Ido Fluk over Köln 75

Vijftig jaar geleden gaf pianist Keith Jarrett een iconisch optreden in Keulen. Regisseur Ido Fluk vereeuwigt in zijn biopic niet het muzikaal genie, maar de vrouw die achter de schermen dit concert mogelijk maakte. “Ook Vera Brandes is een meester in improvisatie.”

Het verhaal achter jazzalbum The Köln Concert (1975) is legendarisch. De begaafde jazzpianist Keith Jarrett arriveerde in Keulen met rugproblemen en een slecht humeur. Op het podium van het operagebouw stond de verkeerde piano, die ook nog eens niet goed gestemd was. Jarrett weigerde tot op het laatste moment om op te treden, maar toen hij na veel overreding toch achter het instrument kroop, speelde hij het beroemdste concert van zijn carrière. Vijftig jaar later is The Köln Concert nog steeds een van de best verkochte jazzalbums.

Dat alles is grotendeels te danken aan de destijds achttienjarige Vera Brandes. Deze jazzpromotor verschoof hemel en aarde om het concert te organiseren. Ze heeft zo een sleutelrol in de muziekgeschiedenis gespeeld, maar raakte — zoals dat zo vaak gaat— in de schaduw van Jarrett in de vergetelheid.

Met Köln 75 zet de Duitse regisseur Ido Fluk juist Brandes in de schijnwerpers. Zijn muzikale biopic vermijdt de clichés van de briljante kunstenaar door een ode te brengen aan de mensen achter de schermen. Via Brandes’ perspectief duikt hij in de onstuimige jaren zeventig van Duitsland, een tijd van grote innovaties in kunst en muziek.

Tijdens de Berlinale ging Köln 75 in februari 2025 in wereldpremière en ontving de echte Eva Brandes voor het eerst in haar leven haar eigen staande ovatie. Een dag later sprak Fluk over zijn ongebruikelijke biopic.

Waarom koos je ervoor om Köln 75 vanuit het perspectief van Vera Brandes te vertellen? “Vrijwel alle muziekfilms vertellen hetzelfde verhaal — ze draaien om de ster in de schijnwerpers. De leadzanger van de band en de briljante schilder staan op een voetstuk, terwijl de onzichtbare krachten achter de schermen in vergetelheid raken. Juist die zijn cruciaal voor het ontstaan van een kunstwerk en zijn daardoor een fascinerende invalshoek voor een biopic die nét even anders is. Vera Brandes is een uitzonderlijke vrouw, die ongelooflijke dingen heeft gedaan, maar nooit de erkenning heeft gekregen die ze verdiende. Zonder haar was er simpelweg geen Köln Concert.”

Het is enigszins ironisch dat Keith Jarrett zelf afstand wilde nemen van het concert omdat het té populair werd. Je hebt dus iemand die de schijnwerpers verdient maar niet heeft gekregen, en iemand die gruwelt van alle lof die hij heeft ontvangen. “Dit verhaal zit boordevol zulke tegenstrijdigheden, die ik geweldig vind om te verkennen. Keith Jarrettt gaf nog veel betere concerten, maar dit concert raakte mensen juist omdat het op deze manier gespeeld werd – met een kapot instrument, waardoor hij anders moest spelen. Ik zie het als de perfecte metafoor voor wat kunst is: het omarmen van imperfecties. Je hebt problemen nodig om iets moois te maken. Juist die kapotte piano leidt tot iets magisch.”

Ik zie ook een parallel met het maken van films. Is elke dag op de set niet een opeenstapeling van problemen? “Als filmmaker heb je elke dag met zo’n kapotte piano te maken: een acteur is te laat, de auto’s staan niet klaar, het geld raakt op of de politie komt de set sluiten. Naarmate je ouder wordt, leer je die problemen niet te bestrijden, maar juist te omarmen. Het is net als wanneer een geweldige jazzmuzikant een noot speelt die eigenlijk niet in de melodie thuishoort. Het klinkt als een fout, maar door de compositie eromheen aan te passen wordt die noot het belangrijkst. Dit is wat het Keulen-concert mij heeft geleerd en wat ik in het verhaal van Vera Brandes zie. Ook zij is een meester in improvisatie. En om als vrouw in de jaren zeventig zo te durven leven in Duitsland, dat toen nog behoorlijk conservatief was, heb je lef nodig.”

Je vangt dat jeugdige elan van de jaren zeventig niet alleen in beeld, maar ook in geluid, opvallend genoeg door jazz te verruilen voor populaire bands uit die tijd. Hoe was het om die tijd te verbeelden? “Als je denkt aan West-Duitsland in de jaren zeventig, is het bijna niet te bevatten wat er allemaal gebeurde. Kraftwerk was een pionier van de elektronica, CAN en Neu! verlegden de grenzen van psychedelische muziek en op jazzfestivals speelde Miles Davis zonder schroom keiharde rock. Ondertussen kwamen grote sterren als David Bowie, Iggy Pop en Lou Reed naar Duitsland. Het was het epicentrum van muzikale innovatie. Vera werkte in die tijd als jazzpromotor, maar eigenlijk was ze een punkrocker en dat wilde ik graag laten zien in de film. Daarom hebben we de soundtrack gevuld met de muziek van toen – het was de muziek waar zij en haar vrienden naar luisterden. Dit is eigenlijk geen jazzfilm; het is punkrock.”

Was Brandes zelf betrokken bij deze verfilming van haar levensverhaal? “Vera was onze adviseur; ze las het script en gaf veel feedback. Ze was ontzettend gul met het delen van haar levensverhaal, maar ook liefdevol genoeg om los te laten en ons het vertrouwen te geven om onze eigen film te maken. Ze kwam één keer op de set toen we scènes in haar oude huis opnamen. We hadden alles nauwkeurig nagebootst. Ulrich [Tukur] vertolkte de rol van haar vader precies zoals zij zich hem voorstelde. Dat was erg intens voor haar. Na een halve dag werd het haar zelfs te veel. Maar tijdens de wereldpremière in Berlijn stond ze op het podium en ontving ze voor het eerst haar eigen staande ovatie. Ze begon te huilen – het was de eerste keer dat ze zich écht gezien voelde. Deze vrouw heeft zoveel betekend voor de muziekgeschiedenis, maar niemand had haar ooit bedankt.”

Tegelijkertijd moet je op de een of andere manier het genie van Keith Jarrett verbeelden. Hij heeft een torenhoge reputatie en het verhaal van dit concert – de perfectionist met rugproblemen achter een gebroken piano – is legendarisch. Hoe kies je de juiste benadering om hem te portretteren? “Het draait allemaal om empathie. Online staan meerdere video’s waarin Jarrettt boos wordt op fans tijdens zijn shows. Hij komt over als een nare man. Wat ik dan probeer te doen is de redenen achter zijn gedrag onderzoeken. Ik wilde een genuanceerd portret van hem schetsen en zijn manier van werken begrijpen. Zijn spel is immers fascinerend. Hij was een muzikaal wonderkind en volgt op het podium geen vast systeem. Hij gelooft echt dat hij zichzelf leeg laat stromen achter de piano. Dat heeft iets meditatiefs. Ik probeer die complexiteit te vangen. En wanneer mensen de film zien, krijgen ze via Vera een blik achter de schermen. Als ze daarna thuis de plaat opzetten, klinkt die hopelijk anders.
“Zoals bij elk groot kunstwerk geeft de context zoveel meer betekenis. Eerst was het gewoon een mooie opname. Nu weten we hoeveel bloed, zweet en tranen erin zitten.”

Köln 75 draait vanaf 20 november 2025 in de Nederlandse bioscoop.