Focus: Fatale vrouwen en mannelijke paniek

Studio/K onderzoekt de komende drie maanden met het programma Femmes fatales de verleidelijke vrouw in de filmgeschiedenis. Waar gaan deze films eigenlijk over? Negen films moeten het antwoord geven.

Lange tijd was duidelijk wat een femme fatale was. De bedenkers van het programma Femmes fatales zetten dit beeld nog eens helder neer in een toelichting: ‘Met hun betoverende blikken, vlijmscherpe nagels en stilettos zijn deze kwaadwillige, dodelijke, maar toch ook extreem verleidelijke femmes fatales niet te ondermijnen.’

Lekker duidelijk: de vrouw als sluwe manipulator, de man als willoos slachtoffer. Maar zo simpel is het niet meer, betoogt de toelichting vervolgens: ‘Deze manipulatieve personages roepen veel vragen op, vooral over seks en geweld. Wie zijn deze intrigerende vrouwen en wat vinden we nou eigenlijk van ze?’

Goede vragen, die filmcriticus, essayist en schrijver Basje Boer zich vorig jaar in een artikel in De Groene ook al stelde. Haar conclusie? ‘Achter het stereotype van de femme fatale gaat misogynie schuil, en mannelijke paranoia.’ En: ‘Achter de femme fatale zit de angst van de man om gedomineerd te worden door de vrouw, en zijn onmacht, of onwil, om haar echt te begrijpen.’

Wie nu bang is dat we niet meer mogen genieten van sluwe, manipulerende secreten van vrouwen in films kan wat Boer betreft gerust zijn. Zolang we ons bewust zijn van ‘een vertekende en verdraaide werkelijkheid, bekeken via een lachspiegel van mannelijke paniek’, mogen we ‘genieten van het verwrongen beeld dat het oplevert’.

Op dus naar de negen films in Studio/K, nu eens niet allemaal usual suspects uit de film noir, maar verrassender titels. Zoals het Chinese Black Coal (Diao Yinan, 2014) en de Weimar-klassieker Die Büchse der Pandora (G.W. Pabst, 1929). Bijzonder is ook Film d’amore e d’anarchia (Lina Wertmüller,1973), beter bekend als Love & Anarchy. Daarin willen een boer en een prostituee Mussolini vermoorden. Om meerdere redenen boeiend zijn ook Out of the Past (Jacques Tourneur, 1947), La vérité (Henri-Georges Clouzot, 1960) en A Girl Walks Home Alone at Night (Lily Amirpour, 2014). Onvermijdelijk in een programma over fatale vrouwen is Basic Instinct (Paul Verhoeven, 1992). En tenslotte kunnen we oordelen of Jennifer’s Body (Karyn Kusama, 2009) werkelijk zo slecht is als critici veertien jaar geleden vonden.

Femmes fatales | 4 januari t/m 29 maart | Studio/K, Amsterdam