Thuiskijken – 24 augustus 2016

Joshua Oppenheimer: Early Works
De dialectiek van muzak

Uit de vroege films van Joshua Oppenheimer blijkt dat de regisseur al lang voor The Act of Killing onderzoek deed naar de relatie tussen film en werkelijkheid. De dvd Early Works is een belangrijke uitgave voor iedereen die met vraagtekens naar The Act of Killing en The Look of Silence keek.

Framing is een essentieel concept om de films van Joshua Oppenheimer te begrijpen. Zo deelde Oppenheimer in The Act of Killing de regiestoel met leden van de doodseskaders van de voormalige Indonesische president Soeharto om te zien hoe zij hun moorden op Indone­sische communisten verbeelden. Deze ‘movie theatre gangsters’ gebruikten de stijl van de film noir en de musical om hun gewelddadige acties te visualiseren. De beelden leveren een kader waardoor we een blik kunnen werpen op een duister geheim dat onder het oppervlak van Indonesië broeit.
In opvolger The Look of Silence toont Oppenheimer de andere kant van dit beeld: dat van de nabestaande van een van de slachtoffers van deze moordenaars. Een optometrist die door het land reist en van dichtbij de moordenaar van zijn broer kan observeren. Van elk beeld bestaat een tegenbeeld, laat Oppenheimer zien. Dat deze gevoeligheid voor framing niet vanuit het niets ontstond laat een dvd met Oppenheimers vroege werk zien. Veel van zijn korte films blijken onderzoeken naar de relatie tussen beeld en geluid en de relatie tussen film en werkelijkheid. De stap van deze korte werken naar The Act of Killing wordt ineens begrijpelijk.
Met name door de middellange documentaire The Globalisation Tapes (2003), waarin Oppenheimer zijn filmische middelen ook al overdraagt aan Indonesiërs. Hier doet hij dat voor de agrarische vakbond van Sumatra om een documentaire te maken over de vergaande gevolgen van globalisering en de vernietigende impact van de vrije markt. Ook hier is het handig om in beeld en tegenbeeld te denken: terwijl wij in de supermarkt niets­vermoedend producten met palmolie kopen, sjouwt ergens een onderbetaalde boer honderden kilo’s palmfruit door het regenwoud.
Het is rond de tijd van The Globalisation Tapes dat Oppenheimer de moordenaars uit The Act of Killing vond. Wat blijkt op deze dvd is dat veel van de beelden die hij toen schoot, dienden als voorstudies in het onderzoek naar de relatie tussen film en werkelijkheid. In Muzak: A Tool of Manage­ment, een voorbode van The Act of Killing, zien we een van die moordenaars opscheppen over zijn daden, terwijl oorverdovende muzak op de geluidsband klinkt. Een slinks voorbeeld van hoe urgente verhalen verborgen en vervormd kunnen worden door beeld en geluid. Hier is de kiem gelegd voor Oppenheimers latere, belangrijke werk.

Hugo Emmerzael

Joshua Oppenheimer: Early Works |  | Regie Joshua Oppenheimer | Distributie Second Run (import, r2)

Stuff and Dough
Hier begon het allemaal mee

Cristi Puiu’s debuut Stuff and Dough werd met terugwerkende kracht gebombardeerd tot de ‘eerste film’ van de Roemeense New Wave.

Er zijn in de kunsten grofweg twee soorten stromingen aan te wijzen. Die waarbij een groep kunstenaars zichzelf tot een groep smeedt en met een gedeeld programma de wereld te lijf gaat. De filmmakers van de Dogme 95-beweging zijn hier een goed voorbeeld van.
Daar tegenover staan de makers van de Roemeense New Wave, in veel opzichten de directe opvolger van Dogme. Hier zijn het niet de makers zelf die het verband leggen, maar de wereld buiten hen — critici voorop.
Sterker nog: de makers zelf bezweren dat er geen sprake van een coherente stroming is, waarvoor filmjournalist Kees Driessen in 2011 een even simpele als doeltreffende uitleg gaf: bewust of onbewust reageren de films van deze makers op de eenduidige propagandafilms uit het tijdperk-Ceau?escu, en dus willen ze niet gegroepeerd worden.
Maar ook zonder gezamenlijk manifest zie je de overeenkomsen. De stroming werd benoemd nadat drie Roemeense films in achtereenvolgende jaren prijzen wonnen in Cannes — Cristi Puiu’s The Death of Mr. Lazarescu in 2005, 12:08 East of Bucharest in 2006 en 4 maanden, 3 weken en 2 dagen in 2007. De oorsprong werd met terugwerkende kracht in 2001 gelegd, bij het verschijnen van Stuff and Dough (Marfa si banii), het debuut van Puiu.
Dankzij een Britse dvd-release is die film nu ook in Nederland verkrijgbaar. Een geschenk. Niet alleen omdat de film zelf — een door het werk van John Cassavetes geïnspireerde roadmovie over een twintiger die snel geld wil verdienen met een drugstransport — een uitstekend staaltje modern realisme biedt, met de kijker op de passagiersstoel. De dvd-uitgave is zijn geld vooral waard voor Puiu’s korte film Coffee and Cigarettes uit 2004, waarin de meestal impliciete politieke boodschap van veel van de films uit de Roemeense New Wave nu eens expliciet wordt uitgesproken. Een werkloze vader en zijn yupperige zoon ontmoeten elkaar in een restaurant en aan het slot van hun puntige dialoog onderkennen ze: "Er is hier niet echt iets veranderd, behalve de koffie en de sigaretten."

Joost Broeren

Stuff and Dough |  | Roemenië, 2001 | Regie Cristi Puiu | Distributie Second Run (import, r2)