David Lynch: The Air Is on Fire

In Parijs zijn schilderijen, tekeningen en foto’s te zien die David Lynch sinds de jaren zestig maakte. The Air Is on Fire is een totaalexpositie, waarvoor de filmmaker van de galerieruimte een filmset maakte.

Op zoek naar woorden die David Lynch en zijn werk omvatten, biedt hij zelf de helpende had. ‘Bob finds himself in a world for which he has no understanding‘ is de titel van een schilderij waarin Bob (is dit Lynch’ alter ego?) zielsalleen door een bos loopt waarin alle bomen zijn verbrand. Een boom spuugt zwartgeblakerde poppenhoofdjes uit. Je ziet alleen de achterkant van Bob en kijkt over zijn schouder mee naar iets onbegrijpelijks. Alles is zwart of roestkleurig bruin. Lynch houdt de gordijnen voor ons open, letterlijk. Zijn schilderijen hebben vooral diepte door reliëf in plaats van driedimensionaal perspectief. De gordijnen lijken van golfplaten, ze steken vijf centimeter van het doek af, ze zijn er net als de poppenhoofdjes opgeplakt.

Dat de mensheid de wereld in causale verbanden dwingt komt misschien toch vooral doordat hij de wereld niet begrijpt, maar te angstig is om dat toe te geven. Lynch erkent dat hij de wereld om ons heen niet begrijpt en ja, dat is inderdaad angstaanjagend. In ‘Well… I can dream, cant’t I?‘ ligt een uit purschuim geboetseerde vrouw naakt op een divan. Ze heeft een misvormd gezicht en telefoneert met een pistool in haar hand en benen gespreid. Ondanks haar afzichtelijkheid is het vooral de leegte die het schilderij zijn lading geeft.

Beweging
In het Fondation Cartier pour l’art contemporain heeft David Lynch met eigen werk de tentoonstelling The Air Is on Fire ingericht. Lynch is oorspronkelijk opgeleid tot schilder en ging naar eigen zeggen films maken toen hij zag dat hij zo zijn schilderijen in beweging kon brengen. Nu in Parijs voor het eerst zo’n omvangrijk deel van zijn werk te aanschouwen is (inclusief honderden tekeningen op servetjes, bierviltjes, memo’s en scriptpagina’s) biedt dat de gelegenheid om een blik te werpen op David Lynch de kunstenaar. Geheel in de lijn der verwachting maakt Lynch het niet te overzichtelijk. Weinig werk is van een datum voorzien, chronologie is een constructie, geen natuurwet.

Lynch richtte zijn expositie in als een filmset, die niet langer het exclusieve domein van cast, crew, geldschieters en journalisten is. Voor een paar euro kan iedereen over zijn set wandelen. Bekende filmische en schilderkundige middelen gaan een wisselwerking met elkaar aan. Wie Lynch’ universum binnenstapt hoort de lucht branden. Het kunnen de stampende olifanten uit de openingsscène van The Elephant Man (1980) zijn of een willekeurige scène uit Inland Empire. Er klinken explosies, mokerslagen op metaal en het opladen en flitsen van een fototoestel. De constante bastoon verandert stiekem om de tien minuten van toon.

Zelfs montage bestaat in beide werelden. Lynch maakt graag gebruik van de lap dissolve: over beeld 1 wordt beeld 2 geplaatst, eerst zijn beide te zien, daarna verdwijnt beeld 1. Van zijn schilderijen heeft hij daarom soms met zijn nagels de verf weggeschraapt (er doemen herinneringen op aan het vuil onder de nagels van Laura Palmer uit Twin Peaks, 1990) en wordt een glimp van het vorige, onderliggende beeld zichtbaar: onder de bruine modder blijken grijszwarte horizontale strepen te liggen.

Dit brengt ons bij het enige dat het medium film slechts benadert kan worden, maar in zijn schilderijen tastbaar is: textuur. Het fluweel in Blue Velvet (1986) kan je bijna voelen, maar de uit purschuim geconstrueerde gezichten kan je echt aanraken. Het mag eigenlijk niet, maar je kan het niet laten Lynch’ werk te beroeren. Zijn dat echte vliegen in de oogkas van die vrouw? Hoe voelt dat mismaakte gezicht? Zijn dat porseleinen laarsjes?

Het kan allemaal een droom zijn, maar in Lynch’ universum is de geruststellende wetenschap dat je dit droomt afwezig.

---

De tentoonstelling The Air Is on Fire in het Fondation Cartier pour l’art contemporain is te zien tot 27 mei. Voor meer informatie: fondation.cartier.fr.