IFFR 2023: Critics’ Choice 9 – Play

Spel is wat ons mens maakt

De negende editie van het Critics’ Choice-programma sinds dat in 2015 nieuwe leven werd ingeblazen draait om het thema ‘play’. Curatoren Jan Pieter Ekker en Dana Linssen geven tekst en uitleg.

Sinds Critics’ Choice in 2015 terugkeerde op het IFFR heeft het programma zich steeds verder ontwikkeld tot een speelruimte voor filmkritiek.

Natuurlijk zijn en blijven de video-essays en andere vormen van audiovisuele kunstkritiek het hart vormen van onze activiteiten, zeker binnen de festivalcontext waar de ontmoeting tussen films, filmmakers en -beschouwers en het publiek centraal staan. De afgelopen jaren hebben we bijna 50 video-essays geproduceerd en andere activiteiten georganiseerd om een selectie van festivalfilms voor het voetlicht te brengen en een reflectieve ruimte te creëren waar we met elkaar konden nadenken en praten over de stand van zaken in de cinema.

Vaak waren deze bijeenkomsten speels, onderzoekend, interdisciplinair, en omvatten ze live en performatieve elementen. Filmcritici zijn de afgelopen jaren immers ook steeds meer verschillende rollen gaan spelen. Wat heeft dat voor effect op het gezamenlijke antwoord op nooit helemaal te beantwoorden vragen als; Wat is film? Hoe kijken, praten, ervaren en delen we?

Dit jaar draait alles daarom in Critics’ Choice om het thema ‘play’. Na twee pandemische jaren waarin Critics’ Choice vooral online te vinden was (en in Eye Filmmuseum als onderdeel van de tentoonstelling Vive le cinéma!) is het tijd om de rollen die critici spelen en toebedeeld krijgen, hun plek in de rolverdeling in het filmlandschap, en de vraag hoe de filmkritiek zich via speelse vormen kan vernieuwen, onder de loep te nemen. Critics’ Choice als try-out, als generale repetitie voor de manier waarop film- en kunstkritiek altijd improvisatie is, altijd aan verandering en transformatie onderhevig, terwijl ze de status quo van canon en goede smaak uitdaagt.

We hebben ons door veel laten inspireren. Allereerst natuurlijk de onbevangen en ruimdenkende geesten van onze medespelers in dit spel. De critici die we uitnodigen om een video-essay of een andere vorm van audiovisuele kritiek te creëren, verrassen ons keer op keer met hun experimenteerlust en inventiviteit. Maar we moeten ook Juha van ’t Zelfde noemen en zijn video-essay RoXY (te zien op Vimeo of bij Het Nieuwe Instituut, mocht je het willen bekijken) over de gelijknamige Amsterdamse houseclub die eind jaren tachtig een “besmettelijke cocktail was van muziek, dance, erotiek, theater en design” (dank je Juha!). Zijn essay plaatst dit momentum in dance- en populaire cultuur in een bredere context, in het bijzonder die van Constants ‘Nieuw Babylon’, een utopische stad waarin spel (creativiteit) de belangrijkste bron voor zelfverwerkelijking, sociale cohesie en verandering zou zijn.

Dat deed ons ook denken aan een gesprek van Yanis Varoufakis met Brian Eno in de interviewbundel Everything Must Change, waarin vergezichten worden geschetst voor een post-covid-wereld. We zouden het graag in zijn geheel citeren (het staat op pagina 170 van het boek, mocht je het na willen lezen), want Eno spreekt wonderschoon en inspirerend over het belang van spel. Spel, zegt hij, is niet alleen noodzakelijk om nieuwe sociale en fysieke vaardigheden te leren en om de wereld te leren begrijpen, maar het is ook wat ons tot mens maakt. Hij herinnert ons eraan dat kunst een manier is om dat spel voort te zetten, of het nou het zelf maken van kunst is, of de ervaring ervan.

In alle films die we voor deze Critics’ Choice hebben geselecteerd, zitten elementen van spel, net als in de video-essays die erop reflecteren. Er is (erotisch) rollenspel en kinderspel, er zijn gevaarlijke spelletjes en riskante identificaties met maatschappelijke en genderrollen en rolpatronen. En er is altijd, omdat het film is, een spel met licht en focus. De dans van de camera.

Naast de video-essays en performances is er ook een eenmalige unieke uitgave: (The Return of the) Daily Tiger, in samenwerking met het Belgische filmblad Fantômas en het Young Critics-programma van het IFFR (hier als pdf te lezen). Een mini-tijdschrift, geheel gewijd aan Jerzy Skolimowski’s EO. Een inventaris van perspectieven. Een meerstemmig klankstuk van beelden, gedachten en referenties. En het is aan jou om die puzzel te leggen op een manier die jij vindt passen. Kom en speel mee. En dans.


Critics’ Choice programma 2023

27/1: EO (Jerzy Skolimowski) met video-essay door Kevin B. Lee
28/1: Mascotte (Remy van Heugten) met video-essay door de IFFR Young Film Critics en Joost Broeren-Huitenga
29/1: Die middag (Nafiss Nia) met video-essay door Joost Broeren-Huitenga
30/1: Critics’ Choice x Young Film Critics Talk
30/1: DEMIGOD: The Legend Begins (Chris Huang Wen-chang) met video-essay door Yoana Pavlova
1/2: De noche los gatos son pardos (Valentin Merz) met video-essay door Dennis Vetter
2/2: Aftersun (Charlotte Wells) met video-essay door Inge Coolsaet