Nieuwe Animatiegalerij in Eye

De introductie van een vaste, gratis toegankelijke Animatiegalerij in Eye sterkt de status van het medium als gelijkwaardig deel van de filmgeschiedenis.

Elke liefhebber van animatie (of documentaires, jeugdfilms, korte films) herkent het gevoel van miskenning: er kunnen mooie woorden over gesproken worden maar als puntje bij paaltje komt, is alles ondergeschikt aan de live-action speelfilm, met slechts een handvol uitzonderingen.

Daarom is de introductie van een Animatiegalerij in het Eye Filmmuseum, gratis en publiek toegankelijk, meer dan een aardigheid. Het is de institutionele omarming van een medium – geen genre! – in het hart van het nationale filminstituut.

Dat wordt nog versterkt door twee keuzes.

Om te beginnen wordt animatie hier niet gepresenteerd als slechts een medium voor kinder- of familiefilms: de vijf geselecteerde Nederlandse filmmakers maakten allemaal werk gericht op een volwassen publiek.

Bovendien wordt, doordat de vijf makers uiteenlopende technieken gebruiken, de nadruk gelegd op animatie als medium, met zijn eigen eigenaardigheden en mogelijkheden (contra de nog altijd courante neiging hetzelfde kritische instrumentarium dat we gewend zijn te gebruiken bij live-action cinema onverkort toe te passen op animatiefilms).

Van de vijf geselecteerde Nederlandse animatieregisseurs (van wie het Eye-archief allemaal substantiële hoeveelheden materiaal bezit) waren de twee levende aanwezig op de openingsmiddag, gepresenteerd door Eye’s animatiecurator Leenke Ripmeester. De Frans-Nederlandse Monique Renault sprak over haar gebruik van traditionele celanimatie, naast het rechtstreeks tekenen op papier en het rotoscopen van acteur Linda van Dyck voor haar korte animatie Holy Smoke (2000). En José Vonk sprak over haar experimentele korte animatie Fences (2009), waarvoor zij kleurrijke doorschijnende stukjes folie rechtstreeks op het celluloid plakte – het sprankelende prisma-effect van dat originele materiaal, verzuchtte ze, was helaas niet te reproduceren met de gedigitaliseerde versie die werd vertoond.

Voorbeelden van die beplakte (en inderdaad stralend kleurrijke) filmstroken zijn nu, samen met gedetailleerde logboeken, te zien in de nieuwe Animatiegalerij, in een gang van Eye die tot nu toe als een soort “ziekenhuisgang” ongebruikt was gebleven, aldus Susan van Hengstum, Hoofd Eye Film Player en Permanente Tentoonstelling, die beloofde dat deze opstelling “minstens vijf jaar” te zien zal blijven.

Door niet een traditionele en chronologische ‘geschiedenis van animatie’ te presenteren (waarvoor ook niet voldoende ruimte zou zijn), maar het medium te benaderen aan de hand van vijf specifieke makers, komt de nadruk vanzelf te liggen op de kunstvorm, de (analoge) techniek en de verscheidenheid.

Er valt wat te ontdekken. Zelf was ik niet bekend met het werk van Vonk en ook niet met dat van Maarten Visser, een leraar klassieke talen die in zijn vrije tijd een abstracte variant op stop-motion animatie creëerde met behulp van een soort enorme blokkendoos. Voor Oblique (1980) plaatste hij verwisselbare gekleurde blokjes in een rechthoekig raamwerk, om daar beeld voor beeld golvende geometrische patronen mee te animeren.

Naast deze experimentele kunstenaars toont de galerij werk van de twee verwante kunstenaars Renault en Gerrit van Dijk (die met hun coregie van Pas à deux in 1989 een Gouden Beer wonnen in Berlijn). In een aantrekkelijk (en kindvriendelijk) vormgegeven constructie zijn drie lagen van één van Renaults beelden uit Holy Smoke eigenhandig over elkaar heen te schuiven, zodat de opbouw van het beeld uit achtergrond, personage en voorgrond duidelijk wordt. Ook zijn een reeks opeenvolgende originele celtekeningen boven elkaar op losse glasplaten geplaatst, zodat goed zichtbaar wordt hoe weinig die losse beelden van elkaar verschillen (en dus hoeveel werk het handmatig animeren van een beweging is) – deze tekeningen vertegenwoordigen net iets meer dan een seconde animatiefilm, bevestigde Renault ter plaatse.

Van Van Dijk is, naast een originele tekening en uiteraard, net als van alle animatoren, filmfragmenten, ook een imponerend stukje making-of te zien: ruim tien jaar werkte hij aan het grotendeels gerotoscoopte I Move, So I Am (1997), een animatie van uiteindelijk acht minuten. Dan kun je maar beter overtuigd zijn van wat je doet. Hij won hiermee trouwens opnieuw een Gouden Beer.

De meeste aandacht trekt echter de meest commerciële animator in het gezelschap: de stopmotion reclamefilmpjes van Joop Geesinks in de jaren vijftig en zestig internationaal vermaarde Dollywood-studio. Ook hier valt een muur te slechten: omdat Geesink geen onafhankelijk werk produceerde, is zijn technisch vooruitstrevende en behoorlijk veelzijdige oeuvre altijd kritisch onderschat gebleven. Een flink aantal van de ruim zevenhonderd bewaard gebleven stopmotion poppen (die lang verloren werden gewaand en pas in 2021 als herontdekte schatten bij Eye belandden) sieren een wand in de breedte en de hoogte – door dochter Louise Geesink persoonlijk in de goede houdingen neergezet.

Als animatiebewonderaar kijk ik mijn ogen uit. Vooral vanwege de stilistische reikwijdte van de poppen: van een karikaturale eend die afgekeken lijkt van de oerversie van Donald Duck tot een realistische pianist die eruitziet als Arthur Rubinstein. Het is moeilijk voorstelbaar dat de compilatie Dollywood-reclamefilmpjes die hierbij wordt vertoond niet op z’n minst een glimlach op de lippen van bezoekers zal toveren.

De heldere en goed uitgelichte presentatie van uiteenlopende animatievormen, van experimenteel via arthouse tot commercieel, in een gratis toegankelijke voormalige “ziekenhuisgang”, is een aanwinst voor het Eye Filmmuseum en voor de institutionalisering van animatie in de Nederlandse filmwereld. Het is belangwekkende Nederlandse filmgeschiedenis die hier niet alleen wordt ontsloten maar vooral: levend wordt gehouden.

In de galerij genoemde animatiefilms zijn integraal (en gedeeltelijk gratis) te bekijken via de Eye Film Player.