Dark Shadows

Voor zijn rol van Barnabas Collins in Dark Shadows wordt acteur Johnny Depp voor de negende keer aangekleed door Colleen Atwood, een van ’s werelds succesvolste kostuumontwerpsters.

Kostuums. Daar schrijven we niet zo vaak over. Misschien wel omdat een film eigenlijk nooit door het ijs zakt doordat de kostuums niet deugen: meestal is er dan ook wel iets grondig mis met het script of de acteurs. En dat vinden we toch erger. Kostuums prijs je als je toch nog iets aardigs wilt zeggen over een dodelijk saai kostuumdrama. Twee uur van je leven verspild, maar wat was de aankleding fraai en wat liepen de acteurs er feestelijk bij.
Voor Tim Burton is kleding nooit franje. Het eeuwige wonderkind vertelde ooit dat hij kostuums bijna als volwaardige personages ziet. Acteurs zag hij versmelten met hun personage op het moment dat zij hun kostuum aantrokken. En ook al komen de beelden in eerste instantie uit Burtons koker: in zijn beste films is het ontwerpster Colleen Atwood die zijn fantasieën letterlijk stoffelijk maakt. In 1990 mocht Atwood voor het eerst handen en voeten geven aan Burtons visie, in Edward Scissorhands. Een jaar later ontwierp Atwood (zonder Burton) een van de meest iconische kledingstukken uit de filmhistorie: het masker van Hannibal Lecter. Vele maskers in griezelfilms gingen dit masker voor, de een nog uitzinniger en enger dan de andere. In The Silence of the Lambs koos Atwood juist voor een sobere gezichtsbedekking, meer een muilkorf dan een masker. De kleine details maken het masker memorabel. Bijvoorbeeld de strategisch geplaatste tralietjes voor de mond van de kannibaal. Daarnaast laat het masker volop ruimte voor Lecters ogen, de blik van het ultieme kwaad. Het verweerde leren masker ziet er absoluut niet alsof het ontworpen is door een modebewuste designer. Het lijkt op maat vervaardigd door een praktisch ingestelde medewerker van een overheidsdienst. Dit masker is geen uitdossing, het vertelt in al zijn lugubere nuttigheid een verhaal over de man die het masker draagt.

Edward Scissorhands

Kleding die iets vertelt: het is een rode draad in het werk van Atwood. Dat na The Silence of the Lambs trouwens zelden meer sober werd. Sterker nog: haar drie Oscars had zij te danken aan ravissante spektakelstukken: de eclectische theatermusical Chicago en de exotisch-Aziatische romantiek van Memoirs of a Geisha. En als bekroning op haar vruchtbare samenwerking met Tim Burton: de sprookjesachtige waanzin van Alice in Wonderland.
Het mooie van Burtons waanzin is dat hij nooit buitensporig of frivool is. Er is, om met Hamlet te spreken, altijd method in the madness. Een mooi voorbeeld van hoe Atwood methode in Burtons waanzin weet te brengen is haar ontwerp voor de Hartenkoning in Alice in Wonderland. Net als in Lewis Carolls boek was een speelkaart het uitgangspunt voor dit ontwerp. Maar Atwood beperkt zich tot de kleuren van de speelkaart. Het hartenmotief komt terug in het Elizabethaans opgestoken kapsel van de koningin. Die stijl is doorgetrokken in het kostuum. De japon eindigt in een irisvormige kraag, die het tot krankzinnige proporties uitvergrote hoofd van de wrede heerseres op een podium plaatst, net zoals de ogen van Hannibal Lecter werden gedragen door zijn masker. Zelfs als je Helena Bonham Carters vervormde hoofd eruit wegdenkt, vertelt dit ingesnoerde kostuum ons dat het toebehoort aan een opgeblazen persoonlijkheid.

Alice in Wonderland

Niemand werd zo vaak door Atwood aangekleed als Johnny Depp. Behalve in zeven samenwerkingen met Burton fungeerde Depp ook als Atwoods paspop in Michael Manns gangsterepos Public Enemies, de zweterige Hunter S. Thompson-verfilming The Rum Diary en de misdaadromance The Tourist. In genoemde producties zijn Atwoods kostuums conventioneler — hoewel ze in The Tourist wel een paar keer flink mag uitpakken met ravissante avondjurken voor Depps tegenspeelster Angelina Jolie. In de non-Burton-films benadrukt Atwood met succes de masculiene kant van Depp. Maar Atwood lijkt pas helemaal in haar element als ze de minder mannelijke kanten van de androgyne acteur mag uitvergroten: zoals de travestie-act van Ed Wood, of de fatterig gotische outfits van de stijlvolle vampier Barnabas Collins, in Dark Shadows. Er bestaat een enorm wederzijds vertrouwen tussen Depp en Atwood. De ontwerpster vertelde dat Depp bij het passen van zijn gotische vampierkostuums in Dark Shadows zelfs geen moment in de spiegel had gekeken. En dat was niet omdat hij als vampier geen reflectie heeft, maar omdat Depp volgens Atwood zijn kostuums vooral moet voelen. Voor Depp zijn kostuums geen uiterlijkheden, maar het tastbare verlengstuk van zijn rol.

The Tourist

Illustratief voor de samenwerking tussen Depp en Atwood is The Mad Hatter, die in niks lijkt op het boosaardige scharrelaartje dat Disney er in 1951 nog van maakte. Depps Gekke Hoedenmaker is niet mannelijk of vrouwelijk, maar seksloos. Een groot kind. In de optiek van Depp was The Mad Hatter "zo puur, dat je altijd onmiddellijk kunt zien wat hij voelt. Zozeer dat zijn kleren, zijn huidskleur, zijn haar, ja alles tot leven komt". Maar dat tot leven komen is niet lukraak. Depp deed onderzoek naar hoedenmakers en ontdekte dat deze ambachtslieden door het veelvuldig opsnuiven van kwikhoudende lijm daadwerkelijk ‘mad as a hatter’ werden. Het spierwitte gelaat, het worteltjesoranje haar en de groene vingers van de Gekke Hoedenmaker zijn het resultaat van zijn kwikconsumptie, net als zijn voortdurende wisselende geestesgesteldheid.
Dit soort dingen bedenken is een ding. Zo’n denkbeeld overtuigend tot leven brengen, met stof, naald en draad, daar is een ander soort genie voor nodig. Haar naam is Colleen Atwood.

Fritz de Jong


Dark Shadows 1966-1971

Tim Burton baseerde zich op de gothic soap opera Dark Shadows, die van 1966 tot 1971 op de Amerikaanse televisie te zien was. In de allereerste afleveringen, met gillende Theremin begintune en beukende golven is het al niet pluis, met een vrouw die achttien jaar lang haar huis niet heeft verlaten, een verdwenen echtgenoot, en ‘infinite mysteries that lay ahead’. De serie introduceerde als eerste bovennatuurlijke elementen in een soapverhaal maar zou vooral bekend worden door de vele bloopers. De serie was weliswaar niet live maar werd wel ononderbroken opgenomen en alleen iets catastrofaals zou de producenten ertoe brengen om de opnames over te doen. Dus zien we crew of microfoons in beeld, acteurs die een schilderijtje maar niet opgehangen krijgen of hun tegenspeler bij de verkeerde naam noemen. Het werkte allemaal mee om van deze serie een cultserie te maken, die Johnny Depp als kind deed verzuchten dat hij vampier Barnabas Collins wilde zijn. Tim Burton maakt deze jongensdroom werkelijkheid. Barnabas Collins wordt op formidabele wijze in de serie geïntroduceerd (terug te zien op YouTube). Barnabas staat, met zijn sinistere rug naar ons toe, aan de deur van zijn nicht Elizabeth Collins. Als hij zich omdraait, kijkt hij naar een schilderij van hemzelf alsof hij in de spiegel kijkt. ‘Infinite mysteries lay ahead’ inderdaad.

Mariska Graveland