De spagaat van Darren Aronofsky

Heisa over Noah

Datum 27-03-2014
Auteur
Deel dit artikel

In de aanloop naar de release van Noah was er het ene akkefietje na het andere. Eerst deed studio Paramount vergeefse pogingen om de christelijke achterban tevreden te houden met hersneden versies; vervolgens kondigden verschillende moslimlanden aan de film niet te vertonen. Verslikte Darren Aronofsky zich in de gevoeligheden van de gelovigen?

Door Joost Broeren

In een masterclass op het filmfestival van Marrakech vertelt regisseur Darren Aronofsky in december 2012 nog ontspannen over Noah, zijn epische verfilming van een van de bekendste Bijbelverhalen, met Russell Crowe in de titelrol. Hij heeft de opnames net voltooid en staat op het punt om te beginnen aan een lang proces van montage en postproductie. "Het Bijbelverhaal over Noach is maar een paar pagina’s lang, afhankelijk van de vertaling, en laat dus veel ruimte voor interpretatie", stelt hij. "De mensheid vertelt en hervertelt dit verhaal al duizenden jaren, en onze film staat in die traditie. We wilden een wereld creëren waarin het waarheidsgetrouw kon zijn, zodat het zowel weerklank zou vinden bij mensen die geloven dat dit echt gebeurd is, als bij hen die het als een verhaal beschouwen."
Spoel een jaar door en het lijkt erop dat Aronofsky precies die spagaat heeft onderschat. The Hollywood Reporter bericht in oktober 2013 dat studio Paramount, ondanks uitdrukkelijk protest van Aronofsky, proefvertoningen heeft gehouden van een onaffe versie van de film onder christelijk publiek, met desastreus effect. De film zou te duister zijn, te weinig getrouw aan het Bijbelverhaal, en men neemt aanstoot aan een scène met een dronken Noach — die overigens ook in Genesis voorkomt. Al met al dus niet wat Paramount had gehoopt: de studio vist met de film naar het immense succes in christelijke hoek dat Mel Gibsons The Passion of the Christ een decennium eerder had.
De studio voelde zich dan ook gedwongen zijn investering van 125 miljoen dollar te bewaken, verreweg het grootste budget dat Aronofsky (Black Swan, The Wrestler) ooit tot zijn beschikking had. Dus terwijl de regisseur stug doorwerkte aan zijn eigen versie (hoewel hij om het budget rond te krijgen de final cut-rechten had afgestaan), kwamen er meer testversies. Naar verluidt was er zelfs één waarin het epos van twee uur en een kwartier werd teruggebracht tot 85 minuten, met een christelijke rocksong over de aftiteling.

Schade beperken
Het mocht weinig baten: de gelovige achterban wilde er nog steeds niet aan, en eind februari werd dan ook bekendgemaakt dat Aronofsky’s versie gewoon de zalen zou halen. De regisseur probeerde de schade te beperken in een interview met, opnieuw, The Hollywood Reporter: alles zou in goede harmonie zijn opgelost, wat nu wordt uitgebracht is 100% de film die hij voor ogen had, en is trouw aan de Bijbeltekst. Intussen doet Paramount zijn best de critici te kalmeren door er in publicitaire uitingen de nadruk op te leggen dat het gaat om een ‘interpretatie’.
Eind goed al goed? Nee, niet helemaal, want kort daarna maken de islamitische naties Qatar, Bahrein en de Verenigde Arabische Emiraten bekend dat ze vertoning van de film verbieden. Het direct verbeelden van Noach, immers ook in de Koran een van Allahs boodschappers, botst met de islamitische wetgeving.
Dat is natuurlijk een ontwikkeling die voor filmmaker en studio niet echt te vermijden was — het verbeelden van Noach is de sine qua non van de film. Maar het geeft wel de indruk dat Aronofsky, zelf een seculiere Jood, net als co-scenarist Ari Handel, zich in de gevoeligheden van het religieuze aspect heeft verslikt. In die workshop in Marrakech memoreerde hij nog de grote hoeveelheid Bijbelverfilmingen die er in de eerste decennia van de cinema gemaakt werden, en sprak hij er zijn verbazing over uit dat dit tegenwoordig niet meer op zo’n schaal gebeurt. Maar de tijden zijn veranderd: waar gelovigen in de begintijd van de cinema in Amerika de vanzelfsprekende cultuurdragers waren, voelen ze zich nu van alle kanten bedreigd; zie bijvoorbeeld ook de opgeklopte controverse over de vermeende ‘War on Christmas’ waar het conservatieve Fox News jaar in jaar uit weer over begint. In dat klimaat kun je van een Bijbelverhaal niet meer zomaar een verhaal maken, hoe respectvol je dat ook doet.
In Nederland en andere Europese landen zal de controverse niet zo spelen; hier wordt de film vooral benaderd als ‘de nieuwe Aronofsky’. Toch krijgt de hele affaire ook voor ons nog een staartje: Paramount besloot, wellicht in een poging de nadruk meer op het spektakel dan de gelovige inhoud te leggen, om de film buiten Amerika en Engeland uit te brengen in een 3D-versie. Hoe dat uitpakt, valt nog niet te beoordelen — de film was niet te zien voor het ter perse gaan van deze krant — maar dat het gaat om tijdens de postproductie ‘kunstmatig’ gecreëerde driedimensionaliteit, doet het ergste vrezen. Die omstreden ‘auteursversie’ is hier dus alsnog niet écht te zien.