Thuiskijken – april 2008
Een selectie uit de videotheek van nieuwe, interessante en curieuze films die niet in de bioscoop zijn uitgebracht. En films opnieuw uitgebracht op dvd.
THE NAKED PREY
Het genadeloze land
Criterion brengt een half vergeten actie-klassieker oogverblindend aan het licht: Cornel Wilde’s brute achtervolgingsfilm the naked prey. Een ontbrekend schakel in de filmgeschiedenis?
Lang voordat Sly of Arnie hardbody-actiehelden waren, was er Cornel Wilde in the naked prey (1966). Hij is een koloniale jager, simpelweg ‘Man’ geheten, die zich tijdens een safari de toorn van een plaatselijke stam op de hals haalt. Man wordt samen met andere jagers gevangen genomen en gemarteld. Man overleeft als enige, maar al gauw blijkt waarom: de krijgers laten Man vrij, zodat zij op hem kunnen jagen. Nu begint de film echt: een lange achtervolging door het barre landschap van Afrika, een gruwelijk kat-en-muisspel tussen de originele bewoners en de indringer uit Europa.
the naked prey vormt een vroege gietvorm voor de moderne achtervolgingsfilm waarin de ongerepte natuur als setting fungeert, bijvoorbeeld first blood (1982), predator (1987), the last of the mohicans (1992) en apocalypto (2006). Dit zijn allemaal films over gespierde mannen in extreme omstandigheden, over de vraag wat er voor nodig is een beschaving te maken of te breken en wat de rol van de actieheld hierin moet zijn. Het oeuvre van leading man en regisseur Cornel Wilde preludeert dit subgenre.
Eigenzinnig
Wilde (1915-1989) werd geboren in Hongarije en immigreerde op jonge leeftijd naar Amerika waar hij een flair voor sport ontwikkelde. Hij trainde met de Amerikaanse olympische boogschutters met als doel de Olympische Spelen van 1936. Dat ging niet door, want hij ontdekte het theater. Ook Hollywood wenkte en succes kwam snel: een Oscar-nominatie (a song to remember, 1945) en belangrijke rollen in populaire films als the greatest show on earth (1952). Een reeks actie- en avonturenfilms volgde, maar Cornel Wilde had nu vooral de smaak van film te pakken. Hij richtte een eigen productiebedrijf op en koos voor hoofdrollen in eigenzinnige films noirs als the big combo (1955).
In Hollywood voelde Wilde zich aangetrokken door de spanning tussen genre en artisticiteit. Juist dat contrast tekende zijn beste werk, the naked prey, een fenomenale existentiële avonturenfilm die zich nu, dankzij een nieuwe dvd-release van Criterion, ontpopt als een van de sleutelfilms van de jaren zestig. Want twee jaar voordat Arthur Penn filmgeweld op revolutionaire wijze zou uitbeelden in bonnie & clyde met nu braaf ogen scènes van kogels die lichamen treffen, was er the naked prey, een film met nog altijd verontrustende close-ups van een spuitende slagader. De notie van the naked prey als ontbrekende schakel uit de sixties is evenwel problematisch, want helemaal onbekend was en is de film ook weer niet. In 1966 kreeg het originele script nog een Oscarnominatie (ondanks dat er nauwelijks gesproken tekst in voorkomt). Vreemd is het daarom dat Peter Biskind bijvoorbeeld in zijn standaardwerk over de jaren zestig, Easy riders, raging bulls, geen woord rept over Wilde óf the naked prey.
Primitief
Hoe onterecht dat is, blijkt meteen wanneer je de nieuwe Criterion-disc opzet. Op puur visueel niveau: de Technicolor-breedbeeldfotografie leveren kraakheldere, uitgewassen kleuren op die op miraculeuze wijze precies de lichtval van Afrika weergeven; het dwingende ritme van de montage tijdens de achtervolging, op de maat van etnische muziek, met daartegenover stille momenten van reflectie; en de close-ups van allerlei gevaren (slangen, stekelige planten) die eigen aan het land zelf zijn. Afrika is hier geen exotische oord, maar een gevaarlijke wereld waarin de mens (‘Man’) zich in een primitief verhaal bevindt.
Na the naked prey maakte Cornel Wilde nog de ondergewaardeerde oorlogsfilm beach red (1967) en de vreemde apocalyptische film no blade of grass (1970). Daarna ging het bergafwaarts, hoewel zijn shark’s treasure uit 1975 toch een heerlijke pulp-avonturenfilm is. Zijn laatste rol was in 1987 in een aflevering van murder, she wrote. Lager dan dat kan geen mens dalen. Juist daarom is de Criterion-editie van the naked prey (met alle mogelijke essays, extra’s en commentaren) zo’n juweel van een dvd: eindelijk serieuze aandacht voor één van de meest boeiende Amerikaanse cineasten van na de oorlog.
Gawie Keyser
Te koop (import, Criterion)
Amsterdam Fantastic Thuis Festival
Deze maand gaat het AFFF weer van start. Een aantal films uit het programma van vorig jaar is recent op dvd verschenen, waaronder:
BLACK SHEEP
‘Ovinophobia’, doodsangst voor schapen, is een nogal zeldzame aandoening. De hoofdpersoon van black sheep, een hilarische en verrassend goed gemaakte schaap-splatter-horror uit Nieuw Zeeland, lijdt er aan. Hij beschrijft zijn aandoening als “de volstrekt ongefundeerde en irrationele angst dat dit ooit zou gebeuren!”.
Dit is een dus een aanval van zombieschapen. Na wat geëxperimenteer met hun DNA veranderen de blatende viervoeters in mensenvlees en ingewanden verscheurende monsters. Een goeie horrorkomedie maken die zowel grappig als smerig is, en bij vlagen ook nog eens spannend, dat is slechts weinigen gegund. Schrijver-regisseur Jonathan King flikt het hem. Mede-kiwi Peter Jackson (bad taste, braindead) kan trots zijn.
Te huur en te koop (Dutch Film Works).
DAY WATCH
Deel twee van Timur Bekmambetov’s extreem succesvolle fantasy trilogie die de Russische film het special-effects tijdperk in schopte. Waar night watch meer spektakel beloofde dan het uiteindelijk leverde, gaat day watch helemaal los en is daarom een stuk bevredigender. De film is een aaneenschakeling van oogverblindende (en oorverdovende) scènes: een sportauto die een rondje crosst over de glazen gevel van een flatgebouw, hordes paarden die door de muren van een prehistorische stad beuken. Regisseur en schrijver Bekmambetov leeft zich uit in een onnavolgbare fantasiewereld en egotrippende visuele krachtpatserij. Maar wat een kostelijk vermaak! Onmisbaar voor de actiefan die zijn junkfood onversneden en zijn testosteron straight up wil hebben.
Te koop (Fox, import)
Top 10 import films
the red balloon en white mane
De klassieke, slechts 30 minuten durende kinderfilm over de felrode ballon die zijn eigenaartje volgt door Parijs staat opnieuw in de belangstelling dankzij Hou Hsiao Hsien’s hommage en is nu, blakend gerestaureerd, voor het eerst op dvd te zien. Uitgave van Janus i.s.m. Criterion, die ook Albert Lamorisse’s andere kindervriend, white mane uitbrengen.
eclipse series 10 — silent ozu — three family comedies
Criterion’s zachtgeprijsde, extra-loze serie verzamelboxen met vergeten films is al weer aan zijn tiende editie toe. Ozu maakte tientallen zwijgende films in de jaren ’20 en ’30, waaronder deze komedies over kleinburgerlijke beslommeringen.
lancelot du lac, the devil probably en a man escaped
Brit distrib Artificial Eye brengt eind deze april drie films van Robert Bresson uit: Cannes-winnaar lancelot du lac (1974) waarin de Ridders van de Ronde Tafel vooral elkaar te lijf gaan, a man escaped (1955) over de gevangenschap van een verzetsstrijder en the devil probably (1977) waarin een man naar sprituele verlossing zoekt.
soom (breath)
Laatste film van Kim Ki-Duk, internationaal bekend als breath: een ingetogen doodstraf-liefdes-fantasie waarin eenzame huisvrouw relatie begint met een ter dood veroordeelde. Regio 3.
blast of silence
Harde, compacte low budget-noir over een hitman die tijdens de kerstdagen in New York aan het werk moet. Van en met Allen Baron. Criterion.
the films of morris engel
Een zevenjarig jochie zwerft een dag en een nacht door de sprookjeswereld van Coney Island, in prachtig documentair zwart wit gevangen door Morris Engel. the little fugitive was een Amerikaanse independent uit 1953 en van grote invloed op Cassavetes en Truffaut, die gezegd zou hebben dat zonder deze film de Nouvelle Vague nooit zou zijn begonnen.
land of promise
Scherpe documentaire uit 1946 over de schamele woonwijken van de armen van Engeland. De socialistische filmmaker Paul Rotha maakte films en docu’s over talloze wereldproblemen.
el violin
Terwijl zijn dorpsgenoten het oorlogsgeweld ontvluchten en de bergen in trekken, rijdt een oude vioolspeler op zijn ezeltje richting het front. De soldaten zijn wel gecharmeerd van deze muzikale dwaas, maar dit in krachtig zwart-wit geschoten debuut van de Mexicaanse regisseur Franscisco Vargas is te rauw en te realistisch om te geloven in het sprookjesachtige einde.
le gai savoir en le chinoise
Twee Godards van rond 1968 toen hij bovenop de tijdgeest zat, zo niet de tijdgeest was. In le chinoise (1967) richten radicale studenten hun eigen Maoïstische commune op; in le gai savoir (1968) is een televisiestudio de speeltuin voor de revolutie, immers: ook beeld en geluid dienen ideologisch gedeconstrueerd te worden. Uitgave van arty New Yorkse distributeur Koch Lorber.
death of a cyclist
Film van Juan Antonio Bardem uit 1955 wordt gezien als felle aanval op Franco’s Spanje. Een professor rijdt ’s nachts een fietser aan en kart gewoon door. De rest van de film en zijn leven wordt hij achtervolgd door schuld, boete en chantage. Wederom Criterion.
Rik Herder
Deze lijst is samengesteld door Boudisque. Voor meer informatie ga naar boudisque.nl.
9TH COMPANY
Fjodor Bondarchuk
9th company is Rusland’s eerste Vietnamfilm. Een multi-etnisch zooitje groentjes wordt op brute wijze klaargestoomd voor een zinloze oorlog. De vijand is gezichtsloos en trekt zich na guerrilla-aanvallen terug in onzichtbare tunnels. Het onbarmhartige landschap is de grootste tegenstander. Drank, drugs en meisjes vormen een welkome, maar vluchtige onderbreking van het eindeloze wachten. Als dan eindelijk de hel losbreekt en iedereen aan flarden is geschoten, besluit de legerleiding duizenden kilometers verderop dat het genoeg is geweest en is alle bloedvergieten voor niets geweest.
Waar zagen we dit eerder? In full metal jacket en platoon. Maar dit Russische Vietnam heet natuurlijk Afghanistan. In haar laatste levensjaren vocht de Sovjet Unie een uitzichtloze oorlog tegen de Moedjahedien (1979-1989). “Nog nooit in de geschiedenis is het iemand gelukt dit land te veroveren”, vertelt een militair docent de cadetten omineus.
Regisseur Fjodor Bondarchuk is meer Michael Bay dan Kubrick of Stone. Net als collega blockbuster-regisseur Timur Bekmambetov schudt hij moeiteloos alle Hollywood trucs uit zijn mouw: slowmotion, wapperende vlaggen, sepia-kleurenfilters. En veel, heel veel militair materieel. Misschien dat Bondarchuk, net als Bay, kwantumkorting kreeg op al die helikopters en tanks. Hij moest het echter wel doen met een fractie van de Amerikaanse budgetten: 8 à 9 miljoen dollar naar verluid. 9th company werd (in 2005) één van de grootste hits bij de Russische box-office (die elk jaar met zo’n 40 procent groeit).
Gelukkig voor ons Westerse kijkers zitten er veel Russische details in waardoor de film net uit de pas van zijn Hollywood drill-sergeanten loopt. Zoals een tank die door tientallen soldaten wordt voortgeduwd, of illegale drank die in een deur van een pantservoertuig wordt gestookt (“met al die zon er op fermenteert het lekker snel”). Bovenal is 9th company doordrongen van dat typisch Russische gevoel van melancholie, over achtergebleven liefdes, naderend onheil en de algehele futiliteit van het bestaan.
En dan is er het landschap. De jungle van Vietnam was een tuin van Eden in vergelijking met deze woestenij. In de hele film is geen druppel groen te zien, alleen bergen, rotsen, stenen en stof. Wie wil dit land nou veroveren…
Rik Herder
Te huur en te koop (Dutch Film Works)
DEAD LEAVES
Hiroyuki Imaishi
Ga op het dak van een flatgebouw staan, slik amfetaminen, wacht tot ze aanslaan, en stap over de rand. Zo voelt de rit die je meemaakt als je het 55 minuten durende dead leaves kijkt. Echt gevaarlijk wordt het natuurlijk nooit — het is tenslotte film — maar je staat pas weer stevig op de grond nadat je met een hysterisch WTF?! je ademhaling weer op gang brengt.
spongebob meets battle royale meets Jean Miro, en dat in een licht erotische, ultragewelddadige animé-versie die soms zo’n hoog tempo heeft dat je niet eens de tijd krijgt om te beseffen wat je precies zag. Ergens halverwege ogen en visuele cortex worden de beelden alweer ingehaald door een nieuwe actie.
De trip gaat ongeveer zo: Retro en Pandy worden naakt wakker op aarde, maar ze weten niet hoe ze daar komen. Al vrij snel vliegen ze schietend en moordend door de stad, worden opgepakt en naar de supergevangenis Dead Leaves op de maan gestuurd. In hun cel hebben ze dan zo’n heftige seks dat hun boeien spontaan exploderen. In de twijfelachtige jonge meisjes-erotiek van de Japanse lolicon-traditie (afgeleid van Nabokovs Lolita) fladdert Pandy dan vrolijk verder in haar te kleine onderbroekje, ondertussen alles vernietigend wat beweegt. Samen met de andere gevangenen breken Retro en Pandy uit hun cellen, achtervolgd door twee genetische gemanipuleerde psychopaten.
Na zulke heftige seks kun je maar één ding doen en dat is zwanger worden. Zodra Pandy dat doorheeft, begint ze met baren. De baby-jongen-man-mutant die uit haar broekje stapt met twee pistolen in z’n handen, begint meteen met z’n totale-destructie-tournee. Gooi er nog een gigantische lsd-worm in en een half geëxplodeerde planeet, en de hallucinatie is compleet.
Van dezelfde animatiestudio komen ook blood: the last vampire en genre-icoon ghost in the shell maar die zijn qua stijl niet te vergelijken met deze hyperanimatie. Fascinerend om te zien maar omdat Imaishi na dit debuut niet veel meer heeft gedaan, was het misschien toch allemaal te chaotisch en surreëel voor een groot publiek.
Ronald Rovers
Te koop (Living Colour)
CHIKAMATSU MONOGATARI + UWASA NO ONNA
Kenji Mizoguchi
Maakt een regisseur met ruime ervaringen in het bezoeken van prostituees een betere film over geisha’s? Volgens Aziatische-filmkenner Tony Rayns had de Japanse regisseur Kenji Mizoguchi iets speciaals met het onderwerp van uwasa no onna (the crucified woman, 1954), dat zich afspeelt in een bordeel. Dat ook Mizoguchi’s eigen zus ooit door zijn ouders was verkocht aan een man, voegt een diepere laag toe aan dit beheerste verhaal over vrouwen die als speelgoed dienstdoen voor de man. In uwasa no onna worden een bordeelhoudster en haar suïcidale dochter allebei verliefd op dezelfde man, in een wereld waar de liefde ver te zoeken is. Eenzelfde gedoemde liefde maar dan met een minder vrije moraal vinden we terug in het in hetzelfde jaar uitgebrachte chikamatsu monogatari (the crucified lovers), die nu op één Mizoguchi-dvd van Masters of Cinema zijn samengebracht.
chikamatsu monogatari is wellicht geen goede introductie in het oeuvre van Mizoguchi, want hij had zelf eigenlijk niet zo veel met die film. Tony Rayns legt Mizoguchi wederom op de sofa in het bonusmateriaal, waarin Rayns in sober zwart-wit een met veel feitjes doorspekte monoloog houdt. Zijn theorie is dat chikamatsu monogatari Mizoguchi onverschillig liet omdat het net uit was met zijn vriendin, de actrice uit de film, Kyoko Kagawa. Daarbij zou Mizoguchi liever op zijn lauweren hebben willen rusten na het winnen van drie Zilveren Leeuwen in Venetië.
Waar of niet, chikamatsu monogatari is mooi en intens zodra de twee van overspel betichte geliefden toenadering tot elkaar zoeken en elkaar uiteindelijk smachtend in de armen vallen. Tussendoor wordt de film zelden meeslepend, wat een academische benadering van het toneelstuk verraadt. Wel mooi is hoe Mizoguchi meegluurt vanachter het bamboe, net zoals hij in uwasa no onna vanachter een kamerscherm filmt hoe een man achter een ander kamerscherm komt aanlopen. Niemand is vrij, iedereen wordt in de gaten gehouden en houdt zelf tegelijkertijd ook de anderen in het vizier. Uit het bordeel valt nauwelijks te ontsnappen. Een geisha verzucht aan het eind van uwasa no onna: “Ik dacht dat ons beroep misschien zou uitsterven, maar de mannen blijven maar komen, de één na de ander.”
Mariska Graveland
Te koop (import, Eureka/Masters of Cinema)
ELECTROMA
Thomas Bangalter & Guy-Manuel de Homem-Christo
electroma van Thomas Bangalter en Guy-Manuel de Homem-Christo, beter bekend als het Franse houseduo Daft Punk, is zo ongebruikelijk van vorm dat hij het na zijn gemengde ontvangst in de Quinzaine des réalisateurs in Cannes 2006 vooral moest hebben van de nachtprogrammering van enkele Franse en Britse filmtheaters en het Nederlandse Impakt.
Het 75 minuten tellende speelfilmdebuut vertelt het verhaal van Hero Robot No. 1 en No. 2, die per klassieke Ferrari 412 door Californië naar een door robots bewoond stadje reizen. Daar laten ze zich — over hun robothelmen heen — menselijke gezichten van vloeibaar latex aanmeten. De film, die volgens de makers als ‘muziek voor de ogen’ moet worden opgevat, is grotendeels geluidloos en verstoken van dialoog. Waar toch muziek is gebruikt, is die niet door Daft Punk zelf gemaakt, maar van Brian Eno, Chopin en Curtis Mayfield geleend.
Maar het is vooral de stilte daartussen die onwerkelijk werkt. Hebben robots geen oren? Of wilden Bangalter en De Homem-Christo een hoofdrol voor het beeld en trokken ze daaruit uiterste consequenties? De spaarzame momenten waarin wel geluid is gebruikt, vallen nu des te meer op. Dat geldt vooral voor de sleutelscène waarin een robotjongetje zijn ijsje met een doffe ‘fluts’ op de grond laat vallen; het moment krijgt er extra dramatisch gewicht door.
Toch lukt het de muzikanten niet helemaal zich met hun kale geluidsspoor aan de verdenking van gemakzucht te onttrekken; ergens is electroma weinig meer dan een langgerekte videoclip waarin alle aandacht naar art direction en beeld is gegaan. Bangalter, die het camerawerk voor zijn rekening nam, zou zich op de klus hebben voorbereid met het doornemen van 200 oude nummers van filmtijdschrift American Cinematographer. Sommige van zijn shots — vooral die van de over een afgelegen weg suizende Ferrari — zijn zo strak gestileerd dat ze uit een computerspel afkomstig lijken, wat een toepasselijk soort buitenaardse schoonheid oplevert. Met slim gebruik van conventies uit het filmisch standaardvocabulaire — close-ups van een robothelm bij ‘emotionele’ momenten — lukt het de makers bovendien om empathie op te wekken voor twee grotendeels gezichtsloze, zwijgende robots. Geen gekke prestatie.
Karin Wolfs
Te koop (Because)
Vergeten zilver
Gangstermeisje Gloria Grahame
Je hebt wraakfilms en je hebt the big heat (1953) van Fritz Lang. Dat is een Wraakfilm. Wanneer zijn vrouw en kind door gangsters zijn opgeblazen en corrupte bazen hem van een zaak halen, draait rechercheur Glenn Ford helemaal door. Wraak. Niets anders. Ford verandert van een oprechte diender in het monster dat hij opjaagt. Totdat hij het sexy gangstermeisje van psychopaat Lee Marvin ontmoet. Zij probeert van het milieu los te komen en denkt dat Ford haar kan helpen. De ziedend jaloerse Marvin ruikt onraad en gooit haar — in een beruchte scène — een kan kokende koffie in het gelaat. De zwaar verminkte jongedame heeft nu een goede reden om Ford op het spoor van haar kwelgeest te zetten, en dat doet ze, maar laat daarbij zelf het leven. Wanneer Ford zijn ultieme wraak op Marvin heeft uitgevoerd, en zijn verlossing dus daar is, zien we hoe het gangstermeisje in zijn armen sterft.
Het gangstermeisje was Gloria Grahame, die in the big heat een ongekende seksbom neerzette. Grahame (1923-1981) was dan ook een klassieke blonde Hollywood-schoonheid, maar dan wel weer anders dan alle anderen. Ze bracht meer geheimen met zich mee dan andere femmes fatales die licht brachten in de duisternis van de films noirs. Van haar waanzin-verwekkende slaapkamerblik zei ze zelf: ‘It wasn’t the way I looked at a man, it was the idea behind it’. Hoewel ze prachtige rollen neerzette in it’s a wonderful life, the greatest show on earth, crossfire en vooral the bad and the beautiful (waarmee ze een Oscar won), is het haar vertolking in Nicholas Ray’s in a lonely place (1950) die misschien wel het meest tot de verbeelding spreekt.
Gloria Grahame
Hierin wordt ze verliefd op de ondoorgrondelijke scenarioschrijver Dixon Steele (Humphrey Bogart) en dat had ze beter niet kunnen doen. Want in Ray’s psychologisch complexe en meeslepende film noir (of is het een romantisch drama verpakt in thrillerformaat?) wordt volgens ingewijden een beeld van Bogey geschetst dat akelig dicht bij zijn ware persoonlijkheid lag. Hij is ziekelijk onzeker, bezitterig, agressief, angstaanjagend, drankzuchtig, depressief, maar ook lief. Dat Bogart tot een van zijn allerbeste acteerprestaties kwam, komt niet alleen door Ray’s precieze regie, maar is zeker ook te danken aan Gloria Grahame’s portret van een eenzame vrouw die denkt dat ze de liefde van haar leven heeft gevonden en dan vreselijk teleurgesteld wordt. in a lonely place kent een bijzonder unhappy end. Ongebruikelijk voor een Hollywoodfilm van die tijd maar ach, we hebben het natuurlijk wel over Nicholas Ray. Wanneer Bogart de film uitwandelt en de zwart-witte nacht betreedt omdat hij al wat mooi was heeft vernield, hebben we geen compassie met hem maar met Gloria Grahame. Want zij was de vrouw die alles gaf, tegen beter weten in. Hoe zij aan het einde van de film langs de lens kijkt — dat is pure poëzie.
Mike Lebbing
in a lonely place is te koop op dvd (Columbia TriStar)
Thuiskijken extra
Edwin Brienen: vrij en radicaal
Volgende maand verschijnt bij de Filmfreak een vijfdelige dvd-box met de verzamelde films van Edwin Brienen, voormalig enfant terrible van de radio, inmiddels een even berucht filmmaker met een imposant oeuvre. De Filmkrant zocht de regisseur op in Berlijn.
Edwin Brienen
Zijn er eigenlijk nog filmmakers in Nederland die aan de rafelranden werken, die niet op een ‘ranking’ zitten te wachten, niet lopen te leuren met hun ideeën langs de kantoren van de machthebbers maar simpelweg beginnen met draaien, wat ze maar willen, wanneer ze maar willen, zonder te wachten op toestemming of geld? Zijn die er nog? Volgende maand verschijnt bij de Filmfreak de vijfdelige dvd-box van Edwin Brienen, voormalig enfant terrible van de radio, inmiddels een even berucht filmmaker met een imposant oeuvre. Negen films in vijf jaar draaide hij. Plus twee extra die nooit zijn uitgebracht. Kenmerkend: wanneer andere filmmakers vlak voor de moord op Pim Fortuyn een praktisch afgemonteerde film zouden hebben over het leven van een vermoorde darkroomfanaat, dan zouden ze helemaal klaarkomen. Brienen niet, die trekt de film, die antifilm heette, terug. Waarom? Omdat hij niet wilde meeliften op al die lijkenpikkers en andere volksmenners die de ether vervuilden. Zoals hij ook altijd geweigerd heeft het fragment waarin Theo van Gogh zijn reet afveegt met de Koran uit terrorrama! (2001) af te staan. In de dvd-box is het nu voor iedereen te bewonderen, samen met zijn tweede film lebenspornografie, het naar het Roxy Music-nummer vernoemde both ends burning, edwin brienen’s hysteria en last performance. Wie de titels leest weet al wat, maar wie de films ziet weet alles: de wereld bestaat uit zelfmoord en porno.
Een radiobericht uit Berlijn:
Test één, twee, drie, Edwin Brienen hier, in voormalig Oost-Berlijn, op de Pappelallee, voor lang weer eens in de ether. Goedenavond. Ik loop hier naast Mike Naafs, die net iets teveel White Russian tot zich nam in de cocktailbar, en op het moment dat ik zei dat er geen verschil in gevoel bestond tussen gepijpt worden door een man of door een vrouw, zwalkend opstond en onderuit ging in het toilet, waar hij zeker tien minuten een Big Lebowski moment kende en in de gang naar de lampen heeft gestaard, dachtend dat hij op een bowlingbaan van lichtjes gleed… maar nu gaat het weer toch, Mike?
Ja, ja, dank je wel. Wat wilde je weten? Waarom ben je naar Berlijn gekomen?
Ik wilde weten wie jij bent geworden. En?
Hoe zit het met die Mohammed B.-baard? Mohammed B.-baard?
Ja, toen ik je zag dacht ik: Theo van Gogh zat in zijn eerste film terrorrama!, jullie hebben samen televisieprogramma’s gemaakt voor de clan van Menno Buch, je hebt een pistool om je nek hangen, interesse in satan… Klopt allemaal, maar heeft niets met elkaar te maken. Bovendien had Mohammed B. geen snor. Denk je dat ik dat geworden ben? Een leernicht met donkere kanten? Tsjezus, man. Waar zie je me voor aan? Waar ken je mij eigenlijk van?
Ik meen je te kennen van je radiotijd, bij de VPRO, De Moordlijst vooral, waar je als presentator iedereen verbaal neerschoot die je niet beviel, daarbij menig porseleinkast van gevestigde smaakpausen omver donderend. Beetje 2Unlimited op tien laten binnenkomen… Ja, de macht van de zogenaamde goede smaak ben ik vaak genoeg in mijn leven tegenkomen. Zo banaal allemaal. Ik krijg vaak de sterke aandrang om die aan te vechten. Declare independence, don’t let them do that to you!
…als shock-jock in programma’s als ‘KoudZweet’ en ‘Vacuüm’ deed je dingen waar Giel Beelen alleen maar van kon dromen… Ik heb wel vijanden in Nederland, ja. Er is ’s nachts wel eens een man de studio binnengestormd die een mes op mijn keel zette, door iets dat ik gezegd had in ‘Vacuüm’. Ik word nog steeds achtervolgd door mensen die denken dat ik iets te maken had met die noodlottige kerstavond, toen ik een uur lang een satansmis speelde op Radio3. Het was die avond ijzig glad en er gebeurden vreemde dingen op de snelwegen. De mis werd steeds onderbroken door verkeersberichten, over dodelijke slachtoffers in het verkeer. Bedenk wel: dit waren de hoogtijdagen van de radio, met een publiek dat we ons nu niet meer voor kunnen stellen. Zelfs naar nachtprogramma’s als ‘Vacuüm’ luisterden toen een paar honderdduizend mensen.
En daarom maak je nu no-budget-films in Berlijn? Nee, nee, nee. Het is zo gevaarlijk, dit soort gesprekken, voor je het weet wordt je verkeerd begrepen. Ik hoef niet per se een no-budget te hebben. Liever niet zelfs: Ik ben zeer geïnteresseerd in esthetiek en vind het HD-formaat waar ik meestal op schiet vaak veel te plat. Het probleem is alleen dat ik totale vrijheid wil. Geen inhoudelijke compromissen. Geen concessies. En dan krijg je films met een budget van 500 euro. Of minder. Maar dat is een van de voordelen van Berlijn, het is goedkoop. Ik kan hier veel makkelijker — en met zeer professionele acteurs — mijn films maken.
Waarom gebruik je niet zomaar mensen, zoals tegenwoordig gewoon is voor mensen als Ulrich Seidl? Ik heb niet zoveel met echtheid in film, ik ben erg op zoek naar een esthetiek als ik een film maak, mijn esthetiek. Bovendien lijkt het mij niet goed om die mensen bloot te stellen aan wat ik doe. Ik heb een keer in een bejaardenhuis voor dementen gedraaid. Dat vond ik al vrij exploitatief, die bejaarden die dan gekke bekken gingen trekken en zo. Het is ook een mislukte film trouwens, maar ja, in principe zijn al mijn films mislukt.
Aha! O God, het journalistje heeft zijn kop boven het artikel…
Nee, ik bedoel: Leg uit! Ze zijn eenvoudigweg nooit geworden wat ik ervan gedacht had, wat ik van tevoren in mijn gedachten had.
Verveel je je snel? Ja. Ik heb nog nooit van mijn leven een film van mij bekeken nadat-ie helemaal af was. Nog nooit. Het interesseert mij helemaal niks. Het is meteen afgesloten. Ik zal nooit van mijn leven drie jaar met een film bezig zijn. Drie maanden vind ik meer dan genoeg. Ik houd dan ook niet van Kubrick. Nare mannenregisseur. Ik zie nooit een substantiële vrouw in zijn films. En ik zie erg graag vrouwen in beeld. Ik houd ook erg van Romy Schneider, zij is fantastisch in die Franse drama’s uit de jaren zeventig, daar wordt vaak denigrerend over gedaan, maar die vrouw kon verdomd goed acteren. Vrouwen brengen iets veel dramatischer over dan mannen… Het punt is ook: ik verander heel snel van mening. Ik kan vandaag links stemmen en morgen rechts. Als ik drie jaar met een film bezig zou zijn, zou ik na anderhalf jaar het script uit het raam gooien en iets volledig nieuws maken.
Je bent geen perfectionist? Nee, eerder een intuïtieve volpropper. Vooral bij mijn eerste twee films, terrorrama! en last performance, die pompte ik helemaal vol met ideeën, BN’ers en controverses. Later werd het wat ordentelijker.
Ben jij als filmmaker de Eddy Terstall from hell? Die opmerking ervaar ik als een grove belediging. Mijn films lijken geenszins op kneuterig geneuzel uit de Jordaan. Ik pretendeer veel meer.
Wat dan? Op mijn hoogtepunt? Een kruising te zijn tussen John Waters en Rainer Werner Fassbinder. De jaren zeventig en tachtig zijn mijn ideale filmwereld.
Waar komt die fascinatie voor de jaren zeventig en tachtig toch vandaan? Er wordt vaak gezegd en geschreven dat het toen zo leuk was, zo vrij, maar nu niet meer van belang, omdat we in andere tijden leven. Terwijl veel van die films meer over de maatschappij van vandaag de dag zeggen, dan films die anno nu worden gemaakt. Ik ga smerig klinken, maar wie gaat er nu een film maken zonder maatschappelijk engagement?
Waar bestaat dat engagement voor jou dan uit? Ik zie een maatschappij die steeds meer probeert te controleren en indoctrineren. En waar steeds minder ruimte is voor creativiteit of individualiteit. Schijnbaar vind iedereen dat maar normaal. Ik dus niet. Ik maak daar films over.
Mike Naafs
Inmiddels is Brienen weer begonnen met radiomaken. Op CBS.nu/www.cybernetic-broadcasting.net/home/ draait hij als vanouds op donderdagavond van tien tot twaalf zijn schizofrene mix van Death Metal tot Kylie Minoque. Op zondag 3 mei zal de dvd-box gelanceerd worden in Studio K. in Amsterdam met een vertoning van last performance en terrorrama! en zijn nieuwste film l’amour toujours. (2007). Voor meer informatie: edwinbrienen.com en filmfreaks.nl.
Neuken/roken
Vijf vragen aan Eva Dorrepaal, muze van Edwin Brienen en in al zijn tien films te bewonderen.
Dorrepaal? Is dat werkelijk uw achternaam? Of een pseudoniem? Nee, zo heet ik echt. En vreemd genoeg ben ik er altijd trots op geweest.
Wordt u niet eens moe van al dat neuken in Brienenfilms? Zijn seksscènes zijn niet bepaald gemaakt om lust op te wekken. Ze laten misbruik zien, machtsspelletjes, verveling en andere seksuele taboes. Om dat te spelen is gewoon een kwestie van faken en de juiste emotie treffen. En soms is die emotie apathie.
Overtuigt zelfkritiek u? Zelfkritiek, daar probeer ik niet aan te doen. Zeker niet op het moment dat je speelt, dat is dodelijk voor je spel. Je moet je overgeven als actrice. Als je jezelf gaat regisseren of bekritiseren kan je je niet laten gaan en kan je de rol niet leven. Ik vertrouw de regisseur en mijn intuïtie.
Waarom is Brienen de beste regisseur van Nederland? Brienen is een revolutionair. Iemand die precies weet wat hij wil en geen enkele concessie zal doen. Links en rechts breekt hij filmwetten en hij gaat geheel tegen de mainstream in. De manier waarop hij scènes in beeld brengt, is heel eigenzinnig. Sommige mensen vinden hem een meedogenloze bullebak, maar ik vind hem fantastisch om mee te werken.
Waarom is Brienen de slechtste regisseur van Nederland? Omdat in al zijn scènes gerookt moet worden. Hij vind dat mooi. Dus als een shot twintig keer over moet, word je helemaal misselijk van de sigaretten. Ik ben een keertje flauw gevallen van de rook toen er een camera-technisch shot gedraaid moest worden in een of andere kelder. Er was helemaal geen lucht. Uiteindelijk vroeg hij zich af: ‘Waarom gaat ze nou liggen? Ze is buiten beeld.’ Niemand had door dat ik buiten bewustzijn was.
MN