Focus: Ode aan de aarde

Het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) bestaat honderdvijftig jaar en viert dat voor het eerst in haar bestaan met een filmfestival. Onder de titel Ode aan de aarde vertoont het festival vier films.

Niet iedereen zal het KNAG kennen. De in 1873 opgerichte vereniging is er ‘voor alle geografen, docenten aardrijkskunde en voor diegenen die zich met het vakgebied geografie (aardrijkskunde) verbonden voelen’.

De bijna drieduizend leden van de vereniging kijken misschien wel eens jaloers naar hun voorgangers, want vroeger was het KNAG vooral bekend van expedities. Het archief van de vereniging bevat duizenden authentieke kaarten en originele expeditieuitrustingsstukken. Dat doet spannende avonturen vermoeden.

Dat het KNAG zich in onze tijd vooral bezighoudt met ‘de ontwikkeling van het vak aardrijkskunde in het onderwijs’ klinkt een stuk minder enerverend. Waarmee overigens niets gezegd is over het belang ervan. Tijden veranderen. De ode van het Genootschap aan zijn veelomvattende studieobject manifesteert zich in vier films die de planeet op een bijzondere en indringende manier in beeld brengen. Koyaanisqatsi (Godfrey Reggio, 1982) toont naast wonderschone natuurbeelden de gevolgen van vervuiling. Mede dankzij de stuwende muziek van Philip Glass bezorgt de film de kijker een ecologisch adrenalineshot.

De documentaire Tierra adentro (2019) van de Italiaanse geograaf en filmmaker Mauro Colombo verkent de jungle op de grens van Panama en Colombia. Guerrilla’s, drugssmokkelaars, immigranten, lokale bewoners, boeren, politie en wilde dieren treffen elkaar in dit gebied. De film laat de kijker de intensiteit, ruigheid en wildheid van deze natuurlijke en menselijke jungle ervaren.

Over intense ervaringen gaat het ook in de documentaire Berg (Joke Olthaar, 2021). De film brengt de kijker in een meditatieve staat met beelden geschoten in een Sloveens nationaal park. Kalme, rustige beelden van vergezichten, rotspartijen, berggeiten, kronkelende wandelpaden en mistige bergtoppen voeren de kijker naar een andere wereld. Op het festival komt regisseur Olthaar ook praten over de film.

Anthropocene: The Human Epoch (Jennifer Baichwal, Edward Burtynsky & Nicholas de Pencier, 2018) ten slotte geeft een indringend beeld van hoe de mensheid de aarde uitput en vernietigt. Dat de film dit doet met in ruim twintig landen geschoten, esthetisch aantrekkelijke beelden is voer voor discussie: mag je schoonheid zien in vervuiling en destructie van de aarde? Debat is altijd goed, maar de boodschap van Anthropocene kan niemand ontgaan: de aarde gaat door menselijk handelen naar de gallemiezen.

Ode aan de aarde | 10 juni | Kinepolis Jaarbeurs, Utrecht