Focus: Vier keer een man en een vrouw

Beeldend kunstenaar en filmmaker Bart Groenendaal laat zich graag door de filmgeschiedenis inspireren. Voor zijn filminstallatie The Young Man as a Movie Star maakte hij vier op het werk van Alfred Hitchcock, Jean-Luc Godard, Steven Spielberg en Lars von Trier gebaseerde korte films.

Neem twee acteurs (Joos Brauers, Cherise Silvestri) en voer ze op in verschillende mogelijke relaties in vier korte films. Groenendaal maakte het voor zichzelf iets moeilijker door de films over de twee personages – een man van twintig en een vrouw van vijfenveertig – te baseren op het werk van legendarische filmmakers. Hij had dus niet de vrijheid om de twee alle richtingen in te sturen, want was gebonden aan het werk van zijn inspiratiebronnen.

Dat die inspiratie komt van Hitchcock, Godard, Spielberg en Von Trier is geen toeval, want in de vier korte films (elk ongeveer vijftien minuten lang) staan zij symbool voor de mannelijke blik van regisseurs in de jaren vijftig, zestig, zeventig en tweeduizend. Daarmee zeggen de films iets over de veranderende opvattingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid in deze decennia.

In de zwartwit-thriller Opulence herkennen we de Hitchcockiaanse jaren vijftig. Een gevluchte terrorist belandt in de duinen op de veranda van een villa, waarin een vrouw net haar man heeft vermoord. De vrouw, een typische jarenvijftig-huisvrouw, vlucht de douche in en trekt het douchegordijn om zich heen. Hallo Pyscho! Maar anders dan in veel films van Hitchcock eindigt deze vrouw niet als een hulpeloos slachtoffer van vrouwenhaat, maar bevrijdt ze zich van het huisvrouwenkeurslijf en gaat ze de vrijheid tegemoet.

In Paranoia belanden we in de jaren zestig in Godards wereld. Groenendaal kent vast de aan Godard toegeschreven uitspraak dat je voor een film niet meer nodig hebt dan een meisje en een pistool. Of de nu 91-jarige Franse filmmaker het echt ooit heeft gezegd, is onduidelijk, maar Paranoia bevat verwijzingen naar de relativerende filmuitspraak. De twee acteurs spelen hier een getrouwde vrouw en haar jonge minnaar. Hij voelt zich steeds minder op zijn gemak, omdat de vrouw suggereert dat haar echtgenoot hen bespiedt. “My husband can be very aggressive”, merkt ze weinig geruststellend op tegen haar minnaar , die – hallo Godard! – een pistool bij zich heeft. Ook niet geruststellend voor hem is het ronkende helikoptergeluid in de lucht. En wat doet dat Bambi-achtig hertje in de tuin van de villa? Langzaam zien we de knul van een zelfverzekerde hunk veranderen in een angstig mannetje dat de benen wil nemen. Dag machismo!

De jaren zeventig herkennen we in het op Spielberg geïnspireerde Perversion. Daarin spelen de twee acteurs een moeder en zoon die worstelen met de dood van haar man, zijn vader. De jongen, die op de rand van een psychose verkeert, kan niet accepteren dat zijn vader dood is. Hij verbeeldt zich dat hij tegenover hem zit aan een schaakbord. De situatie tussen moeder en zoon loopt volledig uit de hand als ze heftige roespilletjes innemen. Of Spielberg als dé filmmaker van gezinsharmonie de verhouding tussen moeder en zoon zo zou laten ontsporen, kan worden betwijfeld, maar de wanhopige onmacht van de twee komt over.

De vierde en laatste film is het op Von Triers werk geïnspireerde Competition. De twee acteurs spelen nu twee dansers, die in de zee en op het strand een dans moeten oefenen. De opdracht komt van de leider van hun gezelschap, die niet bij de oefening aanwezig is. De vrouw, die twintig jaar bij het dansgezelschap danst, vermoedt dat deze leider een pervers spel speelt. Zij is namelijk ziek en denkt dat hij van haar af wil. Ze verdenkt hem ervan dat hij hoopt dat zij het oefenen in de koude zee niet zal overleven. Mag ze van haar mededanser solidariteit verwachten? Of kiest hij meedogenloos voor zijn carrière? Melodrama’s van Von Trier, zoals Breaking the Waves, zijn duidelijk niet aan Groenendaal voorbij gegaan. Maar ook niet recente getuigenissen over giftige mannelijkheid in theater- en dansgezelschappen.

De vier films zijn in kunstgalerie Rozenstraat gelijktijdig in één ruimte te zien. Wie wil weten hoe de films op elkaar inwerken, en of de gelijktijdige vertoning de betekenis van de films verandert, moet de gallerie bezoeken. Of later The Young Man as a Movie Star in een van de filmtheaters gaan zien, waar de installatie na zijn gallerievertoning te zien zal zijn.

The Young Man as a Movie Star | t/m 23 juli | Kunstgalerie Rozenstraat, Amsterdam