FilmSlot: Modest Reception

Een groepje filmjournalisten bezocht de gevangenis van Merksplas in België en sprak met een jury van gedetineerden over de winnende Iraanse film Modest Reception, waarin een man en een vrouw zakken geld uitdelen. Dat blijkt nog niet zo gemakkelijk. “Geld is niet gratis.”

Door Dana Linssen

We weten dat we straks weer naar buiten mogen. Toch maakt het sluiten van de zware gevangenisdeuren diepe indruk. Ze vallen in het slot met dezelfde doffe dreun die je al in zoveel films hebt gehoord, maar die anders klinkt zonder de galmakoestiek van de dolby surround. Genadelozer. Onwillekeurig dwalen mijn ogen door de ruimte. Dik glas. Tralies. Geen ontsnappen mogelijk. We weten dat we straks weer naar buiten mogen. Maar nu zijn we binnen.
Eind april organiseerde de Filmkrant op uitnodiging van het MOOOV-festival in Turnhout en Brugge (een nieuwe fusie tussen de voormalige Open Doek- en Cinema Novo-festivals) ter gelegenheid van de vijfde verjaardag van het Slow Criticism Project een ‘retreat’ in een voormalige textielblekerij in het Kempense vennengebied. Het Slow Criticism Project is een denktank en speellaboratorium voor filmkritiek. Met dat ‘slow’ willen we een tegenwicht bieden tegen de haast, hypes en hashtags van de mainstream filmjournalistiek. Een retraite in de luwte van een festival is een mooi verjaarsgeschenk. Met een bont gezelschap van filmcritici hebben we een week lang gepraat en in stilte geschreven. Het resultaat daarvan zal op filmkrant.nl te lezen zijn.
Maar hoe komt nu een groepje filmjournalisten in de gevangenis terecht?

Exilium
Thema van de retraite was afstand en nabijheid, het ik en de ander, en hoe de filmjournalistiek naar de ander en het andere kijkt. Vragen die goed passen bij de wereldcinemaprogrammering van het MOOOV-festival. Ze beklemtonen ook de dynamiek tussen de sociale activiteit van het filmkijken en de eenzaamheid van het schrijven. En hebben alles te maken met hoe wij allemaal als gewone filmkijkers naar films kijken van ver weg. Nu eens is de film anders en vreemd, dan zijn wij als toeschouwer die ‘ander’. We spannen een draad van begrip. Filmkritiek is altijd in gesprek over dat soort kijkprocessen en daarom in beweging.
De retraite zelf was ook onderwerp van reflectie, onder andere in de bijdrage van filmcriticus Hassouna Mansouri die het verschijnsel van het vrijwillige en het onvrijwillige exilium van twee regisseurs onderzocht, aan de hand van de films Arirang van Kim Ki-duk (wiens Pieta nu in de filmtheaters draait) en This is Not a Film (beide 2011) van de tot huisarrest veroordeelde Jafar Panahi. Tijdens MOOOV bekroonde voor de elfde keer een ‘Behind the Scenes’-jury van gedetineerden een film uit de competitie van het festival. En zo kwamen we dus tijdens onze vrijwillige afzondering terecht in de wereld van de detentie en spraken met gedetineerden over geld.

Addertje
Winnaar Modest Reception is een, zeker voor Iraanse begrippen, grappige genre-achtige en punky film over een man en een vrouw die in een auto door een door oorlog verwoest berggebied trekken met honderd zakken geld in hun kofferbak die ze aan iedereen die ze tegenkomen moeten uitdelen. Dat blijkt nog niet zo gemakkelijk. Het levert absurdistische situaties op, maar langzamerhand maakt de bizarre humor plaats voor grimmiger situaties. Elke zak geld komt met een voorwaarde. Een addertje onder het gras. “Geld is niet gratis”, zoals een van de juryleden opmerkt.
Van tevoren zijn we zorgvuldig geïnstrueerd. Geen persoonlijke vragen, geen privé-informatie. Maar het onderwerp van de film — de corrumperende werking van geld — brengt ons direct tot de kern van de zaak. We kunnen ook zo wel vermoeden dat geld bij veel misdaden een rol speelt. Het maakt de vraag wat we zelf zouden doen als er iemand met een zak geld voor onze neus zou staan opeens beladen. “Aannemen”, denkt de één, en zijn medejuryleden knikken instemmend, zeker als blijkt dat ook de journalisten wel even kunnen dromen van zo’n lot uit de loterij. Maar een ander weet: “Geld komt altijd met een prijs.” De soms sadistische eisen die de man (als een Iraanse George Clooney gespeeld door regisseur Mani Haghighi zelf) en de vrouw stellen aan de mensen aan wie ze het geld willen geven, zijn van een oudtestamentische wreedheid. De een moet zijn broer verraden, de ander zijn baby verkopen. Het praten over de film wordt bijna een metafoor voor wat deze mensen hebben meegemaakt. En zo hebben we het via de film over dingen waar we het niet over mochten hebben. Net zoals Modest Reception zelf zonder ze ooit te noemen niet alleen over existentiële maar ook over maatschappelijk-geëngageerde kwesties gaat.
Het Behind the Scenes-project heeft therapeutische, educatieve en socialiserende kanten. Maar het gaat vooral over film. De jury bekijkt dezelfde films als de jury buiten, in de cinemazalen. Geen speciaal samengesteld stichtelijk programma. Het helpt de onwennigheid verdrijven die we allemaal voelen als we daar een kijkje achter gesloten deuren komen nemen. Maar het maakt ook extra bewust van de vrijheid die we hebben als we weer buiten staan om ons vrijwillig uit de wereld terug te trekken. In een retraite, een filmzaal, het bioscoopdonker, om even weggevoerd te worden van de wereld. Via verbeelding en andere denkvruchten.
Als de andere gevangenen op de luchtplaats bij het weggaan ons vrouwelijke gezelschap nafluiten is de stille magie van dat moment in een klap weer weg.
Of niet?
Er blijft een echo.
Er is iets veranderd in ons denken, waar we niet meer buiten kunnen denken.

Modest Reception (Paziraie sadeh) | Iran, 2012 | Regie Mani Haghighi | 96 minuten | op dvd (import, Trigon Film, met Duits, Engelse en Franse ondertitels)