Filmacademie lichting 2021

Lichting 2021 van de Filmacademie, waarvan de eindexamenfilms tijdens het Keep an Eye Filmacademie Festival te zien zijn, maakt kleine verhalen over grote thema’s. Het zijn geëngageerde films over personages die in tijden van verandering zichzelf opnieuw moeten uitvinden.

Films lopen altijd een beetje achter op de maatschappij. Zo ook de films van lichting 2021 van de filmacademie. Vorig jaar studeerden de eindexamenkandidaten af met films die waren gedraaid vóór de coronapandemie, terwijl de bioscopen juist moesten sluiten. Deze lichting schoot haar films tijdens het ergste van de pandemie en vertoont ze nu terwijl maatregelen worden losgelaten en bioscopen weer op volle capaciteit open mogen.

Het is een klein wonder dat de afstudeerfilms allemaal te zien zijn. In tegenstelling tot sommige buitenlandse filmscholen, werd de filmacademie afgelopen schooljaar wél aangemerkt als praktijkonderwijs en konden de films, zo goed en kwaad als dat soms ging, allemaal gemaakt worden.

Maar de coronacrisis sijpelt wel door in de werken. Soms letterlijk, vooral in de documentaires: mondkapjes, beeldbellen, anderhalve meter afstand. Maar ook figuurlijker, want als er één thema is dat de projecten verbindt, dan is het verwerking. De twaalf films – vijf documentaires, vijf fictiefilms en twee animatiefilms – gaan bijna allemaal over een verlies. Van een vrouw, wedstrijd of vaderland, maar ook abstracter, van een geloof, mensbeeld of toekomstvisie. Bijna allemaal zijn ze gebaseerd op persoonlijke verhalen van de makers zelf.

Complexe familierelaties
Familie blijkt belangrijk voor lichting 2021. Geen werken over familiegeluk, maar vooral onderzoeken naar waar het onderling schuurt. Films die een stilzwijgen identificeren dat vaak als een erfstuk van generatie op generatie wordt doorgegeven, en dat met hun films proberen te doorbreken.

In Bellum gebeurt dat letterlijk. De documentaire onderzoekt hoe een oorlogstrauma wordt overgedragen aan de hand van een portret van drie generaties uit één familie: opa, moeder, zoon. Zelfverzekerde regie, die naadloos herinnering met wensbeelden mengt, en een empathische maar doordringende interviewstijl maken Bellum een ontroerend project. Tegelijk is het een van de weinige films waarbij de coronamaatregelen de productie duidelijk nadelig hebben beïnvloed: het gesprek tussen moeder en opa gaat bijvoorbeeld via een scherm. Die afstand is natuurlijk ook metaforisch geladen – alle drie de hoofdpersonen zitten in een door trauma gecreëerd isolement – maar voor een film die gaat over het doorbreken van stilte, is het jammer dat we de drie familieleden nooit samen zien.

In het magisch-realistische Alleen vliegen spreken dochter en vader ook niet met elkaar. “Biologisch staan familieleden dichtbij, maar emotioneel soms ver van elkaar af”, lichtte regisseur Noen Brouwer in haar introductie toe. In Alleen vliegen moet Lily accepteren dat haar vader niet de man kan zijn die ze nodig heeft. In een wending die iets weg heeft van Celine Sciamma’s Petite maman komt Lily zichzelf als klein meisje tegen. Gewaagde keuzes maken Alleen vliegen gedenkwaardig: plotseling staan dochter en vader als acteurs op een fictief toneel, waar een souffleur de vader vergeefs influistert: “Natuurlijk hou ik van je.”

Maskers
Animatiefilms Kimiko en Verlangen gaan allebei ook over de afstand tussen ouder en kind. In de dystopische stop-motionfilm Kimiko, die nog niet af is en alleen als teaser te zien is, gaat een dochter op bezoek bij haar moeder in de stad. Kimiko introduceert het idee van gezichtsmaskers waarachter stedelingen zich verstoppen. Een vruchtbaar idee, dat de makers in de toekomst verder kunnen uitwerken. In Verlangen wordt een vader voor zijn zoon onbereikbaar door zijn eigen verdriet. Het verhaal is erg summier, maar de manier waarop vaders verdriet wordt weergegeven, als een steeds langer wordend lichaam, is mooi.

In Onbewaakt ogenblik betekent liefhebben loslaten. In dit tedere verhaal van regisseur Janna Grosfeld, gebaseerd op de poging tot zelfdoding van haar oma, probeert Willem om te gaan met de suïcidaliteit van zijn vrouw. Ondanks een duidelijk begin en eind, smaakt Onbewaakt ogenblik naar meer: de verandering die Willem doormaakt ten aanzien van zijn depressieve vrouw is zo complex, dat het meer schermtijd had verdiend.

De pinpas gaat juist om de vraag wie tot de familie mag behoren. De Poolse au pair Karina lijkt volwaardig onderdeel te zijn van het gezin: ’s nachts kruipt een van de dochters waar ze voor zorgt bij haar in bed, ’s morgens krijgt ze ook een kerstcadeautje en ’s middags doet ze boodschappen voor het kerstdiner van de familieleden. Maar tijdens het afrekenen ontstaat er een situatie rondom een pinpas, waaruit blijkt dat de moeder van het gezin de au pair niet vertrouwt. De pinpas is een degelijke afstudeerfilm, die niet veel vernieuwt, maar kundig een groot verhaal in kleine gebaren weet te vertellen.

Identiteitsproblematiek
Onze familie bepaalt voor een groot deel wie we zijn. Dochter van de dominee gaat over wat er gebeurt als we breken met het wereldbeeld waarmee we zijn opgegroeid. In de aangrijpende egodocumentaire spreekt regisseur Christine Boersma voor het eerst over haar twijfels – dat ene woord is genoeg, want in een domineesgezin waar twee kinderen al hebben gebroken met het geloof, kan dat maar over één ding gaan.

In de nagebouwde woonkamer uit haar jeugd – fluweelroze bank, bloempot met eendjesmotief, gelakte houten tafeltjes – bespreekt ze haar keuze om zich uit te schrijven bij de kerkgemeente. Dochter van de dominee voelt daarmee een beetje als een biecht. In de intieme gesprekken met Boersma’s familieleden – haar drie broers, elk afzonderlijk, en haar ouders, samen – richt zij de camera op de gezichten van haar gesprekgenoten, die allemaal anders reageren op het nieuws. Langzaam ontstaat ook een beeld van Boersma zelf, al doemt, vooral in het gesprek met haar ouders, het verlangen op om ook háár gezicht te zien.

In de bruisende fictiefilm Cocon moet de veertienjarige Sonny Kruger niet leren zich aan te passen, maar juist trouw te blijven aan wie hij is. Sonny is anders dan zijn macho vader: hij eet geen vlees, wandelt na school in de bossen en kijkt graag natuurdocumentaires. Als Sonny verliefd wordt op Coco, een meisje uit zijn klas, denkt hij te moeten veranderen om haar voor zich te winnen. Cocon is humoristisch en heeft een eigen stijl, maar lijkt ook enigszins onaf. Vooral het einde, waarin Sonny tot inkeer komt, voelt plots.

In Viral moet Nina kleur bekennen: meedoen met de media en zo misschien succes vergaren, of zich scharen bij haar activistische broer die veranderingen eist. De eigenzinnige en licht-satirische film van Ashanti Vreden onderzoekt wat macht betekent voor een vrouw van kleur. Nadat ze een succesvolle videoclip heeft gemaakt, wordt filmmaker Nina uitgenodigd in de talkshow van Jimmy (André Dongelmans). Haar broer protesteert juist tegen de talkshow, die net posters heeft uitgebracht met leuzen als “kleurrijk én gezellig” en “gangster én gastheer”. De film opent met een viral video, maar wijst ons vooral op de wijdverspreidheid van racisme. Achter de verleidelijke vorm van de film, geschoten als een videoclip, huist een rake aanklacht tegen de Nederlandse samenleving.

Toekomstdromen
Wie ben je eigenlijk als je je vaderland hebt verlaten? Heimwee zegeviert in essayfilm Yalda: de langste nacht. Maar heimwee waarnaar? In een poëtische voice-over vertelt Ramshe enerzijds over haar verlangen om terug te keren naar Iran en anderzijds over de angst dat ze zich daar ook niet meer thuis zal voelen. Ooit moest ze namelijk weg om zich vrij te voelen, nu wil ze niets liever dan terug. Haar broer, die in Iran woont maar van plan is naar Nederland te emigreren, waarschuwt haar: het is niet zo mooi als ze denkt. Dit zorgt ervoor dat Ramshe haar keuzes moet heroverwegen. De film, deels gericht aan Ramshe’s broer en deels aan Ramshe zelf, lijkt zelf ook zoekend naar de juiste vorm voor dit emotionele verhaal, bijvoorbeeld in het gebruik van animatie om Ramshe’s interne strijd over te brengen.

Documentairefilm The Underdogs volgt het Nederlandse waterpoloteam terwijl dat zich probeert te kwalificeren voor de Olympische Spelen – iets dat al twintig jaar niet is gelukt. Daarom lijkt hun droom onmogelijk, maar tegelijkertijd is die droom, zo weten de sporters, binnen handbereik. The Underdogs focust op Eelco, Robin en Bilal, drie spelers die worstelen met hun rol in het team. Eelco moet wennen aan de nieuwe manier van spelen die de nieuwe bondscoach heeft geïntroduceerd en vraagt zich af of er nog wel plaats voor hem is in het team; Robin kan door een heupblessure niet op volle kracht trainen; en Bilals positie staat op het spel als een oude speler terugkeert naar het team.

Er spelen duidelijk meer problemen bij het team dan alleen winnen of verliezen. Maar die observatie komt niet helemaal uit de verf door het ongeduld van de makers. Juist wanneer het pijnlijk wordt – als de tranen in Robins ogen springen, bijvoorbeeld – knipt de documentaire weg. Er wordt ook geen tijd genomen voor uitleg, bijvoorbeeld over hoeveel wedstrijden het team moet winnen om zich te kwalificeren.

Ook Man in de kas gaat over de haalbaarheid van een droom. In deze tragikomische documentaire over een gerberakweker die geen gerberakweker meer wil zijn lijkt een simpele toekomstdroom – pensioen in een caravan – onmogelijk. Man in de kas springt vooral in het oog om zijn droge humor. “Wat voor dag gaat het worden?”, wordt de kweker aan het begin van de film gevraagd. “Een klotedag!”, antwoordt hij lachend. De thema’s over zingeving die de makers zelf in de film vinden, komen minder goed naar voren. Man in de kas schetst eigenlijk twee portretten: een kweker die de mens centraal stelt, en een andere kweker, zijn buur, die de financiële wedstrijd wil winnen.

Keep an Eye Filmacademie Festival | 6 t/m 10 oktober, Eye Filmmuseum, Amsterdam | On Tour in zes filmhuizen door het land | 7 t/m 13 oktober, online via picl.nl | Op 16 oktober worden alle fictiefilms uitgezonden op NPO3, op 23 oktober volgen de documentaires.