Copyright wars

Van wie is de moedervlek op de kin van de heks uit The Wizard of Oz? En van wie zijn Dorothy’s rode schoentjes? Ze mochten allebei niet gebruikt worden in Sam Raimi’s Oz the Great and Powerful, vanwege een geschil tussen Disney en Warner. Van wie is de filmgeschiedenis eigenlijk?

Door Mariska Graveland

De beroemdste rode schoentjes huppelen rond in The Wizard of Oz: de ruby slippers van de verschrompelde Witch of the East sluiten zich plots om Dorothy’s voeten, en brengen haar uiteindelijk door drie keer met de hakken te klikken terug naar Auntie Em. Maar in de recente prequel OZ The Great and Powerful zijn nergens rode schoentjes te bekennen.
Het glinsterend rode schoeisel is uit de film verdwenen vanwege een juridisch geschil tussen Warner (The Wizard of Oz, 1939) en Disney (Oz the Great and Powerful, 2013). L. Frank Baums boek uit 1900 is publiek domein en mag dus door iedereen worden verfilmd, maar de rode schoentjes zijn een trade mark, een handelsmerk van Warner, zo oordeelde de rechter. In het oorspronkelijke boek waren de schoentjes namelijk zilver. Warner maakte er rood van om optimaal gebruik te maken van Technicolor, en kan zodoende nu het copyright op dat rood claimen. Het gevolg is dat Disney bijvoorbeeld ook geen merchandise rond rode schoentjes op de markt mag brengen. Ook de moedervlek op de kin van The Wicked Witch of the West en haar helgroene huidskleur waren verboden terrein, maar Disney wist die laatste claim te omzeilen door een eigen kleur groen te gebruiken, door de juridische afdeling ’theostein’ genoemd, naar het groen van Frankenstein.
Warner heeft eerder al een serie neurowetenschappelijke boeken tegengehouden met de naam If I Only Had A Brain, en rechtszaken gevoerd tegen een restaurant genaamd Wicked Wiches Wickedly Delicious Sandwiches, een kledinglijn die Wizard of Azz heette en Halloween-kostuums van het merk Wicked of Oz. Wijnen uit Kansas moeten volgens Warner nieuwe etiketten krijgen omdat ze namen dragen als Dorothy of Kansas and Toto Wine, Ruby Slippers Wine, Broomstick Wine, The Lion’s Courage en Flying Monkey Wine. De wijnboeren brengen hier tegenin dat die elementen allemaal in het boek voorkomen en dus gewoon gebruikt mogen worden.

Heigh-ho, heigh-ho
Het lijken marginale conflicten, leuk voor haarklovers, maar de grotere vraag is: van wie is de filmgeschiedenis eigenlijk? Remixende kunstenaars, webactivisten en voorvechters van vrije beelden (zie RiP: A Remix Manifesto) vinden dat de filmgeschiedenis van iedereen is, maar de studio’s denken daar uit angst voor inkomstenderving anders over. Zo zijn de zeven dwergen uit het sprookje van Grimm publiek domein, maar het aanstekelijk lied Heigh-ho, heigh-ho, dat speciaal voor de film is verzonnen, mag dan weer niet worden gekopieerd. Er zijn vele voorbeelden van krenterige studio’s. Regisseur Sacha Gervasi mocht in zijn recente ‘biopic’ Hitchcock geen shots verwerken van Psycho.
Op namen ligt vaak ook een claim: zo mocht de kleinschalige Deense kinderfilm Gummi T. geen Gummi-Tarzan heten, omdat Disney de rechten heeft op de naam Tarzan. En de zelf in elkaar geknutselde hommage Godzilla vs The Netherlands van Sietske Tjallingii moest vernietigd worden nadat de Japanse Toho-studio, die de rechten op Godzilla bezit, haar korte film via de website ontdekte. Godzilla vs The Netherlands dook nadien toch weer op, nu onder de titel Godz***a vs The Netherlands.
Een tragikomisch geval is de claim van de burgemeester van het Turkse plaatsje Batman, die na al die tv- en filmseries rond Batman een daad wilde stellen en een aanklacht indiende tegen de studio die volgens hem zonder toestemming gebruikmaakt van de naam van zijn woonplaats. Hij maakt geen schijn van kans: de serie Batman is van 1939, de Zuid-Turkse plaats heet pas Batman sinds 1955.
Dit jaar komt er nog een Oz-animatiefilm aan, volgens de trailer ook zonder rode schoentjes: Dorothy of Oz. Warner zelf heeft de volgens de studio het ‘dark and edgy’ Red Brick Road in de maak, een ‘futuristic sequel’ van The Wizard of Oz. De strijd op de Yellow Brick Road blijft dus voortduren. En ‘de man achter het gordijn’ die de tegenstander in deze machtsstrijd bang wil maken met veel rook en ontploffingen, blijft, in tegenstelling tot de ontknoping in The Wizard of Oz, zonder gezicht.

Oz the Great and Powerful is te zien vanaf 14 maart.