Superheldinnen

Helden zien we genoeg. Maar hoe zit het met heldinnen? Waar vechten ze voor? Drie grote titels deze maand voeren vrouwen nou eens niet op in doorzichtige hemdjes in de regen: Lisbeth Salander in The Girl with the Dragon Tattoo, Margareth Thatcher in The Iron Lady en Aung San Suu Kyi in The Lady.

Best opwindend dat Tom Cruise deze maand in Mission Impossible IV met onverbloemde fallussymboliek wolkenkrabbers in Dubai beklimt om zijn mannelijkheid te bewijzen, maar daar zal toch niemand echt van opkijken? Of van Gerard Butler die in Machine Gun Preacher met Gods hulp en een mitrailleur kindslaven gaat bevrijden in Oost-Afrika? Of van J. Edgar Hoover die zijn seksuele fantasieën zo diep wegstopte dat hij ging denken dat iedereen iets te verbergen had en tot in z’n eigen broek communistische complotten begon te zien? Mannen zijn niet zo ingewikkeld.
Maar hoe zit het met vrouwelijke helden? Vinden die het ook opwindend om vastgoed te beklimmen of hebben die weer andere fantasieën?
Hoewel de Californische Annenberg School for Communication and Journalism vorig jaar nog vaststelde dat vrouwen in 24 procent van recent uitgebrachte films in veel te strakke kleding rondhuppelen tegenover slechts 4 procent van de mannen, zijn er ook serieuze heldenrollen voor vrouwen. Drie zelfs, deze maand. Drie antihelden die helden worden.

Stormram
Lisbeth Salander is in David Finchers The Girl with the Dragon Tattoo nog steeds de sociaal gestoorde wraakgodin uit de Zweedse versie, maar toch adopteerde H&M haar Fuck You-outfit en maakte er een kledinglijn van. Aan het andere eind van de regenboog staat voormalig Brits premier Margaret Thatcher in mantelpak, ooit reactionaire stormram van de Britse happy few, nu door een Oscarfähige Meryl Streep in The Iron Lady volledig gerehabiliteerd als de vrouw die eigenhandig Groot-Brittannië van de ondergang redde, ondertussen de Berlijnse Muur liet vallen en samen met Ronny what-does-this-button-do? Reagan de Koude Oorlog beëindigde. Frans filmmaker Luc Besson ten slotte vervolgt zijn serie Stoere Vrouwen — Nikita, Léon, Joan of Arc, The Fifth Element — met het biografische The Lady over activiste Aung San Suu Kyi die in Myanmar (Birma) vecht voor democratische hervormingen.
De eerste tachtig jaar van de vorige eeuw waren bar weinig heldinnen te zien in mainstream films en als ze wel verschenen dan waren het manipulatieve krengen. Zoals de criminele genius in Les vampires uit 1915 of Scarlett O’Hara in Gone with the Wind uit 1939 of Eve Harrington in All About Eve uit 1950, nog steeds de enige film in de geschiedenis die vier Oscarnominaties voor vrouwenrollen kreeg. Dat veranderde in 1980 toen Sigourney Weaver in Ridley Scotts Alien de eerste echte sympathieke heldin van de blockbuster actiefilm werd. De blockbuster bestond toen pas een paar jaar, sinds Jaws, maar toch. Helaas een vrouw die nauwelijks als vrouw herkenbaar was en in Aliens zelfs een eieren leggend buitenaards wezen moest vernietigen — hoe Freudiaans wil je het hebben — maar ze was een held. Ze werd een begrip: the final girl, de vrouw die de hele moordende ellende overleeft om aan het slot het monster te verslaan. Toch stonden in de top van 50 grootste helden van het American Film Institute — samengesteld uit de antwoorden van 1500 ondervraagde regisseurs en acteurs etc. — slechts 7 vrouwen. Opvallend genoeg stonden op zo’n zelfde lijst van schurken 15 vrouwen.

Ravijn
In The New York Times verscheen afgelopen zomer een artikel waarin de auteur zich beklaagde over zulke stereotiepe ‘sterke vrouwenrollen’: want als vrouwen dan een keer de hoofdrol kregen dan waren het dus eigenlijk mannen. Of eye candy, zoals in Aeon Flux (vrouw in catsuit), Underworld (vrouw in leren catsuit), Resident Evil (rokje en hemdje), Kill Bill (strak trainingspak), Lara Croft (legerbroek en hemdje), Terminator 2 (legerbroek en hemdje), etc.
Hoofdrollen en kledingvoorschriften voor vrouwen zijn de laatste tien jaar wat afwisselender geworden maar het gaat langzaam. Al zijn hun personages zelden nog onderdanige huisvrouwen, het blijft treurig dat twee van de meest vrijgevochten heldinnen in mainstream film zich alleen konden bevrijden door met een auto een ravijn in te rijden (Thelma & Louise). Hoe zit dat met de drie heldinnen van deze maand? Zijn het stereotypen of zijn het echte vrouwen? En worden ze gestraft voor hun drang naar vrijheid?
Alle drie symboliseren ze verandering. Aung San Suu Kyi vecht in The Lady voor meer democratie, Thatcher vecht juist voor minder democratie om het kapitalisme vrij spel te geven en Lisbeth Salander vecht tegen de seksuele onderdrukking van alle vrouwen. Geen van drieën zijn het stereotypen. Zelfs al schuifelt een dementerende Maggie Thatcher onafgebroken met handtasje en mantelpakje over het scherm, feit blijft dat ze Groot-Brittannië als premier werkelijk een andere richting in stuurde. Dat laat zelfs deze aanstootgevende heiligverklaring zien op de momenten dat Maggie even niet aan het hallucineren slaat.

Eigen gewin
Toch is Lisbeth Salander in The Girl with the Dragon Tattoo het interessantste personage van de drie. David Finchers remake was bij het ter perse gaan van deze krant nog niet te zien, maar in de Zweedse versie is ze aanvankelijk een antiheld. Psychisch beschadigd en gehuld in leer en piercings om anderen op afstand te houden. Aan het eind is ze nog steeds niet in staat om contact te maken, zo naïef is de film gelukkig niet, maar ondertussen bepaalt zij wanneer ze anderen vertrouwt.
Je ziet in films nog steeds zelden dat een vrouw bepaalt wanneer ze seks wil, en zodra ze dat wel doet mag ze aan het eind dat ravijn in rijden. Niet Lisbeth Salander. Zij beslist wanneer ze met haar tegenspeler in bed duikt zonder daarvoor gestraft te worden.
In een van de laatste scènes van de Zweedse versie is ze op een bewakingscamera te zien als het clichébeeld van de vrouw: met een jurk, een pruik van lange blonde haren en stilettohakken. Ze heeft een grote som geld verduisterd en is naar de tropen gevlucht. Het is gelukt. Op dat moment staat ze boven het stereotype. Ze gebruikte het cliché voor eigen gewin en overwon. Eindelijk. Dat is de moderne heldin. Nu kijken of Fincher het ook zo durft te doen.

David Finchers The Girl with the Dragon Tattoo (te zien vanaf 19 januari) was bij het ter perse gaan van deze krant nog niet vertoond aan de filmpers.