De onbetrouwbare verteller in games

De Britse spellenmaker Sam Barlow maakt slim gebruik van filmbeelden om het spelers nagenoeg onmogelijk te maken greep te krijgen op zijn games Her Story en Telling Lies. De puzzelstukjes liggen verborgen in het spel van echte acteurs.

De camera liegt niet. Sommige media zijn beter in bepaalde dingen dan andere: zo toonde Tolstoj met zijn verhaal Linnenmeter: Geschiedenis van een paard (1885) dat literatuur bij uitstek de geschikte vertelvorm is om te speculeren naar het innerlijke bewustzijn van een paard. Om een paard weer te geven zoals wij het doorgaans zien, gaat er niks boven de lens.

Met Rashomon (1950) laat de Japanse regisseur Akira Kurosawa zien dat de objectiviteit van de camera een wassen neus is. De film toont verschillende getuigenissen van dezelfde misdaad, de moord op een samoerai in de middeleeuwen. De verhalen van de getuigen spreken elkaar duidelijk tegen. De sprekers lijken vooral zichzelf in bescherming te nemen; uit de beelden zelf is onmogelijk vast te stellen wie de waarheid spreekt. Juist het ogenschijnlijke realisme van film maakt het een uitstekende leugenaar. Hoe echter de beelden lijken, des te minder aanleiding om te twijfelen.

De zelfstandige Britse spellenmaker Sam Barlow gebruikt die spanning tussen ‘betrouwbare’ camera en onbetrouwbare verteller in zijn games Her Story (2015) en Telling Lies (2019). In beide games zoek je in archiefbeelden naar trefwoorden die in die videofragmenten worden uitgesproken. Je kijkt die beelden terug op een oude computer-in-je-computer, die hooguit vijf zoekresultaten van een trefwoord tegelijk laat zien. Je bent dus constant op zoek naar nieuwe woorden die leiden naar nieuwe fragmenten. Daardoor komt het verhaal in delen en in willekeurige volgorde op je af. Het voelt als vooruitgang wanneer je gestaag puzzelstukjes aan elkaar verbindt.

Verborgen camera’s
Her Story draait om de getuigenverklaringen van tweelingzussen (gespeeld door Viva Seifert) over de vermissing van de echtgenoot van een van hen. Gedurende enkele dagen worden beide vrouwen door de recherche ondervraagd en gefilmd. Naarmate je meer fragmenten bekijkt ontstaan er onmiskenbaar gaten in het verhaal van de zussen. Uiteindelijk is het nog maar de vraag of het überhaupt twee verschillende personen zijn, en of ze hun hele verhaal niet uit hun duim zogen.

Telling Lies speelt precies hetzelfde, met zoektermen en fragmenten, maar breidt uit doordat in de fragmenten meerdere personages elkaar toespreken via webcams en verborgen camera’s. Hoofdpersoon David Smith (Logan Marshall-Green) is een FBI-agent die zijn vrouw en dochter achterlaat om undercover te gaan in een radicale milieuorganisatie. Daar wordt hij verliefd op een activist en ondertussen stort hij zijn hart uit tegen een camgirl, totdat hij alles voor zichzelf verpest – met verrassende tot verbijsterende gevolgen. Je ziet en hoort altijd maar één kant van een gesprek, waardoor de nadruk komt te liggen op de vermeende bedoelingen en reacties van de spreker, wat de achterdochtige kijkhouding die de game verlangt verder versterkt.

Zoals de titel Her Story en de strekkingen van beide games doen vermoeden, beschikken ze over een feministische inborst, en een haarfijn gevoel voor liegen als zelfverdediging. Voor Smith is liegen een manier om zijn mannelijkheid en schadelijke gedrag te kunnen voortzetten, voor de vrouwen in zijn omgeving een middel om zichzelf tegen hem en andere mannen te beschermen. Hij gebruikt het als wapen, zij als schild.

Puzzelgames hebben vaak vaste, vooraf bepaalde oplossingen. Een haast noodzakelijk gevolg van het handmatig bouwen van digitale werelden is dat de mogelijkheden grotendeels van tevoren geprogrammeerd moeten worden. Sommige spellen combineren bestaande spelsystemen om nieuwe variabelen te creëren, maar over het algemeen is het aantal mogelijkheden beperkt. Een rond blokje past in een rond gaatje. Slimme spelers herkennen de werkingen achter een game en worden zo aangemoedigd om het op een meta-niveau te benaderen. Zoals je in oude tekenfilms kunt zien wanneer er iets in het beeld gaat bewegen omdat er een aparte, fellere tekening is die afsteekt tegen geschilderde achtergrond, zo geven games hun geheimen prijs.

Her Story en Telling Lies omzeilen die technologische beperking door terug te vallen op echte filmbeelden. De zogenaamde puzzelstukjes liggen verborgen in het spel van echte acteurs, wiens gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal een nuance, complexiteit en verscheidenheid bezitten die een game anders zo gauw niet zou kunnen omvatten. Menselijk gedrag laat zich niet zo makkelijk kwantificeren. Dingen kunnen van alles betekenen.

Web van misdaad
De game L.A. Noire (2011), een noir die zich afspeelt in Los Angeles, had hetzelfde idee, maar pakte het iets omslachtiger aan. Je speelt rechercheur Cole Phelps (Aaron Staton) en Jack Kelso (Gil McKinney), die door hun onderzoek belanden in een web van misdaad, corruptie en dames in nood. Een belangrijk onderdeel van het spel zijn de ondervragingen van verdachten, waarbij je ook aan de hand van kleine aanwijzingen in hun lichaamstaal en gezichtsuitdrukkingen moet ontcijferen wat waar is en wat niet. Doordat L.A. Noire zich afspeelt in een volledig driedimensionale speelwereld, en de ondervragingen – in tegenstelling tot Barlows games – interactief en live zijn, kan het daarbij niet terugvallen op het (sporadische) gebruik van filmbeelden. In plaats daarvan maakte de game gebruik van een peperdure, precieze motion-capturetechniek die het spel van de acteurs vertaalt naar geanimeerde modellen in de game. Hoewel dat er op eerste gezicht enigszins overtuigend uitziet, blijft het acteerwerk, dat altijd op commando van de speler gebeurt, onnatuurlijk en hortend ogen. Toch is de technologische ambitie erachter bewonderenswaardig.

Het helpt dat Barlow in zijn twee games belangrijke vragen onbeantwoord laat, en dat je beide spellen vanaf een bepaald punt op elk moment vroegtijdig kunt voltooien. Wanneer je denkt dat je het ongeveer wel doorhebt, kun je naar een einde toewerken. Plichtsgetrouw elke video afkijken is vergeefs, als het totaalplaatje uiteindelijk toch onvolledig is. (Op het fictieve bureaublad van Telling Lies staat het kaartspel Patience, waarin een koning ontbreekt. Daar kom je meestal pas aan het eind van een potje achter, wanneer de laatste kaart ineens nergens te bekennen is.)

Juist vanwege de specifieke logica van games, waar winnen en voltooien zo’n centrale rol spelen, is de aanwezigheid van een onbetrouwbare verteller zo frustrerend en effectief. Dat Keyser Söze (Kevin Spacey) je aan het lijntje houdt in The Usual Suspects, alla. Het is tenslotte niet jouw politieonderzoek dat door zijn fabeltje onmogelijk wordt gemaakt, maar dat van rechercheur Kujan (Chazz Palminteri). Daarentegen ben je Her Story en Telling Lies zélf orde op zaken aan het stellen. Als jóuw plan vervolgens verstoord wordt door de leugens van de persoon tegenover je, is dat des te ergerlijker. Precies op het moment dat dit gevoel van verslagenheid de overhand neemt, kun je je voor het eerst echt overgeven aan de zekere onzekerheid van de leugen, de ironisch genoeg troostende wetenschap dat objectieve waarheid ondanks je verwoede pogingen, en al dat je dacht te weten over games, buiten bereik blijft.