 2004 werd dit eerste sociale netwerk van Nederland gelanceerd, twee jaar voordat in Hilversum het Mediamuseum van instituut Beeld & Geluid werd geopend. De voorloper van Facebook, Instagram, Snapchat en TikTok sloeg vooral aan bij tieners, maar kon uiteindelijk niet opboksen tegen de internationale concurrentie en gooide in 2015 de handdoek in de ring. Het Mediamuseum ging wat langer mee, tot 2021. Toen sloot het de deuren voor een update die geen moment te vroeg kwam. Het museum maakte al jaren een gedateerde indruk.

Na een €23 miljoen kostende verbouwing is Hyves in een vitrinekast beland als historische inbedding van een presentatie die helemaal bij de tijd is. Dat geldt niet alleen voor de inhoud – er is volop aandacht voor influencers, fake news en big data – maar zeker ook voor de vormgeving. Informatie wordt in beperkte mate overgedragen via traditionele tekstbordjes en museale objecten. De nadruk ligt hier vooral op doen en beleven. De indrukwekkend grote, over drie verdiepingen opengewerkte ruimte voelt aan als een kruising tussen speelhal, tv-studio en audiovisueel laboratorium.

Overal flikkert beeld en klinken flarden geluid. Het is afkomstig uit half open zones die gewijd zijn aan thema’s als delen, verkopen, vertellen en informeren. Ze worden met elkaar verbonden door de ruim 250 meter lange ‘mediareactor’, een slang van beeldflitsen uit het archief die langs het plafond slingert en effectief de dagelijkse mediastortvloed uitbeeldt.

Maar voordat je dit allemaal ziet, kun je in een entreegebied met een app een persoonlijk profiel aanmaken. Daarmee kun je je bezoek vastleggen en thuis herbeleven. Wie zich zorgen maakt over privacy: alle gegevens worden na 24 uur automatisch gewist. Aanmaken van zo’n profiel loont de moeite, want het stelt je in staat overal in de tentoonstelling spelletjes en testjes te doen – een belangrijk deel van de presentatie.

Dit interactieve deel heeft een sterk didactische inslag maar slaagt erin niet belerend te zijn. Je zou denken dat de lessen in mediawijsheid vooral bedoeld zijn voor jongeren, maar op een donderdagmiddag zijn het opvallend veel bezoekers in de leeftijdscategorie 40-70 jaar die bijvoorbeeld testen hoe goed ze zijn in het analyseren van een social media-profiel. Dat blijkt niet mee te vallen: wat allemaal wel en niet is toegestaan op digitale platforms, van Iraanse jongeren die dansen op ‘Happy’ tot de Facebook-pagina van Sinterklaas en Zwarte Piet.

Het opvoedkundige element is geen overbodige luxe. Dat bleek de afgelopen weken maar weer uit de ophef rond Pim Lammers, schrijver van het Kinderboekenweekgedicht die zich terugtrok na een ongefundeerde internethetze die hem als pedofiel wegzette vanwege een eerder geschreven boek. In het Mediamuseum krijgen bezoekers het verschil uitgelegd tussen echt en satire door te schakelen tussen een nieuwsitem over Collegetour met crimineel Willem Holleeder en de sketch die Koefnoen hierover maakte. Ook wordt glashelder uitleg gegeven over de werking van reclame en hoe iedere klik het algoritme voedt dat jou beelden voorschotelt.

De nadruk ligt op online media maar tv en film worden niet vergeten. Er wordt onder andere uitgelegd hoe een teaser werkt en met welke verhaaltechnieken de held van een serie wordt geïntroduceerd. Bijzonder vermakelijk is het apparaat dat eruitziet als een 21ste-eeuws diorama waarmee je zelf een filmscène in elkaar kunt knutselen. Je kiest genre, decor en zelfs de lichtkleur om de sfeer te bepalen. Daarna kun je schakelen tussen acht verschillende cameraposities en eindeloos monteren totdat je de ideale opeenvolging van close-ups, dollyshots en totalen hebt.

Schermen en spelinstallaties vervullen de hoofdrol in het vernieuwde Mediamuseum, waardoor er beperkte ruimte is voor de fysieke objecten uit de collectie, die in zijn soort tot de grootste en beste ter wereld behoort. Maar de handvol stukken die worden getoond, zijn wel goed gekozen. Zoals de fonopost, een metalen pilaar uit 1937 waarmee je na het inwerpen van een paar muntjes een boodschap kon opnemen die geperst op een metalen plaatje zo op de post kon. Een soort analoge voorloper van whatsapp of voicemail.

Het journalistenhart gaat harder kloppen van het pamflet uit 1610 van de Courante der Ghelooffwaer, een voorloper van de eerste kranten. Van recenter datum maar net zo leuk is het zogeheten bokkentuig uit 1950. Met deze houtje-touwtje draagbare radiozender kon verslaggever Dick van Rijn meeschaatsen en live verslag doen van marathons op natuurijs – mits de zendwagen op niet minder dan een paar honderd meter achter hem aan reed.

Op de bovenste etage van het Mediamuseum bevindt zich het toetje van de presentatie. Hier zijn de kostuums uit bekende tv-programma’s en films te zien, die het museum zelf beschouwt als haar pronkstukken. Het gaat om de jurk die Jörgen Raymann droeg als tante Es, het groene mantelpakje van Carice van Houten in Minoes, het Songfestivalgewaad van Nikkie de Jager en de bontmantel en het leren jack van Koot & Bie-typetjes Jacobse en Van Es (“geen gezeik, iedereen rijk”).

Deze vitrines kunnen over een paar jaar weer integraal worden teruggeplaatst als het Mediamuseum zijn volgende gedaanteverandering zal ondergaan. Want dat is de prijs die het Instituut voor Beeld en Geluid betaalt voor de superactuele aanpak. In een razendsnel veranderend medialandschap is de houdbaarheid van dit soort presentaties beperkt, of in ieder geval een deel ervan. Anders dan de meeste traditionele musea, die hun vaste opstellingen vaak vijf tot tien jaar laten staan, zal het Mediamuseum regelmatig moeten verversen. En in ieder geval niet weer twee decennia wachten tot de volgende verbouwing.