Focus: Poolse Filmlente 2024

Of er een lentegevoel heerst in Polen kan worden betwijfeld, maar dat staat de elfde editie van het door Stichting Pools Podium georganiseerde evenement Poolse Lente niet in de weg. Op 18 en 19 mei in Filmhuis Lumen in Delft, op 19 mei in Pathé Tilburg Stappegoor en op 20 mei in Slachtstraat in Utrecht. Alle films zijn Engels ondertiteld.

Dat de oorlog in Oekraïne ook in Polen de angst voor Rusland aanwakkert, begrijpt iedereen die iets weet van de Poolse geschiedenis. Daarin was Polen vaak een prooi voor het hongerige Rusland.

Zoals in 1939 toen Stalin en Hitler met het Molotov-Ribbentrop Pact een niet-aanvalsverdrag sloten met daarin de geheime afspraak om Polen binnen te vallen en onderling te verdelen. Nog datzelfde jaar vielen Duitsland en Rusland Polen aan, waarna het land na de Tweede Wereldoorlog tot 1989 onder de Russische knoet leefde.

Dat is allemaal geen nieuws, maar het verklaart de nooit-meer-Rusland-sfeer in Polen, die sinds de inval van Rusland in Oekraïne het land helemaal in zijn greep heeft. Die sfeer draagt bij aan nationalistische gevoelens, die hun weerslag vinden in culturele uitingen. Nationale helden uit het verleden, zeker degenen die streden tegen de Russen, krijgen volop aandacht.

Zoals de in 1746 in een adellijk milieu geboren Tadeusz Kosciuszko, die als twintiger naar Amerika emigreerde, maar een aantal jaren later terugkeerde naar Polen. In 1794 voerde hij als militaire leider een leger van edelen en boeren aan dat in opstand kwam tegen de Russen. De opstandelingen wonnen een paar veldslagen, maar de opstand eindigde in een nederlaag. Kosciuszko werd gevangen gezet, maar kreeg na twee jaar gratie, waarna hij weer naar Amerika vertrok. Later keerde hij weer terug naar Europa en vestigde hij zich in Zwitserland, waar hij in 1817 stierf.

Over het leven van de kleurrijke vrijheidsstrijder, die in Polen aanbeden wordt als een heilige, is op de Poolse Filmlente de film Kos (Pawel Maslona, 2023) te zien (op alle locaties). De biopic toont Kosciuszko als een onversaagde held die vooropgaat in de strijd tegen de Russen. De film loopt niet weg voor de wreedheid en bloederigheid van de strijd, en wordt in dat opzicht vergeleken met Tarantino’s Inglourious Basterds en Django Unchained. In Polen viel Kos op vruchtbare nationalistische bodem en was het een groot bioscoopsucces. Ook won de film een mand vol nationale filmprijzen.

Van een andere orde is Swieto ognia (Feast of Fire) van de in Polen populaire filmmaakster Kinga Debska (te zien in Delft en Utrecht). De verfilming van een roman van Jacub Malecki voert twee zussen op, van wie de een veroordeeld is tot een leven in een rolstoel en de ander met haar gezonde lichaam streeft naar een balletcarrière. De film roept de vraag op wie beter met het leven overweg kan en gelukkiger is. Een Poolse recensent noemde Swieto ognia “een zoektocht naar lichtstralen in de schrijnende werkelijkheid”.

De derde film in het programma is de debuutfilm Chleb i sól (Bread and Salt) van Damian Kocur (te zien in Delft). De film voert een pianotalent op die na drie jaar studie in Warschau voor een zomervakantie terugkeert naar het plattelandsdorp waar hij opgroeide. Maar de vanzelfsprekendheid in de omgang met jonge dorpsgenoten is verdwenen. Zijn vroegere klasgenoten, maar ook zijn broer, zijn ambitieloze, lamlendige knullen die vatbaar zijn voor racisme en homofobie. Het zorgt voor een onderhuidse spanning die wel tot ontlading moet komen. Chleb i sól is internationaal uitstekend ontvangen en won onder andere een juryprijs in de sectie Orizzonti van het filmfestival van Venetië.

Poolse Filmlente | 18 en 19 mei 2024, Filmhuis Lumen, Delft | 19 mei, Pathé Tilburg Stappegoor | 20 mei, Slachtstraat Filmtheater, Utrecht