Nature Strikes Back op Imagine

Nature Strikes Back heet het Imagine-themaprogramma met een knipoog. Actueler kan het niet ten tijde van pandemieën en zoönosen. Maar als de natuur terugslaat, slaan we dan eigenlijk niet onszelf? Genrefilms blijken ook nu weer een uitstekend vehikel om het gevaar dat in onszelf schuilt buiten onszelf te situeren en onze duistere natuur zichtbaar te maken.

Voor elk denkbaar dier en elke plant die er op onze planeet (en ver daarbuiten) te vinden is, is er wel een horrorfilm gemaakt die laat zien hoe gruwelijk en griezelig ze eigenlijk zijn. Angst voor de natuur is zelfs een officiële fobie. Maar dan zijn er nog tientallen fobische subcategorieën: voor de wind, of het noorderlicht, of schaduw.

Het Nature Strikes Back-programma van grotendeels naar online verschoven Imagine Film Festival gaat over die angst voor de natuur. Maar dan met een actueel tintje: ‘straft’ de natuur de mens voor z’n uitbuiting en misbruik van de aarde? Actueler kan het natuurlijk niet ten tijde van pandemieën en zoönosen. Naast het aloude genre van de ‘natural horror’ zijn er de laatste jaren ook subgenres als ‘eco-horror’ of ‘cli-fi’ (climate fiction) bijgekomen. Maar als de natuur terugslaat, slaan we dan eigenlijk niet onszelf?

Nature Strikes Back bestaat naast twee de klassiekers The Last Wave (Peter Weir, 1977) en Waterworld (Kevin Reynolds, 1995) uit vijf recente films die een staalkaart bieden van wat al die nieuwe genres te bieden hebben. Opmerkelijk: de beste schuren dicht tegen fantastische artfilms aan. Waarin special, visual en andere effecten aan de fantasie worden overgelaten. Het hilarische Lake Michigan Monster (Ryland Tews, 2019) en het erg uitleggerige Sea Fever (Neasa Hardiman, 2019) zijn echte monsterfilms. Bullets of Justice (Valeri Milev, 2019) was oorspronkelijk bedoeld als een pilot voor een satirische tv-serie over een postapocalyptische wereld waarin mensen met varkens worden gekruist om een supersoldaat te kweken. Maar de twee films die het meeste doen nadenken over wat ‘Nature Strikes Back’ nou eigenlijk betekent, zijn het Indiaas-Maleisische Jallikattu (Lijo José Pellissery, 2019) en het Argentijnse The Returned (Los que vuelven; Laura Casabé, 2019).

Antropoceen
Het idee dat de natuur iets onberedeneerds is, en daarmee het ultieme andere, en het dier als de uiteindelijke ander, is in films al minstens zo oud als toen The Creature midden jaren vijftig uit The Black Lagoon kwam gekropen. Maar dat othering is tegelijkertijd iets wat in onze tijd op losse schroeven is komen te staan. De mens maakt deel uit van een supersysteem, en bestaat uit dezelfde elementen als de werelden om hem heen, alleen in een andere constellatie.

Het idee van de mens als kroon op de schepping, koning van de natuur, eindpunt van de evolutie is natuurlijk ook onzin. Al tientallen jaren zijn filosofen bezig niet-menselijke perspectieven te beschrijven, of dat nu ‘organische’ perspectieven zijn (bijvoorbeeld van dieren) of ‘anorganische’ (bijvoorbeeld die van AI’s) en houden ze zich bezig met de post-human, of dat nu een volgende stap is in de ‘natuurlijke’ evolutie, of in een door mensen geproduceerde ontwikkeling. Niet voor niets wordt de tijd waarin wij leven wel het ‘Antropoceen’ genoemd, het tijdperk waarin (het klimaat op) de aarde voor het eerst op grote schaal de gevolgen ondervindt van menselijk handelen. Gecompliceerd aan die term is dat hij op een of andere manier nog steeds de mens als enige ‘actor’ centraal zet. En was dat nou niet precies wat ons in de problemen heeft gebracht?

Die gedachten zou je op de achtergrond kunnen laten resoneren tijdens het kijken naar Jallikattu. De film vertelt een eenvoudig escalatieverhaaltje: op een dag slaat een buffel op hol in een dorpje in het Indiase Kerala, moeten de dorpelingen (van verschillende kasten en religieuze achtergronden) eensgezind de jacht op het losgeslagen dier inzetten, heeft echter binnen de kortste keren iedereen ruzie met elkaar en is 90 minuten later de hele streek vervallen tot barbarij en gedegenereerd tot voormenselijke aapachtigen. Stanley Kubrick kom er maar in voor de openingsscène van 2001: A Space Odyssey.

Pong
Nou blijkt die oorlog van allen tegen allen, die geboorte van de tragedie die mens heet, ook maar een mythe. In werkelijkheid is de mens helemaal niet zo oorlogszuchtig. Maar voor dat deel van de filmgeschiedenis dat voortkomt uit het verlangen naar drama (en misschien is de genrecinema dat wel in extreme mate) is het conflict een onuitputtelijke bron. Jallikattu is de filmische variant van het klassieke computerspelletje Pong, actie-en-reactie.

Die associatie komt niet uit het niets, want het trommelende en roffelende sounddesign van Jalikattu, waarop de shots strak en ritmisch gesneden zijn, zweept voor ons gevoel niet alleen de gebeurtenissen nog meer op, maar verklankt ook het idee van een enorm radarwerk, een gigantische op hol geslagen mechaniek waar we allemaal in rondrennen. Heer Buffel Maakt Amok is een soort game tussen mens en dier, maar dan wel in de flipperkast van dat grotere geheel waar ze maar geen greep op krijgen. Een genrefilm als deze blijkt ook nu weer een uitstekend vehikel om het gevaar dat in onszelf schuilt buiten onszelf te situeren en onze duistere natuur zichtbaar te maken.

Geestenwereld
Waar Jallikattu dat in het zichtbare zoekt, vindt het Argentijnse The Returned dat thema van die tweedeling tussen mens en natuur, tussen mens en dier, en tussen de ‘on(t)menselijke’ kanten in de mens zelf in die andere tweedeling waar we een scheiding tussen mens en niet-mens kunnen ervaren: namelijk tussen leven en dood. Tegenover de dolle stier staan de doden die terugkomen, het bóvennatuurlijke roert zich hier.

Het koloniale kostuumdrama gaat over de echtgenote van een rijke landeigenaar die nadat haar zoontje doodgeboren is de geest van Iguazú die in een majestueuze waterval huist om hulp roept. Dat sprookjesachtige gegeven verandert in een nachtmerrie als met het leven in haar kind ook de geesten van de vermoorde oorspronkelijke bewoners, de Guaraní terugkomen.

Maar hoe interessant deze beide films ook zijn, het programma Nature Strikes Back voelt in zijn beknotte vorm eerder als een showcase dan een thematisch geheel.

Imagine Film Festival vindt van 28 augustus t/m 6 september online plaats, en van 4 t/m 6 september ook in de zalen van Kriterion, Amsterdam.