Tentoonstelling: Albert Serra – Liberté

In de tentoonstelling Liberté van Albert Serra wordt de bezoeker zelf onderdeel van een nachtelijke orgie tussen achttiende-eeuwse libertijnen, in een combinatie van film, peepshow en theatraal décor.

Hoe opzichtiger Albert Serra tegen het extablishment schopt, schreef ik naar aanleiding van zijn meest recente film Pacifiction, hoe harder hij door dat establishment wordt omarmd. Het meest recente bewijs daarvoor is de tentoonstelling Albert Serra – Liberté in Eye Filmmuseum, bastion van de goede filmsmaak.

Of nou ja, tentoonstelling: in feite is deze nieuwe versie van Liberté één immense installatie. Liberté was eerder al een toneelstuk (in de Berliner Volksbühne in 2018), een kleinschaliger installatie Personalien (in het Madrileens museum Reina Sofia in 2019) en een speelfilm (2019, in Nederland niet uitgebracht).

In alle versies draait Liberté om een nachtelijke orgie van een groep achttiende-eeuwse libertijnen in een bos. Ze zijn het conservatieve Franse hof ontvlucht en zoeken in een Duits woud hun grenzeloze vrijheid – oftewel: seks, en liefst de meer grensoverschrijdende versies daarvan. Van bondage tot plasseks, alles komt onomwonden in beeld, maar prikkelend wordt het zelden – noch voor de kijker, noch voor de personages (of spelers) zelf, want er komen meer slappe dan stijve pikken in beeld.

Met elke versie van het werk maakt Serra de toeschouwer zelf meer onderdeel van het kijken-en-bekeken-worden tussen de bomen. Eerst keek men ernaar op een podium, vervolgens voegde Serra in de speelfilm close-ups toe waardoor je als toeschouwer dichterbij komt. Voor de nieuwe, en waarschijnlijk definitieve versie in Eye sta je zélf midden in het bos. De volledige 1.200 m2 grote expositieruimte is ingericht als schimmige afwerkplek, met mos en houtturf op de vloer en alom bosjes om je in te verschuilen. Dat daar ook resten piepschuim en kapotte wasbakken rondslingeren, benadrukt dat het Serra niet om de achttiende eeuw, maar om de hedendaagse preutsheid te doen is. Centraal opgesteld staan enkele van de draagkoetsen die ook een rol spelen in de filmbeelden, die geprojecteerd worden op vier immense schermen aan alle kanten van de ruimte.

De speelfilmversie, winnaar van de Un Certain Regard-juryprijs in Cannes, omschreef ik in mijn bespreking van de import-bluray als “de allersaaiste porno aller tijden”. Seks saai maken, in tijden van alomtegenwoordige porno, dát was radicale aan de film Liberté. Of de installatie ook zo werkt, is vooral afhankelijk van de kijker. Doordat het werk korter is (de film duurt twee uur, de beelden in de tentoonstelling vormen een loop van 33 minuten), doordat er vrijwel geen dialoog is, en vooral door de grotere nabijheid, komen de expliciete beelden harder binnen.

In hetzelfde stuk omschreef ik het gevoel van ‘de nieuwe kleren van de keizer’ die Serra’s werk vaak oproept, met publiek en (vooral) critici in de rol van de keizer, angstvallig meepratend hoe interessant het allemaal is, om maar niet door de mand te vallen. Het regent termen als ‘radicaal’ en ‘subversief’ in wat er over Serra geschreven wordt, ook weer in Eye’s promotiemateriaal. Tijdens de perspresentatie van de tentoonstelling wordt herhaaldelijk de invloed van Amos Vogels standaardwerk Film as a Subversive Art op Serra’s werk benadrukt. “Nee, niet op mijn werk,” corrigeerde Serra, “op mijn mentaliteit.”

Zelf heeft hij het niet zo op de term ‘subversief’, merkte Serra op in een zaalgesprek tijdens de presentatie. “Het is een beetje een pretentieuze term – zelfs voor mijn werk” De tijden zijn veranderd, radicaal zijn zoals makers als Rainer Werner Fassbinder dat in de jaren zeventig waren, kan niet meer – daarvoor is de bredere cultuur nu te permissief. “Het is onmogelijk om te ver te gaan”, vatte Serra het probleem samen.

Shockeren is niet het doel van Liberté, als het werk überhaupt al een doel heeft. Alles ontstaat per toeval, benadrukte Serra; zijn ‘methodologie’ gaat erom elke vorm van controle te doorbreken. Die van de acteurs, maar zeker ook die van hemzelf als maker. Waar het hem om gaat is intimiteit – een onderwerp waar hij een boek over aan het schrijven is. Juist de meer extreme beelden van Liberté zitten die intimiteit in het aangelegde bos soms in de weg. Intimiteit hangt samen met een kwetsbaarheid die wederzijds moet zijn. Of die intimiteit in de verduisterde expositieruimte ontstaat, is dus afhankelijk van hoe kwetsbaar je jezelf er toestaat te zijn.

Albert Serra – Liberté | 8 juni t/m 29 september 2024 | Eye Filmmuseum, Amsterdam | Naast de tentoonstelling is er een uitgebreid zaalprogramma met al Serra’s films en door hem geselecteerde films uit de Eye-collectie | Lees meer over Serra in ons online Dossier, met alle eerdere Filmkrant-stukken over zijn werk.