Déa Kulumbegashvili over April

Een gynaecoloog dreigt haar baan te verliezen omdat ze illegale abortussen uitvoert. Na Beginning maakt regisseur Dea Kulumbegashvili een nog veel extremere film over (seksuele) onderdrukking van vrouwen in Georgië. “Het debat over April zal hoe dan ook komen.”

Met haar indrukwekkende speelfilmdebuut Beginning (Dasatskisi, 2020) vestigde Dea Kulumbegashvili haar naam als een compromisloze regisseur die durft te spelen met vorm en inhoud van film. Gevangen in benauwende kaders verbeeldde ze hoe een vrouw in een Jehova-gemeenschap lijdt onder het patriarchaat. De verstikkende stijl benadrukte het gevoel van institutionele repressie en dreigend seksueel geweld.

In April voert Kulumbegashvili deze intensiteit op. Dit is een afschrikwekkende, mysterieuze en vaak ongrijpbare film over een gynaecoloog die in het geheim abortussen uitvoert op het Georgische platteland.

Kulumbegashvili koos voor een onheilspellende cinematografie. Ze filmde vaak ’s nachts met opgevoerde digitale camera’s die het kleurenspectrum onnatuurlijk hoog opkrikken. De filmmaker gelooft in films die zichzelf niet volledig hoeven uit te leggen.

In Venetië, waar April in 2024 in competitie draaide, vertelde Kulumbegashvili waarom er ook in politiek geëngageerde cinema ruimte moet zijn voor verwarring en verwondering.

In Beginning speelde je al met de wisselwerking tussen wat je ziet en wat net buiten beeld aanwezig is. In deze film voer je die spanning nog verder op. “Klopt, want afwezigheid werkt soms krachtiger dan aanwezigheid. Inmiddels weten mijn acteurs dat mijn werkproces allesbehalve rechtlijnig is. Ze weten ook dat ze vaak niet in beeld zijn. Daarom speelt geluid zo’n belangrijke rol. Ik bewonder foley-artiesten en beschouw ze als een wezenlijk onderdeel van wat acteren is. Het acteren gaat in mijn film namelijk door in de montage en nabewerking.”

“Afwezigheid kan een krachtige machtsdynamiek scheppen en kwetsbare momenten blootleggen. Zo is er een scène waarin Nina voor seks een man oppikt in haar auto. Ze buigt naar voren, verdwijnt uit beeld, en vervolgens zie je alleen leegte. Soms voelen acteurs zich onzeker nadat ik ze instrueer om uit het beeld te stappen. Ik leg ze dan uit: ‘De scène draait nog steeds om jou, ook al ben je niet in beeld.’ Daar is veel vertrouwen voor nodig.”

Je ziet het ook terug in de abortusscène, die in het midden van de film als een soort anker fungeert. Hoe is het om zo’n intense scène te filmen? “Om te beginnen: voor deze locatie wilde ik absoluut geen nagebouwde set. Het moest een echt huis zijn, in een echt dorp. En ik wilde niets aan dat huis veranderen. Het kostte veel tijd om een geschikte plek te vinden, want zodra je de mensen daar ziet, voel je hoe zwaar de situatie in zo’n gezin is. Hoe leg je ze uit dat je daar iets wilt filmen wat misschien wel pijnlijk dicht bij hun werkelijkheid komt? Dat is een precair proces. We hadden veel discussies over hoe we deze scène gingen aanpakken. Ik stelde het opnemen steeds een beetje uit, merkte ik bij mezelf. Omdat ik nog niet precies wist hoe we dit moesten aanpakken. Om die reden hadden we een arts op de set die begeleidde. Ik wilde immers dat de actrice begreep hoe een abortus in het echt verloopt – hoe de instrumenten uitgepakt moeten worden, het proces van sterilisatie en de volgorde van handelingen. Achter de camera gaf ik de actrice de juiste instrumenten aan. We werkten samen om het juiste ritme te vinden. Want ik wist dat dit de sleutelscène van de film zou worden.”

Dan die overweldigende storm. De natuur speelde al een belangrijke rol in Beginning, maar hier voelt die rol nog gewichtiger. Wat betekent deze scène voor jou? “Elke keer als we met de filmploeg naar de dorpen reisden, moesten we een enorm veld oversteken. Als mijn cameraman er om de een of andere reden nog niet was, bracht ik het grootste deel van mijn tijd op dat veld door. Mijn eerste verblijf viel midden in de covid-lockdown. Ik had een vouwstoeltje bij me, trok het veld in, liep wat rond en zocht een plek uit om te zitten en te observeren. Een paar keer begon het intens te stormen. Aan de horizon zag je aan één kant een alles verslindende storm, maar als je de andere kant op keek zag je ongelooflijke schoonheid. Ik leerde hoe en wanneer die stormen ontstaan, zodat ik ze kon filmen. Ik moest het ideale standpunt voor de camera bepalen. Uiteindelijk moest ik de camera ook zelf bedienen. Daar ben ik trots op, want het was een overweldigende storm. Omdat mijn cameraman zo lang is, zou het voor hem onmogelijk zijn geweest om die dag te filmen. Heel bijzonder om dat helemaal zelf te doen.”

Die storm was voor mij als kijker zo belangrijk omdat je er geen metaforische betekenis aan hoeft toe te kennen. Toch valt er genoeg in te lezen. Dat geldt ook voor de monsterlijke verschijning die het landschap doorkruist. Hoe zie je de relatie tussen het meer conventionele verhaal van April en al die spookachtige beelden die dat verhaal openbreken? “Voor mij is het essentieel om niet alleen een conventioneel verhaal te vertellen. Ik heb andere ruimtes in een film nodig om ook iets geheimzinnigs te beleven. Films brengen me vaak emotioneel aan het wankelen. Daarom zijn dit soort momenten zo waardevol: ze maken het mogelijk om meegevoerd te worden, om jezelf te verliezen, om aan de hand van de film te transformeren. Ik wil via cinema andere planeten betreden. Daarom creëer ik zulke ruimtes binnen de ruimte van de film. Om te kunnen verdwalen in mijn eigen film.”

Zagen de autoriteiten in Georgië een hele andere film? Eentje die misschien te controversieel is? Hoe ga je om met die politieke druk? “Officieel zal April in Georgië niet goed ontvangen worden, dat weet ik zeker. Ik weet ook dat iedereen de film op de een of andere manier toch gaat zien, al is het maar via online torrents. Het debat over April zal hoe dan ook komen. Het belangrijkst voor mij is de veiligheid van mijn cast en crew. Ik voel voor hen een grote verantwoordelijkheid. Diezelfde verantwoordelijkheid voel ik ook voor alle artsen die illegale abortussen uitvoeren. Het blijft een extreem delicaat onderwerp.”

April draait vanaf 4 september 2025 in de bioscoop.