Dubbelgangers

Het is geen toeval dat Romain Duris en Jean-Hugues Anglade elkaars tegenspelers zijn in persécution. Patrice Chéreau stoeit met de filmgeschiedenis.

Hebben personages altijd alleen maar rollen in hun eigen film? In double take van de Vlaamse remixfilmer Johan Grimonprez wordt Alfred Hitchcock achtervolgd door Alfred Hitchcock. Tientallen jaren na zijn dood. Toch praten ze en spelen ze zichzelf en spiegelen ze zich aan elkaar en brengen ze een verleden in herinnering. En leveren ze commentaar op dat verleden.
In Sylvester Stallone’s the expandables die de komende maand in première gaat, acteren Stallone zelf, Jason Statham, Dolf Lundgren, Jet Li en Eric Roberts. Allemaal actiehelden van deze of de vorige generatie. Door die casting alleen al, maar ook door een film met zo’n casting the expandables te noemen, kun je bijna gaan denken aan een filmkritisch commentaar. Waarschijnlijk niet zo bedoeld, maar het is een mooie gedachte.
Dus personages hebben niet alleen maar een rol in hun eigen film. Hitchcock is een metapersonage, net zoals de actiehelden uit the expandables. Net als Dirty Harry of de zwarte monoliet uit 2001: a space odyssee of The Dude of Tony Montana. "Say hello to my little friend!"

De gek
In Patrice Chéreau’s persécution zit ook een mooie double take. Hoofdpersonage Daniel wordt achtervolgd door ‘de gek’, een man die bij hem binnendringt, die zijn koelkast plundert en zijn huis overhoop haalt, die naakt in zijn bed slaapt, maar die gaandeweg ook naar zijn verhalen luistert en Daniel confronteert met zijn gebreken. Zoals dat hij geen relaties aan kan gaan. Bijna niemand die de gek ziet, alleen Thomas, een vriend, veel later in de film als Daniel de gek vanuit zijn huis op straat gooit. En zelfs dat is niet zeker.

Bohemien
Daniel ontmoet de gek voor het eerst bij de uitgang van een metrostation, als die hem een vuurtje vraagt. Een beeld dat, als je echt zin hebt om beelden op je in te laten werken en door te associëren, aan Michelangelo’s schildering De schepping doet denken. De ene generatie geeft het vuur door aan de volgende, de ene generatie schept de andere.
Plotseling realiseer je je wat Chéreau aan het doen is. Want Daniel en die gek, samen, dat kan geen toeval zijn. Romain Duris, die Daniel speelt, is een van de meest populaire Franse acteurs van de laatste jaren, een sekssymbool, een filmheld die Molière speelt of meesterinbreker en vrouwenverslinder Arsène Lupin. Die nu in heartbreaker zij aan zij speelt met Johnny Depps liefje Vanessa Paradis, en vaak ook met dat andere Franse filmidoool Louis Garrel, die films maakte met Cédric Klapisch en Jacques Audiard en Tony Gatlif. Die het beeld is van de moderne Franse man, gepijnigd, misschien zelfs een beetje beschadigd, maar intens. De homme fatale die zich niet binden kan en daardoor ó zo begeerlijk is. Duris’ samenwerking met Gatlif aan gadjo dilo en exiles maakte van hem een bohemien, een reiziger, een ontheemde, een man op zoek naar een thuis dat nergens is.

Fataal
Tegenover die Romain Duris castte Patrice Chéreau Jean-Hugues Anglade als ‘de gek’. Net als Duris nu, was Anglade vijfentwintig jaar geleden een van de belangrijkste gezichten van de Franse film, in één klap beroemd geworden door zijn rol van Zorg in Jean-Jacques Beineix’ betty blue. Daarin speelt hij de geliefde van Beatrice Dalle die een onvergetelijk gezicht gaf aan de moderne femme fatale. Anglade ging in die film aan zijn begeerte ten onder. Moest ten onder gaan. En niet voor de laatste keer. Ook in la femme nikita liet hij zich domineren door een fatale vrouw.

Zwerven
Anglade is een spiegel voor Duris. In de film, omdat hij Daniel confronteert met z’n frustraties en gebreken, maar ook in realiteit, als acteur, als herinnering, als gezicht van die vorige generatie. De acteur Anglade is een personage dat komt influisteren en het vuur aan Duris komt doorgeven.
Anglade versus Duris is in sommige opzichten ook het oude Frankrijk versus het nieuwe. Anglade heeft een veel typischer Frans gezicht dan Duris, achter wie je Spaanse, Italiaanse of zelfs oriëntaalse invloeden kunt vermoeden. Duris speelde in films die gezicht gaven aan het moderne Europa dat een mix is van culturen en waar mensen steeds minder wonen waar ze geboren zijn. Niet alleen bij Tony Gatlif maar ook in films als l’auberge espagnole en les poupées russes. Anglade komt in betty blue niet verder dan het Franse strand. Waar de jonge acteur door Europa zwerft, komt de oudere acteur niet verder dan de grens van het moederland.
Anglade offerde zichzelf aan fatale liefdes, Duris is in persécution een narcist die anderen zich laat opofferen. Als Daniel zijn relatie wil redden moet hij iets van die zelfopoffering overnemen, moet Anglade als ‘de gek’ dus iets uit het verleden doorgeven. Dat is wat Anglade hem komt influisteren. Van die double take was Chéreau zich ongetwijfeld bewust. Alsof hij boven de filmgeschiedenis staat laat hij de twee acteurs, de twee films, de twee verhalen, de twee tijden met elkaar praten.
Al met al creëerde Chéreau een omkering van betty blue, verteld vanuit het gezichtpunt van de achtervolgde in plaats van dat van de achtervolger. Dus is het geen toeval dat deze films allebei draaien om aantrekking, afstoting en geweld. Wat zingt De Jeugd van Tegenwoordig ook alweer? ‘Twee gezichten één formule als Lauda en Niki.’

Ronald Rovers