Thuiskijken – 27 februari 2014
William Faulkner-verfilming As I Lay Dying bevindt zich aan het meest artistieke uiterste van het brede spectrum waar James Franco opereert. Telkens draait het daarbij om de vraag: wie is James Franco?
Door Joost Broeren
Door Amerikaanse critici werd James Franco’s As I Lay Dying in de eerste plaats beoordeeld als adaptatie van het gelijknamige boek van William Faulkner. De winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur is immers één van de grootste Amerikaanse auteurs, en dit boek uit 1930, over een familie in het rurale zuiden die na het overlijden van de moeder een helse tocht moet ondernemen om haar te kunnen begraven, is één van zijn meest gevierde.
Recensies in vakbladen als Variety en The Hollywood Reporter ten tijde van de première van de film, in de sectie Un Certain Regard op het festival van Cannes vorig jaar, draaiden dan ook vooral om hoe goed of slecht beginnend regisseur Franco de essenties van de modernistische roman had weten te vangen: de veelheid aan vertellers en perspectieven, de eigenzinnige stream-of-consciousness stilering. Maar voor mij is een andere vraag interessanter: hoe past de film in het uitdijende oeuvre van acteur/regisseur/schrijver/literatuurwetenschapper/kunstenaar/docent/et cetera James Franco? Dat schiet immers de afgelopen jaren alle kanten op, zowel in zijn rollen als acteur als in de projecten die hij daarnaast onderneemt.
Kijk alleen al naar de negen (!) andere films waarin hij naast As I Lay Dying in 2013 te zien was. Er zijn traditionele Hollywoodprojecten bij, van Disney-prequel Oz the Great and Powerful via Paul Haggis’ geflopte liefdesmozaïek Third Person tot een rol als bad guy in het door Sylvester Stallone geschreven Jason Statham-vehikel Homefront. Uiteraard zijn er de (bij)rollen in zijn eigen projecten, van de boekverfilmingen die hij regisseerde van werken van Faulkner (naast As I Lay Dying is ook The Sound and the Fury in de maak) en Cormac McCarthey (Child of God) tot Interior. Leather Bar., een mix van fictie en documentaire waarin Franco en co-regisseur Travis Mathews scènes vol homoseksuele seks en SM die uit William Friedkins Cruising (1980) werden gesneden naar eigen inzicht recreëren. En opvallend vaak komt Franco opdraven als (een uitvergrote versie van) zichzelf, zoals in apocalyps-komedie This Is the End.
In een opiniestuk in de New York Times naar aanleiding van de recente strapatsen van acteur Shia Lebouf, die op de Berlinale met een papieren zak over zijn hoofd op de rode loper verscheen, geeft Franco een klein inzicht in zijn neiging tot zelfparodie, wanneer hij over de verhouding tussen acteur en media schrijft: "Participating in this call and response is a kind of critique, a way to show up the media by allowing their oversize responses to essentially trivial actions to reveal the emptiness of their raison d’être. Believe me, this game of peek-a-boo can be very addictive."
Franco’s bereidwilligheid om zichzelf en zijn publieke persona op de hak te nemen, vond zijn ultieme uiting in Francophrenia (2012), een totaal geschift experiment op en over de grens van hoge en lage cultuur. In 2010 speelde Franco enkele maanden een gastrol in de soapserie General Hospital als de kwaadaardige kunstenaar ‘Franco’. De cyclus mondde uit in een groots opgezette aflevering opgenomen in het Museum of Contemporary Art in Los Angeles, waar ‘Franco’ een expositie had — en waar de echte (?) James Franco tegelijkertijd een echte (?) expositie hield over de soapwereld. Franco liet tijdens de opnames honderden uren aan backstage-beelden schieten, die hij vervolgens in de schoot worp van co-regisseur Ian Olds. Die monteerde er een broeierig, in alle opzichten uit de bocht vliegend verhaal van, over een acteur die zichzelf verliest en krankzinnig wordt.
Dat Olds ook verantwoordelijk was voor de montage van As I Lay Dying (waarin een opvallende rol voor splitscreens is weggelegd) zal geen toeval zijn. De film verbeeldt immers eenzelfde helletocht, maar aan het tegenovergestelde eind van het spectrum van hoge en lage cultuur. Waar Francophrenia losbandig speelt in de diepste krochten van de popcultuur, doet As I Lay Dying een gooi naar de hoogste regionen van de wereldkunst. Maar Franco benadert beide met hetzelfde respect, en dezelfde unieke combinatie van eigenzinnige vrijpostigheid en academische kritiek. Daarom zeggen die sterren onderaan dit stuk ook niet zo veel: of het nou lukt of niet (en As I Lay Dying is zeker niet op alle vlakken gelukt), wat James Franco doet is op dit moment sowieso interessant.
As I Lay Dying | | Verenigde Staten, 2013 | Regie James Franco | Op dvd/blu-ray (Entertainment One)
Omdat het dit jaar honderd jaar geleden is dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak, besteedt de Filmkrant in dit herdenkingsjaar maandelijks aandacht aan een klassieke film over de Grote Oorlog.
De zwijgende film Wings (1927), die tijdens de allereerste Oscaruitreiking in 1929 de prijs voor ‘most outstanding picture’ kreeg, gaat over twee Amerikaanse mannen uit hetzelfde dorp. Wanneer Amerika in april 1917 besluit deel te nemen aan de oorlog, melden de twee zich als piloten aan bij het leger. De twee vliegeniers zijn weliswaar rivalen in de liefde maar sluiten al snel vriendschap: oorlog verbroedert. Hun training eindigt met een scène waarin de in 1927 nog onbekende Gary Cooper het leven laat.
Eenmaal aan het front in Frankrijk vechten de kameraden in zogenaamde hondengevechten tegen de machtige Duitse tegenstander. Deze luchtgevechtsscènes imponeren nog steeds. Regisseur William Wellman, zelf ook piloot tijdens WO-I, bevestigde camera’s op de gevechtsvliegtuigen waardoor de toeschouwer mee de lucht in gaat — tegenwoordig heel normaal maar in 1927 baanbrekend. Het vuur uit de mitrailleurs die tussen de propellerbladen door konden schieten, een nieuwe vinding, werd met de hand ingekleurd, evenals de vele explosies. Wings werd gemaakt in de overgangsfase naar de geluidsfilm en voorzien van geluidseffecten in de gevechtsscènes. De bestaande filmmuziek is voor de restauratie van de film in 2012 opnieuw gearrangeerd en uitgevoerd. Voor deze fraaie restauratie werd een beschadigd duplicaat-negatief digitaal opgepoetst en opgeknapt, waardoor het beeld stabiel is, geen krassen meer heeft en ook zijn diverse kleurtinten weer terug heeft.
Wings bevat meer dan groots gefilmde gevechten. Helemaal aan het begin gaat de camera al mee de lucht in met twee geliefden op een schommel, terwijl we op de achtergrond de liefdesrivaal zien arriveren. Ook is er een fraaie sequentie die zich afspeelt in de Folies Bergère, als de twee met verlof zijn en de bloemetjes buiten zetten. De camera beweegt de ruimte in, scheert over diverse tafeltjes met beschonkenen heen en eindigt bij de dronken held die een toost aanheft.
De climax van Wings wordt gevormd door de Slag bij Saint Mihiel, het begin van het Honderddagenoffensief dat het einde van WO-I inluidde. Hoewel de film optimistisch eindigt met een liefdesbezegeling tussen de held en Clara Bow, in 1927 een enorme ster, maakt de film ook duidelijk dat victorie en verlies altijd hand in hand gaan. Dat we het weten.
André Waardenburg
Wings | Verenigde Staten, 1927 | Regie William Wellman | Op dvd en blu-ray (Eureka!/Masters of Cinema, regio 2/Paramount, regiovrij)
De Oscar-genomineerde documentaire The Square geeft de Egyptische revolutie een menselijk gezicht, en laat de kijker achter met prangende vragen.
De distributie van films, documentaires en televisieseries gaat de komende jaren flink op de schop. Ten minste, als het aan Netflix ligt. De Amerikaanse vod-aanbieder, sinds september actief in Nederland, kaapte vorig jaar de hitserie House of Cards weg voor de neus van tv-zender HBO — onlangs werd het tweede seizoen gepresenteerd. Nu richt het zijn pijlen op de bioscoopbranche, met de aankoop van de exclusieve rechten van The Square.
Dat is niet de enige digitale revolutie waarop deze Oscar-genomineerde documentaire meelift. Jehane Noujaim (Rafea: Solar Mama) portretteert de bevlogen activisten die zich verzamelden op het Tahrirplein, het brandende hart van de Egyptische revolutie. Gedurende tweeënhalf jaar, vanaf het aftreden van Moebarak tot dat van zijn opvolger Morsi, filmden zij (deels) hun eigen belevenissen. Het illustreert dat de 21e-eeuwse geschiedenis live wordt geschreven — waar mogelijk door de betrokkenen zelf.
In die blik achter de schermen schuilt ook de voornaamste aantrekkingskracht van The Square. De kale feiten, uitgebreid belicht door de media, krijgen een menselijk gezicht. Noujaim legt bloot hoe de euforie plaatsmaakt voor wrok en verbittering. Als Morsi de kersverse democratie om zeep helpt (en er dus niets wezenlijks verandert), ontaardt hun aanvankelijke verbondenheid in een diepe verdeeldheid. Deze omslag wordt gesymboliseerd in de vriendschap tussen pure rebel Ahmed en Moslimbroeder Magdy, die onverbiddelijk uit elkaar groeien. De Brits-Egyptische acteur Khalid Abdalla (The Kite Runner, United 93) zweeft als een helikoper boven hen, met zijn doorwrochte analyses van de gebeurtenissen.
De activisten vormen een geladen driehoek, en maken The Square tot een intens en broeierig drama. Met een schokkerige camera en dynamische montage weet Noujaim je mee te slepen in de intensiteit van het strijdgewoel. De geschiedenis als product van de beleveniseconomie. Tegelijkertijd plaatst ze kritische kanttekeningen bij revoluties als wapen voor politieke verandering. Hoewel de film hoopvol eindigt, met de nog massalere protesten tegen Morsi, blijf je vooral achter met vragen. Is de geschiedenis gedoemd zich te herhalen? Wordt Egypte straks opnieuw gerund door een dictator? Of kan die natuurwet doorbroken worden?
Niels Bakker
The Square | | Verenigde Staten, 2013 | Regie Jehane Noujaim | Netflix en Movies That Matter
Ted Kotcheffs omstreden Wake in Fright was voor 2009 decennialang niet te zien en nog steeds lopen mensen bij vertoningen de zaal uit.
Nick Cave noemde dit "de beste en meest angstaanjagende film over Australië" ooit gemaakt. Dat zei Cave dan voor hij zelf het scenario van The Proposition schreef, want als er één film is die dat land laat zien als een gedegenereerde hel waar ze liever hun broer opknopen dan een glas bier mislopen, dan is het die wel.
Toch is Wake in Fright niet onomstreden, eigenlijk al niet vanaf z’n première in 1971. Dat is te danken aan een nogal ondubbelzinnige executie van een stel kangoeroes. Om die opnames te kunnen maken hadden de makers professionele jagers ingehuurd waarmee ze de Australische outback in trokken. Helaas was er na een paar kratten bier van die professionaliteit niet veel meer over, verklaarde cameraman Brian West later in interviews. Ze kwamen terecht in een "slachtorgie". Na de première bleek de dierenrechtenlobby niet blij. Dus opzet of niet, veel kopieën van de film verdwenen. Wat overbleef was van zo’n slechte kwaliteit dat de film jarenlang niet te zien was. In 2004 kwam eindelijk weer een fatsoenlijk exemplaar boven water, dat de basis werd voor nieuwe dvd- en blu-ray-uitgaven.
Ted Kotcheff, die later met Sylvester Stallone de eerste Rambo-film First Blood zou maken, gebruikt de verzengende hitte en eindeloze vlakten van het Australische binnenland voor een in bier en machismo gedrenkt ondergangsverhaal. Het blijkt de openbaring van de onderdrukte angsten en verlangens van een expat-leraar, gespeeld door de slanke Brit Gary Bond, die opvallend fris en Arisch afsteekt tegen de zweterige lokale bierbuiken. De film opent met het einde van het schooljaar, wanneer de blonde leraar op de trein hopt om in Sidney zijn vriendin op te zoeken. Omdat hij in het volgende stadje een nacht moet wachten voor het vliegtuig vertrekt, drinkt hij nog even snel een glas bier. Had ie beter niet kunnen doen.
Wake in Fright is een afdaling in een persoonlijke psychedelische hel, herinnerend aan Conrads Heart of Darkness. Kotcheff doet het alleen niet in de jungle maar in het labyrint van de woestijn, waar, zoals Borges in De twee koningen en de twee labyrinten schreef (als we dan toch bezig zijn), geen muren nodig zijn om te verdwalen. Alleen de vlakte en de horizon.
Ronald Rovers
Wake in Fright | | Australië, 1971 | Regie Ted Kotcheff | import-dvd/blu-ray (Eureka!/Masters of Cinema, r2/B)
Import
Het beste uit het wereldwijde aanbod voor thuiskijkers deze maand, geselecteerd door Boudisque (boudisque.nl).
George Washington | Geen biopic van Amerika’s eerste president, maar het speelfilmdebuut van David Gordon Green. Tegenwoordig de maker van flauwe komedies als Prince Avalanche, maar deze delicate coming-of-age film over jongeren in het Amerikaanse zuiden riep destijds vergelijkingen met Terrence Malick op. dvd, blu-ray (r1/B) | Criterion
Le mani sulla città | Wanneer een flatgebouw instort, komt het imperium van bouwmagnaat én gemeenteraadslid Edoardo Nottola onder druk te staan. Nauwgezet legt Francesco Rosi’s opruiende thriller de corruptie in naoorlogs Napels vast. Zijn Gouden Leeuw-winnaar is helaas nog altijd even actueel. dvd+blu-ray (r2/B) | Eureka!
Celluloid Man | Documentaire over en eerbetoon aan P.K. Nair, grondlegger van het National Film Archive of India. Tegen de klippen op: conservering was en is geen prioriteit, en ondanks Nairs decennialange inzet zijn slechts negen van de honderden Indiase films van voor 1920 bewaard gebleven. dvd (r2) | Second Run
Au hasard Balthazar & Mouchette | Blu-ray uitgaves van twee van Robert Bressons meest gevierde films. Zowel de ezel Balthazar als het meisje Mouchette zijn speelballen van het lot, en krijgen er van langs van het leven zonder de macht te hebben iets aan hun situatie te veranderen. blu-ray (rB) | Artificial Eye
Tess | Bressons cameraman voor Au hasard Balthazar, Ghislain Cloquet, was ook medeverantwoordelijk voor de weelderige beelden van Roman Polanski’s met Oscars overladen Tess, die de doorbraak betekende voor hoofdrolspeelster Nastassja Kinski. Criterion poetste de film op voor een nieuwe 4K-uitgave. dvd, blu-ray (r1/A) | Criterion
Drinking Buddies
Het mompelen voorbij
Mumblecore-voorman Joe Swanberg kiest in de romcom Drinking Buddies voor een gepolijstere stijl, maar houdt als vanouds een scherp oog voor échte menselijke relaties.
Luke is met Jill. Kate is met Chris. Maar eigenlijk zijn Luke en Kate, collega’s bij een kleine ambachtelijke bierbrouwerij in Chicago, voor elkaar gemaakt. De hipster-setting en hoofdrolspelers Jake Johnson (Safety Not Guaranteed, tv-serie New Girl) en Olivia Wilde (Tron, tv-serie House M.D.) doen de zoveelste indie-romcom vermoeden, en de trailer voor Drinking Buddies doet heel hard zijn best die indruk te bevestigen. Tot we zien dat regie, scenario én montage van de film zijn verzorgd door Joe Swanberg, één van de voormannen van de mumblecore, de losjes samenhangende stroming die beeldbepalend was voor de Amerikaanse onafhankelijke cinema van de jaren nul.
Net als zijn collega’s Andrew Bujalski (die met Computer Chess een eigenzinnige nieuwe richting insloeg) en de broers Jay en Mark Duplass (die met films als Cyrus en Jeff, Who Lives at Home richting Hollywood trokken) heeft Swanberg voor Drinking Buddies de typerende lo-fi-esthetiek van de mumblecore-films achter zich gelaten. Waar de jonge regisseur in de dertien (!) eerdere films die hij sinds 2005 maakte vrijwel alles zelf deed, van camerawerk tot catering, kiest hij in Drinking Buddies voor een meer gepolijste esthetiek, mede te danken aan cameraman Ben Richardson, die hier met zijn bedachtzame stijl bewijst meer in huis te hebben dan zijn hyperkinetische beelden voor Beasts of the Southern Wild.
Toch staat Drinking Buddies ontegenzeggenlijk in de lijn van Swanbergs eerdere werk. Stilistisch mag hij zich dan iets meer voegen naar de standaard, inhoudelijk doet hij geen concessies. Hij mag dan bekendere namen op de rol hebben (naast Johnson en Wilde ook Ron Livingston als de te lang jeugdig gebleven Chris en Anna Kendrick als de te vroeg volwassen geworden Jill), maar ook zij improviseerden zelf hun dialogen en ze worden zonder opsmuk neergezet: Wilde is hier niet de seksbom die ze normaal gesproken is maar toont de wallen onder haar ogen; Johnsons baard is onverzorgd in plaats van tot de puntjes uitgedacht. En de op het eerste gezicht dertien-in-een-dozijn opzet van de plot wordt al snel omgezet in iets complexers, onvoorspelbaarders en eerlijkers. Een gezamenlijk weekend in de bossen van de twee koppels is hier niet de climax, niet het eindpunt van een onstuitbare mars richting happily ever after, maar slechts het begin van een film die geen geruststellende antwoorden biedt, maar bescheiden en oprechte vragen opwerpt over mensen en relaties.
JB
Drinking Buddies | | Verenigde Staten, 2013 | Regie Joe Swanberg | Op dvd (Sony)
Once Upon a Forest
Oase van rust
Na Antarctica toog Luc Jacquet (March of the Penguins) naar de oerwouden van Peru en Congo, om daar de bomen te observeren. Een welkom rustpunt in de race om de meest overweldigende natuurbeelden.
Gedurfd is het wel, een bioscoopfilm maken over zoiets onspectaculairs als bewegingsloze bomen. Actie en opgelegde emotie zijn dan ook ver te zoeken in Once Upon a Forest (Il était un forêt), een bezinksel van het levenslange onderzoek van de beroemde botanist Francis Hallé naar het ontstaan en de groei van het oerwoud. En dat is een verademing, want de race om wie de meest overweldigende natuurbeelden scoort op de meest afgelegen plekken is hiermee in rustiger vaarwater gekomen.
Kalm doet de Franse botanist (met een stem als Midas Dekkers) uit de doeken hoe de tijd aan de kant van de bomen staat. Hoe de kruinen steeds hoger reiken, op zoek naar het zonlicht, dat de lager gelegen bladeren daardoor moeten missen. Als een reus uiteindelijk bezwijkt onder de ouderdom, maakt hij letterlijk plaats voor een nieuwe generatie bomen, die nu alle ruimte en zonlicht hebben om te groeien. De strijd op leven en dood voltrekt zich hier in stilte, afgezien van die ene klap op de grond.
Ondertussen zijn er allerlei onzichtbare overlevingsmechanismes gaande. Zo kunnen bomen geuren verspreiden als er een vraatzuchtig dier in aantocht is, zodat bladeren plotsklaps bitter en oneetbaar worden. Ook kunnen bomen een symbiotische relatie aangaan met een kolonie mieren, die wordt gelokt door op miereneieren lijkende witte bolletjes, waarna de mieren zich en masse nestelen in de holtes daarachter. Op die manier krijgen de hongerige luizen geen kans, want die worden zelf opgegeten voordat ze de bladeren bereiken.
Luc Jacquet heeft zich op visueel vlak toch niet helemaal ingehouden en maakt gebruik van technologische hulpmiddelen als ultrasterke telelenzen en met camera’s uitgeruste drones. Op die manier kon hij Hallé van bovenaf filmen, terwijl die in de kruin van een reusachtige boom de gedetailleerde tekeningen maakt die ook zijn boeken sieren. Deze beelden worden afgewisseld met verfijnde animaties die de groei van bomen en andere onzichtbare processen illustreren. De bescheiden film, die tegelijkertijd in de bioscoop en op dvd uitkomt, is zo een oase van rust, met de onvermijdelijke boodschap dat deze oerwouden niet mogen verdwijnen.
Mariska Graveland
Once Upon a Forest | | Frankrijk, 2013 | Regie Luc Jacquet | Op dvd en in de bioscoop vanaf 20 maart (De Filmfreak)
Releases
Vijf hoogtepunten uit het aanbod voor thuiskijkers in maart, beschikbaar op dvd, blu-ray of video on demand.
La grande bellezza | Dé film van 2013 volgens de Nederlandse filmpers en grote kanshebber op de Oscar voor beste niet-Engelstalige film. Een dronken, swingende, weemoedige reis naar het einde van de nacht over vergankelijkheid en de schitterende holle pretenties waarmee mensen zich onderweg naar het einde wapenen. dvd, blu-ray | Homescreen
The World’s End | Alcoholist Gary King trommelt zijn jeugdvrienden op voor een herkansing van een mislukte pub crawl. Maar in dit derde deel van de ‘Blood and Ice Cream’-trilogie (ook verkrijgbaar in een verzamelbox met Shaun of the Dead en Hot Fuzz) stuiten ze op een sinisterder vijand dan hun op handen zijnde midlifecrises. dvd, blu-ray | Universal
Elle s’en va | Filmmaker Emmanuelle Bercot schreef het scenario van Elle s’en va simpelweg omdat ze een film wilde maken met Catherine Deneuve. Dat is altijd een goed idee, want kijken naar Deneuve is puur genot. Ook als zestiger Bettie, die vlucht voor haar ingekakte leven, is ze even soeverein als frivool. dvd, blu-ray, vod | Wild Bunch
Like Father, Like Son | De ouders van twee jongens komen voor een verschrikkelijk dilemma te staan: hun kinderen werden na de geboorte verwisseld door het ziekenhuis. Voor Hirokazu Kore-eda het uitgangspunt voor een nauwkeurig gecomponeerde overdenking over nature en nurture, ouders en kinderen. dvd, blu-ray | Lumière
Captain Phillips | "No Al-Qaeda here, it’s just business!" roept een van de Somalische kapers wanneer ze een containerschip van rederij Maersk met geweld betreden hebben. Nee, regisseur Paul Greengrass zoekt geen herhaling van zijn beste film, United 93 — hier gaat het niet over terrorisme, maar over globalisering. dvd, blu-ray | Universal