Hollywood op een kantelpunt

Teleurstellende blockbusters, stakende scenaristen en doemscenario’s van AI-gegenereerde filmscripts suggereren dat het huidige Hollywood-model niet duurzaam is. Wat speelt er achter de schermen van een zichtbaar vermoeide industrie?

Met films als The Intern (2015), What Women Want (2000) en The Parent Trap (1998) is Nancy Meyers dé auteur van de romantische komedie. Binnen de filmindustrie is ze meer dan dat. Ze maakt vakkundige, fijne en enigszins excentrieke genrefilms die bijna gegarandeerde winst opleveren. Wat wil Hollywood nog meer? Na een hiaat van acht jaar had ze eindelijk weer een nieuwe romkom in de pijplijn, met rollen voor Scarlett Johansson, Penélope Cruz, Michael Fassbender en Owen Wilson. Totdat Netflix de stekker uit het project trok wegens onenigheid over het budget.

Het streamingplatform had 130 miljoen beschikbaar voor de film, terwijl Meyers twintig miljoen meer nodig had. Om maar aan te geven hoeveel duurder alles aan het worden is in Hollywood: Meyers’ The Intern, met Robert De Niro en Anne Hathaway in de hoofdrollen, kostte in 2015 ‘slechts’ 35 miljoen dollar. Zelfs met honderd miljoen meer zou het budget voor Meyers aanstaande film te laag uitvallen.

Exorbitant
Hier zie je in het klein wat er in heel Hollywood gebeurt: er vliegen exorbitante bedragen in het rond, vaak zonder succesvol resultaat. Dat een romantische komedie tegenwoordig het budget van een doorsnee blockbuster nodig heeft, is symptomatisch voor dit tijdperk waarin de streamingdiensten Hollywoods economische structuren aantasten zoals termieten de fundering van een gebouw wegvreten.

Ondertussen staan scenaristen aangesloten bij de Writers Guild of America al sinds 2 mei 2023 op straat om te staken tegen te lage vergoedingen voor te veel werk. Uit berekeningen van de vakbond bleek dat de koopkracht van de gemiddelde scenarist in Hollywood er het afgelopen decennium zo’n twintig procent op achteruit is gegaan.

De facto staken de schrijvers om dezelfde reden dat een film van Nancy Meyers niet meer gemaakt kan worden: aan films en series op streamingplatforms wordt amper iets verdiend. In de bioscoop leveren films geld op met elk verkocht kaartje. Elke uitzending op televisie zorgt ook weer voor licentiegeld, dat verdeeld wordt onder makers, acteurs en schrijvers. Maar wanneer dezelfde mediaproducten op een streamingplatform beschikbaar worden gemaakt, vallen voor hen de inkomsten stil. Er is meestal geen percentage van de winst beschikbaar en zelfs als makers wel een bedrag per stream krijgen, dan is dat tegen een verwaarloosbaar tarief, iets wat muzikanten op Spotify al veel langer weten. Bovendien: wie weet hoeveel streams een film of serie echt krijgt op een platform? Nog altijd ontbreekt het bij VoD-bedrijven aan transparantie en is er amper inzicht in accurate streamingdata.

Zulke factoren maken het logisch dat een romkom op Netflix inmiddels meer dan honderd miljoen kan kosten. Want wat je aan zo’n film kunt verdienen, verdien je aan het begin van het proces, door hem zo duur mogelijk aan een bedrijf als Netflix te verkopen.

Silicon Valley
Steracteurs en topregisseurs hebben de relatieve macht om in te zetten op enorme flat fees, maar het doorsnee Hollywood-talent niet. De staking van WGA is dus een legitieme arbeidskwestie, waarin de werkers het als een David moeten opnemen tegen de Goliaths van de entertainmentindustrie. Zij sluiten zich zo aan bij de horecamedewerkers en taxichauffeurs die al vaker hebben moeten knokken (en dat nog steeds doen) tegen de AirBnB’s, Booking.coms en Ubers van deze wereld.

Inderdaad is een platform als Netflix waarschijnlijk beter te vergelijken met een agressief en disruptief bedrijf uit Silicon Valley dan met een traditionele filmstudio. Zo legt de Amerikaanse filmwetenschapper en jurist Peter Labuza het oorspronkelijke businessmodel van Netflix als bezorgdienst van gehuurde dvd’s onder de loep en toont hij aan dat het bedrijf Silicon Valley’s modus operandi tot in de puntjes volgt: lage vastgoedprijzen, lage arbeidskosten en uitbuiting van de bestaande openbare infrastructuur staan centraal in een genadeloze strategie die de optimalisatie van de winst altijd vooropstelt.

Die vorm van exploitatie zit volgens Labuza ingebakken in het dna van Netflix, ook als streaminggigant in een steeds competitiever landschap van concurrerende platforms. In de strijd om marktdominantie gaat het er allang niet meer om wie de hoogste winsten behaalt – de meeste platforms maken überhaupt geen winst – maar om wie zich de grootste verliezen kan veroorloven.

Zo heeft Netflix de toon gezet voor het economische klimaat in dit tijdperk waarin streamingdiensten de scepter zwaaien. Want nog steeds wordt er alles aan gedaan om de kosten te drukken. Schrijvers worden vaak klein gehouden door ze in verschuivend teamverband te laten werken, om te voorkomen dat ze te veel bekendheid verwerven en zodoende onbetaalbaar worden; special effects worden gestandaardiseerd zodat de postproductiekosten omlaag gaan; en kostbare prestigeprojecten zoals Alfonso Cuaróns Roma (2018) en Martin Scorsese’s Killers of the Flower Moon (2023) worden steeds schaarser, ten faveure van goedkopere projecten.

Neoliberale leeuwen
Wetenschapper Andrew deWaard gaat nog een stap verder in zijn taxatie van de huidige entertainmentindustrie. Hij ziet dat de economische strategieën van het neoliberalisme vruchtbare grond hebben gevonden in het Hollywood van de 21e eeuw. Wat hij bedoelt is dat de focus op een reële economie – in dit geval gebaseerd op daadwerkelijke films en series die winst kunnen maken – is vervangen door een gefinancialiseerde economie, waarin laag op laag van speculatieve investeringen het economische hart van de sector vormen. De vastgoedcrisis uit 2008 komt voort uit dit gehaaide economische model, net als het barsten van de dotcom-bubbel aan het begin van deze eeuw. Gevoed door durfkapitaal en gelokt door hoogrenderende derivaten is ook Hollywood nu voor de neoliberale leeuwen geworpen.

DeWaard noemt het medialandschap van nu ‘Gefinancialiseerd Hollywood’. In een onderzoek zet hij uiteen hoe alle grote filmstudio’s zijn opgenomen in het economisch imperium van slechts een handvol gigaconglomeraten. Kapitaalverslinders als BlackRock, Vanguard, Bain Capital, TPG en Silver Lake speculeren niet alleen in vastgoed, olie, wapens, valuta of andere internationale handelswaren, maar zijn ook de grootste aandeelhouders in Hollywood. Hefboomleningen, arbeidsefficiëntie en speculatie zijn hun sleutelwoorden. Net als competitievermindering. Een conglomeraat als Vanguard bezit aandelen in Disney, Comcast, Time Warner, CBS, Netflix, Verizon én AT&T.

Deze horizontale controle over de gehele entertainmentindustrie motiveert niet bepaald om het ene bedrijf beter te laten presteren dan het andere. Het moedigt vooral nog meer kostenbesparing en risicomijding aan. Daarom is het huidige gesprek over de incorporatie van AI in het scenarioproces zo belangrijk, want natuurlijk willen studio’s die technologie gebruiken om kosten te besparen en mede daarom staan de Amerikaanse schrijvers nu op straat te demonstreren.

Metaalmoeheid
Niet alleen de talrijke arbeiders die in deze industrie werken zullen uiteindelijk verlies lijden onder het rendementsdenken van Gefinancialiseerd Hollywood. Ook de consument ziet door al deze factoren de kwaliteit van hun entertainment achteruitgaan, iets wat het afgelopen jaar vooral zichtbaar werd in het matige enthousiasme voor de zoveelste nieuwe superheldenfilm of live-action remake van een geliefde Disney-animatie. Zo stevenen Fast X (2023) en The Little Mermaid (2023) al af op teleurstellende kassaopbrengsten.

Marvels Ant-Man and the Wasp: Quantumania (2023) heeft nog wel aardig verdiend, maar is een van de laagst gewaardeerde superheldenfilms sinds Iron Man in 2008 uitkwam. Deze inspiratieloze, holle films zijn geen uitzonderingen, maar het nieuwe ijkpunt van Gefinancialiseerd Hollywood: zielloze producties die voornamelijk gemaakt worden om speculatief kapitaalverkeer op gang te brengen.

Metaalmoeheid dreigt de blockbustermachine van Hollywood te eroderen. De aanhoudende staking van de WGA-scenaristen zal dat effect alleen maar versterken. Een eerdere staking van de WGA in 2007/2008 resulteerde zelfs jaren later nog in merkbaar slechtere scripts, die toch in productie moesten worden gebracht om de kalender te vullen met afleveringen van series en nieuwe delen in populaire filmreeksen.

Wat hier op het spel staat is dus meer dan geld alleen. We hebben het over de hele businessfilosofie van een industrie die steeds minder tijd, geld en ruimte vrij wil maken voor inventieve ideeën, risicovolle verhalen en avontuurlijke producties. Precies de dingen die in het verleden vaak veel geld opleverden.