Thuiskijken – 31 juli 2016

  • Datum 31-07-2016
  • Auteur Filmkrant
  • Deel dit artikel

THE HUMAN CONDITION

Een selectie uit de videotheek van nieuwe, interessante en curieuze films die niet in de bioscoop zijn uitgebracht. En films opnieuw uitgebracht op dvd.

THE HUMAN CONDITION
Jouw beeltenis in het diepst van mijn ogen

Bijna 10 uur vraagt Kobayashi’s the human condition van uw leven, maar daar krijgt u wel een verpletterende, diep humane inzage in de menselijke conditie voor terug. Een uitstekende ruil.

the human condition (ningen no joken, 1959-1961) van de Japanse regisseur Masaki Kobayashi heeft als beeldformaat ‘Shochiku Grandscope’. Grand scope, grandioze afmetingen zeg maar, dat geldt letterlijk en figuurlijk voor deze film. Het meesterwerk bestaat uit drie delen van ieder drie uur. Kobayashi’s zwart-wit breedbeeldfotografie komt prachtig tot haar recht op de nieuwe dvd-transfers. Dat is op zich een openbaring; ik herinner me nauwelijks een betere digitale overzetting, ook niet van buitenlandse kwaliteitslabels als Criterion of Masters of Cinema. Het beeld glimt, het contrast tussen donker en licht nadert perfectie. Zo is het kijken naar the human condition op dvd een ervaring met een ‘grand scope’. De film verschijnt op het label Koinobori, het nieuwe onderkomen voor Japanse klassiekers van de eigenzinnige Nederlandse distributeur De Filmfreak. De prachtig vormgegeven uitgaven zijn voorzien van uitgebreide teksten; binnenkort verschijnen nog veel meer mooie titels.

Radertje
Het verhaal begint in deel I als de jonge idealist Kaji in 1943 samen met zijn geliefde Michiko naar een ertsmijn in het door Japan bezette Mantsjoerije wordt gestuurd. En het eindigt jaren later, in deel III, met de Sovjet-inval in die Chinese provincie. In de tussentijd komt Kaji tijdens zijn opleiding als soldaat en aan het front oog in oog te staan met de essentie van de menselijke aard. En met de vraag: wat betekent het een mens te zijn in onmenselijke tijden?
Masaki Kobayashi (1916-1996) maakte de oorlog van dichtbij mee. Hij ging in 1941 aan de slag als regieassistent bij de Shochiku-studio maar werd algauw opgeroepen voor militaire dienst. Na de capitulatie belandde hij in een krijgsgevangenkamp in Okinawa. Deze ervaringen tekenden hem; dat oorlog ontmenselijkt, loopt als een rode draad door the human condition.
Kobayashi is gefascineerd door het idee van de mens als radertje in een gezichtsloze machine. In zijn samoerai-klassieker samurai rebellion (1967) bijvoorbeeld, vertolkt Toshiro Mifune een oude samoerai die in opstand komt tegen zijn clan nadat zijn zoon verliefd is geraakt op een jonge vrouw die door zijn heerser wordt opgeëist. Verzet tegen morele corruptie is ook aanwezig in the human condition, waarin Kaji’s strijd tegen onrechtvaardigheid een reflectie is van zijn innerlijke conflict. Dit conflict vloeit voort uit zijn wankelende geloof in de menselijke capaciteit voor het goede.

Duivel
Terugkerende thema’s in het werk van Kobayashi zijn vergankelijkheid, onvoorwaardelijke liefde en de invloed van het metafysische. In kwaidan (1964), een verstommend mooi, extreem gestileerd spookverhaal, creëert Kobayashi een scherp contrast tussen beeld en geluid en vervreemdende soundscapes die de geestelijke desintegratie van zijn personages verbeelden. Iets soortgelijks gebeurt in the human condition, maar dan subtieler. Naarmate de oorlog vordert en de aftakeling van de personages steeds dramatischer vormen aanneemt, verandert Kobayashi’s visuele stijl bijna ongemerkt van naturalistisch naar expressionistisch. Kaji’s droom over ‘een wereld waarin ze mensen behandelen als mensen’ lijkt onmogelijk, zeker aan het front, waar hij zich in een schrijnend moment van ironie ontpopt tot soldaat pur sang. En in een prachtige scène aan het einde van het middelste deel prevelt hij, afgetekend tegen een zwartgeblakerd landschap, "ik ben een duivel maar ik blijf leven".
En Michiko? In een meesterzet laat Kobayashi haar gedurende de hele negen uur nauwelijks zien — terwijl zij iedere minuut in het hoofd van de kijker zit. Dat komt ook door de actrice, de beeldschone en breekbare Michiyo Aratama; haar briljante acteerwerk maakt de hunkering van Michiko voelbaar, ook al is zij nauwelijks in beeld. Tussen het geweld van ideologie, fascisme en geopolitiek door klinkt dit liefdesverhaal zuiver als een lied op het slagveld. Hoe overleeft de humanist Kaji in de hel van de loopgraven? Door te dromen. Over zijn onzichtbare geliefde. "Wat ik doe, Michiko, is jouw beeltenis opslaan in het diepst van mijn ogen." Het is een prachtige zin in een méér dan prachtige film.

Gawie Keyser

Te koop op dvd (Koinobori/Filmfreak).

MARKETA LAZAROVÁ
Medekijkers gezocht

Over hoe Mike Naafs verdwaald raakte in een Tsjechisch woud, en naar zijn medemens reikt voor begrip.

Ik heb toch al heel wat gezien in mijn leven, maar dit is me nu nog nooit overkomen: 159 minuten naar een film kijken en werkelijk geen flauw idee hebben waar het over gaat, wat er besproken wordt, waar het heen gaat, wat er bedoeld wordt. marketa lazarová heet het unicum, van Frantisek Vlásil. Een Tsjechische film uit 1967, gebaseerd op een roman van avant-garde schrijver Vladislav Vancura, die op zijn beurt weer een beroep deed op vage, vroege historische bronnen. Spelend in de 13e eeuw. Op het besneeuwde Tsjechische platteland. Daar ligt mijn Waterloo. Als het de bedoeling was om een tijdmachine te creëren waarin de toeschouwer in een wereld wordt geslingerd die geen enkel referentiepunt heeft met zijn eigen gedachtewereld — en daardoor als geschiedenis van de 13e eeuw volkomen onbereikbaar is geworden — dan is dat gelukt. Zo’n narratie ben ik nog nooit tegengekomen.
Het begint al met de voortitel, straba genaamd — God mag weten waarom — waar zogenaamd zou moeten staan wat er in dit eerste deel allemaal gaat gebeuren. Over Kolznik, Lord of Rehancek, die acht zonen had en negen dochters, en over de ontvoering, bestemd voor de bisschop van Hennau. Zoiets. Wat volgt is een wirwar van sequenties, anders kan ik het echt niet noemen, sequenties met symbolen, duiven die overvliegen, kerken die verschijnen, mensen in lompen die door beeld lopen en taal uitslaan die ik niet kan verstaan. De zonde spoelt alle pijn weg, als je doorloopt. Nou, wat je zegt! Butterbur is een genezer! Echt niet te volgen. Deze film verbleekt andrei roeblev van Tarkovski tot een rechtlijnige thriller. Na ongeveer een half uur komt de vrouw uit de titel langs en denk je ha, nu gaan we haar volgen, maar na een twintigtal seconden was ik haar al weer kwijt, verloren in een stroom woorden en gedragingen die mij volkomen absurd voorkwamen. Wat doet die man met die strohoed nu weer? Waarom bloedt die duif? Zwarte honden in de sneeuw? Is Marketa Maria? Seks? Nu? En die oma dan? Waarom verschijnt ze in het licht? Waar gaat de camera NU weer heen? Echt gekmakend.

Oproep
Na 159 minuten was mij slechts duidelijk dat deze film ging over twee broers die vechten om een vrouw. Meer niet. Meer had ik er niet van begrepen. Meer kan ik er ook niet over navertellen. De film was voor mij gesproken in een dode taal, die ik niet sprak en waarschijnlijk ook nooit meer zou kunnen leren. Second Run, als distributiebedrijf verantwoordelijk voor veel Oost-Europese uitgaven op dvd (zie vorige maand bijvoorbeeld my way home), claimen dat dit de allereerste dvd is van deze film. Een onontdekte mijlpaal van de cinema. Sight & Sound noemde het in zijn top 75 van verborgen juwelen ‘de meest overtuigende film over de Middeleeuwen ooit gemaakt’. Nou, vanuit onbegrijpelijkheid klopt dat.
Maar goed, wie ben ik? Ik kan er naast zitten. Zoveel weet ik nu ook weer niet van Tsjechië in de 13e eeuw. Misschien zijn er nog wel mensen die deze taal spreken, die begrijpen wat hier met al die ‘evocatieve beelden’ bedoeld wordt. Ik zou graag met ze spreken. Daarom roep ik iedereen op die denkt dat hij alles al gezien heeft, om van marketa lazarová chocolade te maken. Meld u aan via info@filmkrant.nl, dan zorg ik er persoonlijk voor dat u de dvd krijgt thuisgestuurd. Vervolgens regelen we een kerker met stoelen. Om te praten.

Mike Naafs

Te koop op dvd (import, Second Run).

Top 10 import films

pierrot le fou
Achtste Criterion-uitgave van werk van Godard. Eén van zijn meer lichtvoetige en toegankelijke films, deze roadmovie over ‘het laatste romantische koppel’, in de woorden van de JLG himself.

Mizoguchi
Masters of Cinema volgt zijn prachtige Mizoguchi double bill van eind vorig jaar op met een even zo mooie duopresentatie van chikamatsu monogatari/uwasa no onna (the crucified lovers en the crucified woman), beide uit 1954.

l’amore in citta
Zes Italiaanse regisseurs, waaronder Fellini en Antonioni, bogen zich in 1953 over de liefde, specifieker: vrouwen in Rome. Het geplande vervolg bleef uit vanwege matig succes.

the last emperor
Groter dan dit wordt cinema niet. Alles aan deze film is imposant: het ongekend gedetailleerde production design (Ferdinando Scarfiotti), het opulente camerawerk (Vittorio Storare) en natuurlijk de hoeveelheid Oscars (9). Alleen deze 4 disc uitgave (Criterion) is nog groter: 2 versies van de film, waaronder de nog uitgebreidere televisieversie en 5 docu’s van ieder een uur. Een schijf om een sabbatical voor te nemen.

era notta a roma
Weinig geziene film van neorealist Roberto Rossellini volgt een Engelse, Amerikaanse en Russische soldaat in Italië tijdens de Tweede Wereldoorlog. De bevrijding laat nog op zich wachten, en het land ligt gehuld in de nacht, want er heerst een blackout (de Engelse titel).

hands of orlac
who’s laughing now!, riep Ash toen hij zich eigenhandig met een kettingzaag had ontdaan van zijn eigen hand, die door het kwaad was bezeten en een heel eigen leven ging leiden. In 1924 werkte Robert Wiene (das cabinet des dr. caligari) dit gegeven heel wat serieuzer uit. Expressionistische horror op zijn best.

Ashik Kerib
Mysterieuze en magische Sovjetcinema, in de woorden van Jonathan Rosenbaum. Deels Azerbeidjaans en deels Georgisch gesproken, een visueel gedicht van Sergei Parajanov (de kleur van granaatappels, 1968). De Armeense regisseur hoorde het Sovjetregime de surrealistische aanklacht van ‘het propageren van surrealisme’ tegen zich uitspreken.

round-up
Sinistere, kale en vervreemdende Hongaarse film uit 1966 van Miklós Jancsó over ontmenselijking, waarin de Habsburgse politie de opstand in het revolutiejaar 1848 hardhandig en vooral listig neerslaat. Jancsó’s stijl, met zijn extreem lange takes, was van grote invloed op landgenoot Béla Tarr.

walker
Anarchistische film van 80’s cultheld Alex Cox (repo-man) over Amerikaanse avonturier William Walker (Ed Harris), heeft schijt aan alle conventies van de geschiedenisfilm en laat gerust een helikopter landen in de 19e eeuw. walker is lyrisch beschreven door talloze academici, omdat de film laat zien dat film zoveel meer kan zijn dan een verzameling narratieve conventies die zogenaamd de werkelijkheid moeten benaderen.

les témoins
André Téchiné doet razendsnel verslag van de impact van opkomende aids-epidemie op een Parijse vriendengroep anno 1984. Hoofd koel – pik slap, schreef deze krant vorig jaar.

Rik Herder

Deze lijst is samengesteld door Boudisque. Voor meer informatie ga naar boudisque.nl.

3:10 TO YUMA
James Mangold

Het is de tijd van westerns die geen westerns zijn. the assassination of jesse james, no country for old men, there will be blood, en nu 3:10 to yuma: allemaal laten ze hun personages, hun landschappen en hun verhalen uit onverwachte hoek zien. Moet de western opnieuw worden uitgevonden? Nou, ik denk het niet, ik denk dat de western zich wat meer naar onze tijd heeft vertaald. Wij postmodernisten hebben nou eenmaal wat minder — ik denk nog steeds hardop — met eendimensionale zwijgzame helden die nooit eens iets verkloten. Zelf klungelen we ook maar wat aan, dus escapisme is tegenwoordig zien dat je niet de enige bent. 3:10 to yuma, een remake naar de oorspronkelijke versie uit 1957, op zijn beurt een verfilming van een Elmore Leonard-verhaal (get shorty, be cool, mr. majestyk, jackie brown), is van de vier bijna-westerns degene die het meest op een traditionele western lijkt — hoewel als je gaat zoeken naar een definitie van western, dan ben je nog wel even bezig. Zoals ook een definitieve definitie van ‘film noir’ lastig te vinden blijkt. Maar goed, de meest traditionele dus: sterke mannen, pistolen, paardrijden, vergezichten, saloons, vuurgevechten. Hij wijkt af van de traditie door de ruimte die aan de dialogen is gelaten. En dan gaat het vooral om de vele gesprekken tussen Dan Evans (Christian Bale) — brave huisvader maar iets verbergt zich achter die façade — en Ben Wade (Russell Crowe) — klootzak met empathie. Empathie alleen voor Dan, want de rest kan niet op barmhartigheid rekenen als hij over de korrel kijkt. Het is een aardige western, vooral door Bale en Crowe die het verhaal boeiend houden. De subplotjes — Bale’s zoon die zijn vader te slap vindt maar gaandeweg het verhaal meer respect krijgt, Crowe en z’n bende die uit elkaar groeien — zijn overbodig. Verscheen ondanks sterrencast en beroemd regisseur (walk the line) vreemd genoeg niet in de bioscoop.
Ronald Rovers
Te koop op dvd (import)

ELECTION 1 & 2
Johnnie To
Ook de maffia doet aan democratie. De Wo Shing, oudste triade van Hongkong en met zo’n 50.000 manschappen ook de grootste, kiest elke twee jaar een nieuwe voorzitter. De populairste kandidaten dit jaar: de rustige Lok (ijskoude Simon Yam), een zakenman die ook nog tijd heeft om zijn zoon op te voeden, en de opgefokte D (vurige Tony Leung Ka-Fai) die vindt dat hij alle respect van de wereld verdient. Niet vreemd dus dat de triade stemt voor Lok. Maar zijn verkiezing is niets waard zolang hij de traditionele houten leidersstaf niet in handen heeft — en voor het zover is moet er nog heel wat gekonkeld, verraden en dubbelgespioneerd worden. En: er zal natuurlijk bloed moeten vloeien.
In election 2 is Lok aan het einde van zijn termijn, en de verkiezingscampagne krijgt een nieuwe politieke dimensie. Een corrupte veiligheidsfunctionaris van het Chinese vasteland legt een chantagedeal voor aan kandidaat Jimmy waar hij geen nee tegen kan zeggen: jij wordt voorman van de triades, ik zorg voor connecties met het Chinese bedrijfsleven. Net als Michael Corleone wil Jimmy legaal worden, maar onder druk blijkt de stoïcijnse businessman (aalgladde Louis Koo) een gewetenloze kant te hebben. Het gevolg is onder andere een misselijkmakende martelscène met herdershonden.
Geweld heeft bij Hongkong-auteur Johnnie To, vorig jaar Filmmaker in Focus te Rotterdam, een aparte status. Hij laat gerust een uur voorbij gaan zonder dat er één klap wordt uitgedeeld. Maar dan opeens tovert hij een fabelachtig geënsceneerd geweldsballet tevoorschijn, waarin het kwaad van alle kanten op je af komt. In zowel election 1 als 2 zitten zulke show-stoppers. To is hier de ware erfgenaam van John Woo, de voormalige aanvoerder van de Hongkongse bloedbrigades wiens flair al jaren geleden verpieterde in de formulefabriek van Hollywood.
Toch zijn dit relatief actiearme films. In deel I wordt zelfs geen schot gelost. Macht kan net zo goed worden uitgeoefend door woorden en beloften als kogels. Voor de fans van zijn schietgrage bravourestuk exiled misschien een teleurstelling, maar de liefhebbers van infernal affairs en andere gangsterfilms wordt aangeraden snel op election te stemmen.
Rik Herder
Te koop en te huur op dvd (Filmfreak/Liberty Productions label. election 2 komt half februari uit).

KING OF CALIFORNIA
Mike Cahill
"In de wetenschap is de analyse van duizenden niets waard tegenover de nederige redenering van een enkel individu", citeert vader Charlie de Italiaanse wetenschapper Galileo. De sceptische vertaling daarvan in de volksmond luidt dat één gek meer kan vragen dan tien wijzen kunnen beantwoorden. De opmerking is de inzet van king of california, waarin Charlie (Michael Douglas) thuiskomt bij zijn zestienjarige dochter Miranda na een tweejarig verblijf in een psychiatrische kliniek. In plaats van haar te helpen een inkomen te verwerven, stort de excentrieke pa (die verdacht veel weg heeft van de middeleeuwse tovenaar Catweazle) zich op de zoektocht naar een 17e-eeuwse schat. Waarvoor hij niet alleen ongevraagd haar auto verkoopt maar ook de woning dreigt te verliezen. Animaties leggen uit wat Charlie heeft gelezen over de reis van de Spaanse ‘vader’ Torres, die behalve een gouden crucifix en Mariabeeld vele ‘dubloenen’ vervoerde. "Als je het niet gelooft, zoek je het maar op", werpt hij zijn criticasters steevast tegen.
king of california is het scenario- en regiedebuut van Mike Cahill, goede vriend van sideways-regisseur Alexander Payne, die deze film mede-produceerde. Qua melancholische sfeer doet de film wel wat aan de wijnfilm van Payne denken. Maar hij roept ook de droogkomische humor uit the life aquatic of steve zissou in herinnering, aangevuld met de knotsgekke queeste uit the fisher king, al haalt hij nooit de dramatische diepgang uit die film. Michael Douglas speelt als de altijd optimistische Charlie de sterren van de hemel, maar het contrast met zijn zorgelijke dochter (Evan Rachel Wood) is wat te groot: zowel qua personage als kracht waarmee dat wordt neergezet, kan de jonge Woods niet aan de veelzijdige Douglas tippen. Zij moet, samen met de kijker, beslissen of haar vader een losgeslagen gek is of een buitengewoon mens dat tot bijzondere dingen in staat is. Om haar relatie met hem beter te begrijpen, zijn er flashbacks ingelast die duidelijk maken dat het leven met een excentrieke vader best lastig kan zijn. In dat opzicht heeft de film weinig nieuws te vertellen.
Karin Wolfs
Te koop en te huur op de dvd (Bridge Entertainment).

Vergeten zilver

Stamp en de duivel

In deze rubriek geen ruimte voor de zoveelste filmauteur. Hier wordt stilgestaan bij vergeten, markante of ondergewaardeerde acteurs en actrices. Deze maand: Terence Stamp.

Plots verschijnt een meisje met lang blond haar en kijkt hem mysterieus aan. Hij is Toby Dammit, een geflipte Britse acteur die naar Rome is gevlogen om daar te spelen in een door het Vaticaan gefinancierde spaghettiwestern. Zij is de duivel, in een volledig onschuldig ogende vermomming. Ze zal tijdens Dammits verblijf in Rome blijven opduiken en de acteur de dood in drijven. Heel veel moeite kost dat overigens niet. Zijn denkraam staat zo uit het lood als de poorten van de hel.
De rol van Dammit werd gespeeld door de Britse acteur Terence Stamp, in het segment never bet the devil your head uit het drieluik histoires extraordinaires/spirits of the dead. Regisseur Federico Fellini gaf Stamp, toen die om aanwijzingen vroeg, genoeg inspiratie voor een loopbaan: "Last night, you was at a big party, but really an orgy… You drunk. You drink more, lotta whisky. Also smoke hashish, marijuana, sniff cocaine and fuck, much fucking all night. Big woman with big breasts, you fucking her, somebody come fuck you. All night like this. This morning a macchina come take you to the airport, put you on a plane to Rome. But before you get on an airplane your chauffeur drop a big tab of LSD into your mouth. Now you here". Fellini’s episode is hallucinant, briljant, kleurvol en zo psychedelisch als maar kan. Tip: als de recent uitgebrachte dvd van spirits of the dead u bevalt, probeer dan ook de soundtrack-cd ‘Nino Rota LSD Roma’ te pakken te krijgen.
Stamp beschouwt zijn loopbaan als één die bestaat uit twee periodes. Er was een tijd voor en een tijd na Fellini. Daar valt wat voor te zeggen. Tijdens de jaren zestig maakte de knappe Stamp eerst indruk als de dekhengst van swinging London. Samen met drinkebroer Michael Caine hield hij praktijk aan huis in een door hen samen gehuurd appartement in het centrum. Daarna leverde hij als acteur vuurwerk. Met films als Pasolini’s meesterwerk teorema, de cultwestern blue en Ken Loach’ poor cow maakte de enigmatische Stamp grote indruk. Aan het einde van de jaren zestig raakte zijn loopbaan in het slop. Hij bleef films maken, maar de jaren zeventig en tachtig waren vooral interessant voor Stamps boekhouder. Een korte, maar erg indrukwekkende opleving vond plaats in Steven Soderberghs the limey (1999). Als de titelfiguur komt deze cockney-floeperd naar Californië om de dood van zijn dochter te wreken. Zijn doel is Peter Fonda, net als Stamp een sixties-icoon, reden waarom Soderbergh de film doorsnijdt met scènes uit poor cow. Een gewaagde maar geslaagde stijlbreuk in een verder geweldig misdaaddrama. Wanneer Stamp Fonda’s hulpjes "Tell him I’m fucking coming!" toeblaft, weet je dat hij geen grappen maakt. Deed hij ook niet in never bet the devil your head. Stamp, al 45 jaar in het vak, maakt geen grappen. Als de duivel hem op zijn hielen zit, is Stamp op zijn best.
Mike Lebbing
spirits of the dead is te koop op dvd (Arrow Films, Britse import).

Geschreven door Filmkrant