Thuiskijken – 9 november 2016

Black Mirror
Technoparanoia

Black Mirror is een stijlvolle sciencefictionserie met de nadruk op technoparanoia. Die al dan niet onredelijke angst voor moderne technologie wordt in het derde seizoen nog verder uitgediept.

Door Omar Larabi

Black Mirror wordt regelmatig vergeleken met andere series met op zichzelf staande delen zoals Twilight Zone of Tales of the Crypt. Het belangrijkste verschil is dat de Britse serie bewijst dat je in de eenentwintigste eeuw geen bovennatuurlijke invalshoeken nodig hebt om weerzinwekkende beelden op te roepen: de technologie simuleert het wel. Zoals in de tweede aflevering, een Lovecraftachtig verhaal waarin de hoofdpersoon bij een techbedrijf een implantaat krijgt waarmee angstaanjagende wezens in zijn gezichtsveld kunnen worden geprojecteerd. Het blijkt een ingreep met ernstige gevolgen.
De aanvankelijke verwondering over technologische innovatie — technofilie — slaat telkens om in een aversie tegen technologie: technofobie. De verantwoordelijken voor dit diepgewortelde wantrouwen — die vaak mysterieus worden aangeduid met ‘zij’ — zijn techbedrijven, overheden of lone wolves. Zij die ons bespieden via televisies, lenzen, implantaten en drones. Met commerciële, machtswellustige of sadistische drijfveren. Black Mirror is dan ook een eigentijds 1984, met een veelvoud aan Big Brothers.
In het derde seizoen van de reeks dystopische sprookjes wordt opnieuw gezocht naar de wijze waarop het gebruik van technologie kan worden verenigd met onze (menselijke) ethische en morele grenzen. In hoeverre moeten we technologie omarmen, zonder dat het ons dagelijks leven gaat domineren? Charlie Brooker, de maker van Black Mirror, weet dat deze vraag, net als de (Europese) wetgeving op dit gebied, achterhaald is. In Werner Herzogs recente documentaire Lo and Behold (2016) blijkt dat het internet al hevig is vergroeid met de mensheid. De impact van het platleggen van (bijvoorbeeld) internet wordt dan ook zwaar onderschat.
Maar ook het reële risico op afhankelijkheid van technologie wordt onderschat. In de eerste aflevering beheerst een online waarderingssysteem het dagelijks leven: gebruikers beoordelen elkaars verschijning. Wie een hoge rating heeft, krijgt voorrang bij het autoverhuurbedrijf en is welkom op de leuke feestjes. Lacie (Bryce Dallas Howard) probeert met een nog bredere glimlach en onoprechte complimenten haar score te verbeteren, in de hoop dat ze genoeg punten verzamelt om een huis te kunnen kopen. Dit werd overigens alweer bijna door de realiteit ingehaald, toen Facebook onlangs de Britse verzekeraar Admiral verbood om profielen van gebruikers door te lichten op steekwoorden, om te bepalen of jongeren de juiste persoonlijkheid hadden om een korting te krijgen op hun verzekering.
Voor de bedrijven in Black Mirror is winstmaximalisatie het doel, ongeacht de kosten. Niemand heeft oog voor het misbruik van geavanceerde technologie. Zoals in de derde aflevering waarin de jonge Kenny (Alex Lawther) tijdens het masturberen heimelijk wordt gefilmd achter zijn laptop, waarna een onbekende de opname van die banale daad openbaar dreigt te maken. In Black Mirror verworden mensen tot speelballen van sadisten die kunnen ‘razen zonder consequenties’. Het maakt de soms onredelijke technoparanoia redelijk. We begeven ons al lang niet meer op ‘virgin territory’, zoals in het eerst seizoen nog werd gesteld.

Visionair
Brooker is naast scenarist dus ook visionair, met een zwartgallig beeld van de toekomst. In de vijfde aflevering nemen soldaten het op tegen zombieachtige indringers, die eigenlijk ook maar gewoon mensen zijn. Zo weet Brooker — in deze op Starship Troopers (1997) lijkende episode — telkens futuristische metaforen te bedenken voor eigentijdse maatschappelijke problemen. In dit geval doelt hij waarschijnlijk op de vluchtelingencrisis en het wij-versus-zij-denken dat daaruit is ontstaan.
Naast het stijlvolle camerawerk, de pulserende soundtrack (van componisten als Clint Mansell) en de futuristische decors is zo’n politieke boodschap inherent aan Black Mirror. De absurditeiten in Brookers misantropische verhaalwereld zijn geen enge geestverschijningen, zoals in Tales of the Crypt, maar mogelijke versies van de toekomst. Die toekomst is dichterbij dan we denken: wie heeft na het zien van Black Mirror niet alvast de camera van zijn laptop afgeplakt?

Black Mirror | | Verenigde staten, 2016 | Concept Charlie Brooker | Seizoen 3 | Met Bryce Dallas Howard, Alice Eve, James Norton | Distributie Netflix

Import

De beste films die deze maand internationaal op dvd en blu-ray verschijnen, samengesteld door Boudisque (boudisque.nl).

The Man From Laramie | Anthony Mann schoot maar liefst acht films met megaster James Stewart. Waar veel regisseurs en producenten zich in ietwat brave films lieten verleiden door zijn sterrenstatus, zet Mann (net zoals Hitchcock in diezelfde periode) juist een spotlicht op Stewarts duistere kant. In deze laatste samenwerking tussen de regisseur en acteur speelt Stewart een vreemdeling die een machtige veeboer dwarszit. Blu-ray, Regio B, Eureka!

Lords of Dogtown | Het verhaal is legendarisch: tijdens een hevige droogte zetten surfers uit Californië wieltjes onder hun planken om te surfen in opgedroogde zwembaden. Catherine Hardwicke maakte er een enerverende sportfilm van over surfen, skaten, succes en een hechte vriendschap die daardoor onvermijdelijk moet stukgaan. Met rollen van Emile Hirsch en Heath Ledger. Blu-ray, Regio B, Eureka!

Zelig | Conceptueel een van de originelere Woody Allens: Allen speelt Zelig, een man die zich als een kameleon kan aanpassen aan de mensen om hem heen. Blu-ray, Regio B, Arrow

La luna | “Het is geen film over waarom ze het doet. Het is een film die gefascineerd is dat ze het doet.” Zo legde Bernardo Bertollucci zijn controversiële film Luna uit, een film waarin een operazangeres een incestueuze relatie aangaat met haar vijftienjarige zoon. Blu-ray, Regio A, Kino Lorber

Asphalt Jungle | Geprezen om zijn beheerste stijl is The Asphalt Jungle een van de sterkere film noirs uit de hoogtijdagen van het genre. Een man komt na zeven jaar uit de gevangenis en beraamt meteen een grote roof van waardevolle diamanten. Marilyn Monroe speelt een van haar eerste rollen in dit meesterwerk van John Huston. Blu-ray, Regio A, Criterion

Before the Flood
De brandende wereld

Leonardo DiCaprio sprak voor zijn urgente klimaatdocumentaire Before the Flood veel mensen die zinnige dingen te zeggen hebben over klimaatverandering en soms ook met deeloplossingen komen.

In zijn jongensjaren hing er boven het bed van Leonardo DiCaprio een poster van het drieluik De tuin der lusten van Jheronimus Bosch. Vooral het derde deel joeg de klein Leo angst aan: na de tuin der lusten volgde overbevolking en wachtte er een helse wereld. Om te voorkomen dat we in die duisternis belanden komt DiCaprio met de klimaatdocumentaire Before the Flood, waarvoor hij drie jaar over de wereld reisde in opdracht van National Geographic, die de film een week lang gratis online aanbood. Hij reisde van Baffin Island in arctisch Canada naar het overstroomde eiland Kiribati in de Grote Oceaan, van het regenwoud van Sumatra dat wordt verbrand voor de productie van palmolie, naar de kust van Miami, waar de burgemeester uit voorzorg waterpompen heeft laten installeren.
Hij sprak wetenschappers, zoals de ontdekker van de hockeystickgrafiek, wereldleiders als Obama en de paus, en gewone mensen die de gevolgen van klimaatverandering aan den lijve ondervinden. Interviewer DiCaprio hoeft niemand te overtuigen: klimaatontkenners zijn alleen op archiefbeeld te zien en krijgen terecht geen spreektijd. In Amerika is de lobby van klimaatontkenners hardnekkig, zoals laatst nog te zien was in een tv-documentaire van Gideon Levy, maar DiCaprio richt zich wijselijk op de mensen die wel wat zinnigs te zeggen hebben en soms ook met deeloplossingen komen.
DiCaprio komt niet met nieuwe feiten maar stipt wel op een heldere manier allerlei relevante onderwerpen aan: zo zal het verdwijnen van het zomerpoolijs een albedo-effect veroorzaken, kan onze Warme Golfstroom stoppen door koud smeltwater, en stoten koeien gigantisch veel methaan uit, wat ons noopt om minder rundvlees te eten. Ook is het goed om nog eens doordrongen te raken van het feit dat we onze beschaving te danken hebben aan het stabiele klimaat van de afgelopen 12.000 jaar.
Beyond the Flood, geregisseerd door de maker van Oscarwinnaar The Cove, steekt compositorisch goed in elkaar. Ook de soundtrack van Mogwai toont aan dat er zorg is besteed aan de vorm waarin de boodschap is gegoten. DiCaprio, vaak in vrijetijdskleding, is alleen wel erg veel in beeld: je moet de ‘wows’ en ‘amazings’ van DiCaprio op verre locaties wel voor lief nemen, maar hij steekt de hand ook in eigen boezem over zijn eigen enorme ecologische voetafdruk.
Zoals veel klimaatalarmisten waarschuwt DiCaprio voor de catastrofe, hoewel milieuactivisten inmiddels zijn teruggekomen van die methode: angst verlamt, maakt conservatief en zet juist niet aan tot actie. Veel beter is het om handvaten te bieden en krachten te bundelen, want als individu voel je je vaak machteloos. Zoals recent een belangrijk deel van het Nederlandse bedrijfsleven, waaronder reuzen als Essent, Shell en Schiphol, op een klimaattop in Rotterdam opriepen tot een Deltaplan voor energietransitie en een klimaatwet. Het lijkt erop dat er een kentering gaande is, en dat niemand het zich meer kan permitteren om achter te blijven. Hoop doet leven.

Mariska Graveland

Before the Flood | | Verenigde Staten, 2016 | Regie Fisher Stevens | 95 minuten | Distributie National Geographic Channel