Het is een schone dag geweest

Jos de Putter, filmjournalist, maakt ook films. Op zijn nog zeer bescheiden filmografie staat een reportage over Cambodja en daar kan vanaf heden een filmisch portret van zijn ouders onder de titel Het is een schone dag geweest aan worden toegevoegd.

Het is een hachelijke onderneming om al vragend en filmend in je persoonlijke verleden te duiken. Cameraman Melle van Essen volgde een soortgelijke aanpak in zijn portret van zijn oudoom, de schilder Melle. Hij interviewde daartoe zijn grootouders. Wat Jos de Putter doet is nog intiemer. Hij vraagt zijn ouders naar de teloorgang van het boerenbedrijf in het algemeen en het hunne in het bijzonder. Het bedrijf dat ze hem waarschijnlijk hebben toebedacht, toen hij werd geboren. Eeuwenlang de normaalste zaak van de wereld maar nu niet meer. Boeren is niet iets wat je er zo maar even bij doet, tussen het stukjesschrijven over film bijvoorbeeld. Je bent boer en niets anders.

Vroeger was dat nog wel gezellig, vertelt vader. Er waren nog geen landbouwvergiften, dus alles moest met de hand gewied worden. Het was hard werken voor weinig geld, maar je deed het wel samen. Nu zit hij eenzaam op de tractor. Eén man is hem trouw gebleven, omdat hij het werk gewoon niet kan missen. Als het even kan komt hij aanfietsen en dan zie je die twee grijze hoofden door het land trekken, bezig met van alles en nog wat waar zeer weinig bij gesproken hoeft te worden; ze doen het al jaren zo.

Braak land
Het Zeeuws-Vlaams dialect is soms moeilijk te volgen en de beslissing om tot ondertiteling over te gaan is te rechtvaardigen. Veel wordt er echter niet gesproken. Het is vooral de vader van de filmmaker die wordt gevraagd naar wat het boer-zijn voor hem persoonlijk betekent. Lange stilte. "Wat bedoel je met ‘persoonlijk’?" De dingen gaan voor hem zoals ze gaan. Het boerenbedrijf gaat eraan, koeien worden verkocht, landerijen liggen braak, maar een schuldige kan hij niet aanwijzen. Een boer is gewend om geduld te oefenen en te hopen dat het misschien nog eens verandert. Zijn zoon kan hij niet kwalijk nemen dat hij iets anders is gaan doen. Het blijft voor hem het mooiste vak dat er bestaat, maar wie weet kan hij wel zonder. Hij moet dat eerst ervaren.

Dit soort gesprekken bestaan uit zeer weinig woorden, waartussendoor veel stilte, als een kaal winters landschap. Een boer doet wat hij moet doen en de moderne boer doet veel alleen. Routineuze handelingen als zaaien, hooien, oogsten. Het voorproeven van de rogge op het land. Het tellen van het aantal korrels per halm thuis op een schoteltje. Gescharrel, waarvan je als stadsmens weinig snapt. Je ziet niets groeien zoals een boer dat ziet. De oude boer meet met passen op de zaairijpe grond wat hij er over een half jaar af kan halen. Prachtige beelden die laten zien dat het boer-zijn vooral samenhangt met vele jaren steeds maar hetzelfde doen, maar dan naar gelang de intuïtie steeds iets anders. "Als je je land laat braken, ben je geen boer meer". Hij gaat dus door zolang het kan. In de laatste beelden zien we de vader kilometers van huis het land van een ander bewerken. Zijn eigen bedrijf is stil gelegd, maar hij weet nu dat hij niet buiten het werk kan.

Hof van Eden
Het is een schone dag geweest gaat over het einde van iets dat eeuwigheidswaarde werd toegedicht. Zonder die waarde zou ‘De Zaaier’ van Van Gogh minder tot de verbeelding spreken. Maar het is een afscheid zonder wrok. Willem de Putter klaagt niemand aan, hij berust. Jos de Putter stemt met zijn vader in door datgene te tonen dat het het boerenvak bijna tot roeping maakt: het laten groeien van het gewas, het opkweken van een veestapel, kortom, het leven als de rechterhand van god, de allesbestierende. Niet dat het geloof een bepalende rol speelt, daar is in ieder geval in de film niets van te merken, maar elk beeld is een ode aan de schepping. De schepping zoals die zich voltrokken heeft in een zeker deel van Zeeuws-Vlaanderen. Hij laat de landschappen voor zich spreken, door de seizoenen heen, met af en toe een stukje zwart als rustpunt. De gesprekken tussen vader en zoon De Putter zijn daarbij een illustratie en staan tegelijk door hun schaarsheid aan woorden bol van spanning. Dit soort gesprekken vinden vrijwel zeker overal op het platteland plaats en meestal met dezelfde conclusie: de zoon moet iets anders gaan doen. Hij moet zich losmaken uit die Hof van Eden die geen Hof van Eden blijkt te zijn, maar ondanks alles is het een schone dag geweest. Gelukkig gaat een enkele van die zoons films maken.