Redactioneel – september 2025

Het was geen uniek bericht. “The Chicago Tribune acht de positie van filmcriticus niet-­essentieel en heeft die daarom afgeschaft”, schreef criticus Michael Phillips eind augustus op BlueSky.

‘Niet-essentieel’ is managementspeak voor de doodsrochel van een krant. Dan weet je dat er net zolang geraspt wordt tot men denkt de winstgevende essentie van een krant te hebben overgehouden, om dan te ontdekken dat die essentie al lang vervlogen is.

In zekere zin is Phillips, en met hem The Chicago Tribune én de lezers van die krant, het zoveelste slachtoffer van een economisch systeem waarin iedereen tegen iedereen vecht. In de managementkamers van elk mediabedrijf wordt alleen de eigen positie in de markt bekeken, want dat is kapitalisme. Nergens wordt het algemeen belang meegerekend. Daardoor verdwijnt overal het overkoepelende verhaal en daarmee – vergeef me enige overdrijving om een punt te maken – steeds weer een deel van de nationale identiteit.

Zelfs als data-analyse van leesgedrag zou laten zien dat mensen minder geïnteresseerd zijn in recensies, dan is dat slechts een momentopname. Een moment dat best tien jaar kan duren overigens. Men zou à la Hari Seldon in de Isaac Asimov-adaptatie Foundation (2021) in grotere patronen moeten denken om beter naar de toekomst te kunnen kijken. Niet naar het microniveau van een decennium.

Het verdwijnen van overkoepelende verhalen, de atomisering van onze cultuur, is een van de ontwikkelingen die mensen verloren kan doen voelen. Daarvoor in de plaats komt de kortstondige bevrediging van de dopamine-cultuur, waarin instant-verontwaardiging iedereen van ophef naar ophef laat hollen. Waarbij elke ophef vervolgens meteen weer vergeten wordt.

Voor vrijwel iedereen vormen media het venster op de wereld. Als binnen die media elke vorm van serieuze beschouwing verdwijnt, een ontwikkeling die al jaren bezig is, dan vindt nergens meer een gemeenschappelijk gesprek plaats. Alleen geschreeuw en spektakel en ophef om reclameblokken te verkopen. Op tv is deze ontwikkeling al lang ingezet. Zie de babbelprogramma’s waar veel kijkers bij zijn afgehaakt. Die doen vervolgens niet meer mee met een gemeenschappelijk gesprek. Waaraan je, voor de duidelijkheid, ook meedoet als je er thuis op de bank naar kijkt. Want je kunt erover nadenken. Dat is ook interactie.

Cultuurkritiek – alle beschouwingen van film, theater, literatuur, tv en alle elementen die een cultuur vormen samen, dus ook een programma als Zomergasten – is zo’n overkoepelend gesprek. In onze samenleving is het bijna onvermijdelijk dat mediabedrijven alleen naar hun eigen balans kijken en dan berekenen dat ophef sneller uitbetaalt. Maar wie maakt de balans op voor de samenleving?