James Bond: Skyfall

In de 23ste Bondfilm Skyfall is het eindelijk zover: de verhouding tussen Bond en M wordt op de spits gedreven. Sinds M dankzij Judi Dench een vrouw mag zijn wordt namelijk steeds duidelijker waar die M voor staat in de beroemdste spionnenfilmserie aller tijden.

In de trailer van de nieuwe James Bond-film Skyfall zien we dat Bonds baas M (Judi Dench) een grote foto van 007 (Daniel Craig) op het bureaublad van haar computer heeft staan. Interessant. Is dit wel een gezonde werk­relatie? Welke baas heeft er nu een foto van zijn favoriete ondergeschikte als achtergrondscherm ingesteld? Een verliefde baas?
Nee, in dit geval niet. M is geen Bondgirl; M is Bonds moeder. Althans: "Dat denkt ze graag", zoals Bond in Quantum of Solace (2008) al opmerkt tegen een mooie jonge vrouw wier leven hij daarna nog gaat redden.
Inderdaad: M is een moederlijk type in die film, en in de films ervoor. "Wanneer heb je voor het laatst geslapen?", vraagt ze haar geheim agent. Ze geeft hem een soort huisarrest als hij niet gehoorzaamt. Ze denkt dat ze beter weet wat hij voelt dan hijzelf — "Je bent verblind door woede", vertelt ze hem. Maar ze kan niet helemaal volgen waar hij mee bezig is. "Hoe doet hij dat toch?", vraagt ze zich regelmatig af. Hij is haar puberjongen. "Ik moet weten dat ik je kan vertrouwen", zegt ze en hij antwoordt: "Je hoeft je geen zorgen om mij te maken." Maar dat doet ze natuurlijk toch. Want zo zijn moeders nu eenmaal.

Moederlijk
Het ligt niet louter aan de geweldige, mooi moederlijke Judi Dench. Het personage M was zeer waarschijnlijk moederlijk bedoeld: Ian Fleming, auteur van de Bondboeken waar de films op gebaseerd zijn, noemde zijn eigen (strenge) moeder vaak M. En vanaf de allereerste Bondfilm Dr. No (1962) was M al een moederlijk type, ook al was M toen een man: een grijs, ongerust, pijp rokend exemplaar (Bernard Lee). Hij gaf Bond (Sean Connery) heel zorgzaam een Walther PPK mee in plaats van diens vertrouwde Beretta, kennelijk een inferieur vuurwapen. Nee, niet stiekem toch die Beretta meenemen, riep M uit toen hij zag dat Bond dat van plan was: "A double 0 number means you’ve got a license to kill, not a license to get killed." En natuurlijk kan Bond als wees — hij was elf toen zijn ouders omkwamen bij het bergbeklimmen — zulke zorgzaamheid wel gebruiken, al doet hij er het liefst onverschillig over.

Bond-attributen
Dat is zo fijn aan Bondfilms: ze hebben altijd hetzelfde vertrouwde stel personages, die altijd in dezelfde vertrouwde relatie tot elkaar staan, door welke acteurs ze ook gespeeld worden. Het is één van de twee redenen dat zelfs A View to a Kill (1985) nu nog enigszins te genieten is, met de kleffe, veel te oude playboy Roger Moore als Bond en Robert Brown als nóg stokoudere M, die allebei acteren alsof ze in Swiebertje staan. De andere reden is Christopher Walken die superieur schmierend de schurk speelt, met een kapsel dat Geert Wilders geïnspireerd lijkt te hebben — de Bondfilms hebben altijd heerlijk megalomane schurken. En heerlijke vrouwen, de Bondgirls. Dat zijn alleen bijna geen personages, maar eerder attributen, zoals de snelle auto’s, helikopters, motoren en speedboten ook vaste Bond-attributen zijn. Een puberjongensfantasie.

Calvin and Hobbes
Wat dat betreft lijkt het wel alsof James Bond een soort vervolg is op de strip Calvin and Hobbes van Bill Watterson, over het zesjarige jongetje Calvin en zijn knuffeltijger Hobbes. In die strip is Hobbes een klein pluchen tijgertje in de ogen van andere mensen, maar in Calvins fantasiewereld is hij een levensgroot, mensachtig beest — en in die fantasiewereld lééft Calvin. In het Bond-universum is het jongetje wat ouder en de werkelijkheid verdwenen: alleen de fantasiewereld is overgebleven. Een wereld waarin alles lukt, de meest ongeloofwaardige stunts, de meest onwaarschijnlijke ontsnappingsacties. Een wereld met gevaar en achtervolgingen, technologische hoogstandjes en explosies, geklauter over daken en willige, schaars geklede vrouwen. En met M. M is de vorm die de moeder aanneemt in de ogen van Bond, van het jongetje, van de kijker.

Seksistische Neanderthaler
M en 007 hadden dus altijd al een moeder-zoon-relatie, maar Judi Dench heeft de moederrol wel geperfectioneerd. Toen ze in 1995, in GoldenEye, de Bondwereld binnenkwam, werd ze aan James Bond geïntroduceerd als "de boze stiefmoeder". Bond werd toen nog gespeeld door Pierce Brosnan, een soort Roger Moore-light voor wie vrouwen ouderwets in katzwijm vielen, maar Dench gaf gelukkig eindelijk wat tegenwicht aan dat seksisme. (M noemde Bond in die film een "seksistische Neanderthaler".) En toen Daniel Craig Bond begon te spelen in Casino Royale (2006), ontstond de ideale combinatie van moeder en zoon. M, een grijze strenge dame, zorgzaam en rechtvaardig. Bond geen enge dandy meer, maar een blauwogige blonde jongen, stil en avontuurlijk en nog met flaporen ook, die onverstoorbaar in zijn eigen wereld leeft en niet te veel last wil hebben van zijn moeder. Ook al houdt hij nog zo veel van haar. In de 23ste Bondfilm Skyfall zijn Craig en Dench gelukkig weer samen te zien. En meer dan dat. Hoewel de plot van de film nog zorgvuldig geheim wordt gehouden is één ding al zeker: de loyaliteit van Bond aan M zal op de proef worden gesteld.

De ultieme M
Er is eigenlijk maar één beter duo van Bond en M denkbaar, en dat danken we aan de Olympische Spelen in Londen, eerder dit jaar. Toen 007 Daniël Craig tijdens de openingsceremonie Hare Majesteit Koningin Elizabeth II ophaalde uit Buckingham Palace, en haar per helikopter en parachute naar het Olympisch Stadion bracht, werd duidelijk dat de diamanten Britse moeder des volks de ultieme M zou zijn. Misschien komt het er na haar troonsafstand nog eens van — als die troonsafstand er tenminste ooit nog eens van komt. Het is alleen te hopen dat prins Charles dan niet op het idee komt om Bond te spelen. Of, ach, dat mag toch niet van zijn moeder.

Ellen de Bruin

Skyfall is te zien vanaf 31 oktober. Een recensie van de film zal tegen die tijd te lezen zijn op filmkrant.nl