Jack Nicholson retrospectief

De festivalverslaggevers van Cineville en de Filmkrant loodsen u door de Amsterdamse filmzomer, met deze keer aandacht voor het Jack Nicholson retrospectief van EYE. Schrijver/dichter Luuk Imhann beziet Nicholson in zijn bijdrage vanuit twee oogpunten: dat van de psycholoog George Kelly, die stelde dat ‘het spelen van rollen je dichter bij je ware ik brengt’, en dat van de Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges, die een verhaal schreef over ‘een man die de roman Don Quixote niet wil herschrijven of veranderen, maar het boek opnieuw wil scheppen, en zo ‘de schrijver van Don Quixote‘ wordt.’

‘Nick’ volgens Kelly: van gek naar film
Psycholoog George Kelly dacht dat het spelen van rollen je dichter bij je ware ik brengt. Wanneer deze bewering klopt zijn veel acteurs een heel eind gekomen. Maar geldt het ook voor Jack Nicholson? Het is vaak de pure cinema die ‘Nick’ laat schitteren, zoals One Flew Over the Cuckoo’s Nest (Milos Forman, 1975), The Shining (Stanley Kubrick, 1980) of Wolf (Mike Nichols, 1994). Onder de grote cineasten legt hij als een bloedparasiet zijn ziel in het nest van de karakters die hij speelt. Zo slaat, moordt en verkracht hij. Zo wurgt en verbrandt hij; vreet, vliegt en transformeert hij keer op keer in de theatrale vorm van waanzin, de man die zelf zegt na Marlon Brando de absolute meester te zijn in method-acting.

Naar de ware vorm van de acteur blijft het door al deze veranderingen gissen. Wanneer iemand zo vaak verandert, is het de vraag of hij zichzelf wel is gebleven – was ‘zichzelf’ eigenlijk wel het vertrekpunt? Volgens George Kelly niet, waardoor hij dus in een zoektocht naar zijn ware ik is beland, en een pad aflegt dat Freudianen waarschijnlijk zeer interessant vinden.

Als kind werd Nicholson opgevoed door zijn grootouders, die hem voorhielden zijn ouders te zijn. Pas na het overlijden van zijn zus werd er aan hem opgebiecht dat zij in werkelijkheid zijn moeder was, en hoe de vork in de steel zat. De vader is nooit bekend geworden, al spraken enkele journalisten dat zijn geboorte het gevolg was van een verkrachting. Een leven vol losbandigheid met alcohol, drugs en ontelbare vrouwen volgde, waarna elke claim van de acteur zijn ware ik te hebben gevonden en gelukkig te zijn met zijn leven door een machine van analyses dient te worden gehaald.

Kan een man echt gelukkig worden door een krankzinnige schrijver te spelen die zijn gezin met een bijl uit wil moorden? Kunnen rollen als een psychotische clown, een corrupte generaal, een overspelige alcoholist en de duivel een man dichter bij zijn ware zelf brengen? Wanneer Nicholson daadwerkelijk een poging doet zichzelf te vinden door rollen te spelen, is het fascinerend om te zien welke hij kiest.

‘Nick’ volgens Borges: van film naar gek
De Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges schreef een verhaal over een man die de roman Don Quixote niet wil herschrijven of veranderen, maar het boek opnieuw wil scheppen, en zo ‘de schrijver van Don Quixote‘ wordt. Is dat waar Nicholson vrijwel zijn hele leven mee bezig is geweest? Van het scenario voor de LSD-film The Trip (Roger Corman, 1967) putte hij al grotendeels uit eigen ervaringen, en door zijn wilde levensstijl had hij in de vele films die volgden weinig moeite de door het publiek zo omarmde waanzin te bereiken.

Waarom zien wij Jack Nicholson het liefste doorslaan? Hij kreeg rollen aangeboden voor The Silence of the Lambs (Jonathan Demme, 1991), The Exorcist (William Friedkin, 1973) en Straw Dogs (Sam Peckinpah, 1971), wat bewijst dat ze hem ook in Hollywood het liefst het pad van de gekte zien aflopen. Want als de registers worden opengetrokken geniet iedereen. Bij films als The Shining (Stanley Kubrick, 1980) is het door velen simpelweg wachten op het vuurwerk, en op dat moment gaat hij ook helemaal los. De opnames van laatstgenoemde film duurden 11 maanden en kunnen niet anders dan littekens hebben achtergelaten op zijn ziel, al was het de rol van The Joker in Batman (Tim Burton, 1989) die hem echt in zijn greep hield.

Is het zo vreemd dat een man na het spelen van een aantal psychopaten zichzelf niet meer terug kan vinden? Het vastbijten in elke rol heeft zijn carrière vele hoogtepunten bezorgd: 3 Oscars, 3 BAFTA’s, een acteursprijs in Cannes en 7 Golden Globes, maar zijn persoonlijke leven kent veel tragedies. Naast alle drugs, alcohol en talloze vrouwen moeten de karakters hun tol hebben geëist. Zou hij ’s nachts weleens wakker worden en zichzelf terugvinden achter de typemachine in een hotel in Oregon, achter een rommelig bureau in Los Angeles of in een Ierse pub in Boston? Wanneer Nicholson zichzelf langzaam verliest door de rollen die hij speelt, is een pensioen niet ver weg.

‘Nick’ volgens EYE: gek, maar geniaal
In juli en augustus 2011 staat EYE in het teken van Jack Nicholson, de flamboyante acteur met de duivels charmante grijns. Nicholson wordt gezien als een van de grootste acteurs van onze tijd. Hij schrikt niet terug voor onsympathieke rollen waarin uitersten samenkomen: maniakaal en melancholiek, sinister en hilarisch. EYE vertoont dertig van de zeventig films waar Nicholson in heeft meegespeeld, met bijzondere voorstellingen zoals een Cineville Talkshow met The Missouri Breaks en een avond rond B-filmer Roger Corman. One Flew Over the Cuckoo’s Nest is gerestaureerd en vanaf 23 juni weer in volle glorie te zien.