Thuiskijken – 23 oktober 2014

Fedora
Opgegeten door de filmmachine

Een uitmuntend toeval: vrijwel tegelijk met de nieuwe kopie van Sunset Blvd. in de Nederlandse bioscopen, verschijnt een opgepoetste uitgave van Billy Wilders veel obscuurdere Fedora op dvd. De ‘zwanenzang’ van de regisseur spiegelt zijn eerdere meesterwerk.

Door Joost Broeren

Het kijken van Fedora is voor liefhebbers van Billy Wilders 28 jaar eerder gemaakte meesterwerk Sunset Blvd. een vreemde gewaarwording. De film, Wilders een-na-laatste, roept die vergelijking onherroepelijk en doelbewust op. Opnieuw speelt William Holden de hoofdrol, opnieuw als een wat onbetekenend Hollywoodfiguur, die op­­nieuw een oudere actrice over wil halen weer voor de camera te verschijnen, opnieuw met dramatisch resultaat. Ook hier starten we met een lijk en ontrafelt de film vervolgens de achtergronden van die dood, met Holden als verteller in voice-over.
Holden speelt Barry ‘Dutch’ Detweiler, een verlopen producent die een enorme gok neemt door af te reizen naar de afgelegen Griekse villa van filmster-in-ruste Fedora (Marthe Keller). Als hij haar weet te strikken, krijgt hij zijn verfilming van Anna Karenina van de grond bij een Duitse geldschieter — ongeveer zoals de destijds 72-jarige Wilder Fedora alleen nog in Europa gemaakt kon krijgen. Maar Fedora wil niet praten met de producent, ze wordt afgeschermd van de wereld door een coterie van aanhangers geleid door de mysterieuze Gravin Sobryanski (Hildegard Knef).
De vergelijking met Sunset Blvd. is onvermijdelijk, en even onvermijdelijk is het dat die vergelijking zeker niet in het voordeel van Fedora uitpakt. Daarvoor is het acteerwerk te onevenwichtig, de vrouwelijke actrices te houterig gedubt, de ’twist’ wat te voorspelbaar. Maar paradoxaal genoeg is het ook precies die vergelijking die Fedora het kijken meer dan waard maakt. Gespiegeld aan zijn illustere voorganger wint Fedora aan betekenis en komt Wilders satire in een scherper licht te staan. Wilders laatste goede film draait expliciet om het verstrijken van tijd, om hoe Hollywood ouderdom negeert, en om hoe de filmmachine zich aan het oppervlak eindeloos vernieuwt zonder echt te veranderen en zonder mededogen voor het jonge talent dat het daarbij opvreet en uitspuwt.
Een nieuwe 2K-scan van Fedora werd al in februari uitgegeven in Frankrijk, maar met hinderlijke ingebrande Franse ondertiteling. In november verschijnt nu een Amerikaanse uitgave. Beide versies worden begeleid door de lange making-of Swan Song, zoals gebruikelijk met dit soort producties vol interessante achtergronden, maar ook wat uitputtend in zijn viering van de film. Maar ongelijk hebben de medewerkers die Fedora willen zien als Wilders waardige zwanenzang zeker niet.

Fedora |  | Frankrijk/Duitsland, 1978 | Regie Billy Wilder | Met William Holden, Marthe Keller, Hildegard Knef | Te zien op dvd en blu-ray, Olive Films (regio 1/A) / Carlotta Films (regio 2/B)

De Grote Oorlog, deel 8
Maudite soit la guerre

Omdat het dit jaar honderd jaar geleden is dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak, besteden we in dit herdenkingsjaar maandelijks aandacht aan een klassieke film over de Grote Oorlog.

Nog voordat de Eerste Wereldoorlog goed en wel losbarstte, maakte de Franse regisseur Alfred Machin al de pacifistische film Maudite soit la guerre (Vervloekt zij den oorlog). Hoewel de precies honderd jaar oude film geen details over nationaliteiten geeft, is het duidelijk dat het om de Duitse soldaat Adolf Hardeff draait die in België een vliegeniersopleiding volgt. Hij woont in bij de familie Motzel, wiens zoon Ernst ook in het leger dient. Adolf wordt verliefd op hun dochter Lydia, maar voordat ze zich kunnen verloven breekt de oorlog uit. Adolf gaat terug naar zijn land en hoewel hij geen haat tegen Ernst koestert, komt hij natuurlijk tegenover zijn vroegere huisgenoot te staan, een situatie die in diverse variaties in oorlogsfilms terugkeert.
Maudite soit la guerre komt weliswaar uit 1914, maar is toch grotendeels in kleur — de pasteltinten werden met sjablonen aangebracht. Het levert een opvallende kleurschakering op, met lichtbruine uniformen en de iets feller gekleurde bloemen waarmee Lydia zich omringt. Een kleurstelling die herinnert aan oude ansichtkaarten. Voor de oorlogsscènes dompelde Machin hele sequenties onder in rood, soms een paar seconden — om ontploffingen te suggereren — en soms langere scènes, waaronder de spectaculairste. Hierin gooit Adolf granaten op vijandelijke luchtballonen die vervolgens vlamvatten en in een verzengende vuurzee neerstorten. Een sequentie die Machin volledig rood kleurde, met bijzonder expressief en gedenkwaardig resultaat. Daarna verschanst Adolf zich in een molen die omsingeld wordt door Belgische (of Franse) soldaten, onder wie Ernst. Wie meer films van Machin heeft gezien, die tussen 1911 en 1913 in Nederland werkte, weet dat hij graag molens als motief gebruikte, het meest memorabel in De molens die juichen en weenen (1912). Attributen spelen ook een belangrijke rol, zoals het medaillon van Lydia en een foto van zichzelf waarop Alfred “Gevloekt zij de oorlog” schrijft en die hij vervolgens aan Lydia geeft.
Maudite soit la guerre werd in dit herinneringsjaar gerestaureerd door het Belgische filmarchief Cinematek, waarbij gebruik werd gemaakt van een kleurenkopie uit het archief van EYE. De vorige restauratie stamde uit 1995 en in de tussenliggende jaren werd het mogelijk om oude kleurenprocedés als stencelling digitaal te restaureren, met nog fraaier resultaat. Ook is de film wat langer en heeft hij iets meer tussentitels dan de versie uit 1995, die trouwens gratis te bekijken is op europeanfilmgateway.eu, een site die ruim 750 uur aan fascinerend filmmateriaal over WOI biedt, afkomstig uit 21 Europese filmarchieven. De nieuwe restauratie is te zien met live muziek tijdens een Cinema Concert in Eye, op zondag 26 oktober.

André Waardenburg

Maudite soit la guerre | België, 1914 | Regie Alfred Machin | Te zien in EYE op 26 oktober (nieuwe restauratie) of via europeanfilmgateway.eu (restauratie 1995)

Import

Hoogtepunten uit het internationale aanbod voor thuiskijkers, geselecteerd door Boudisque (boudisque.nl). Het beste uit het Nederlandse aanbod vind u wekelijks op filmkrant.nl.

Diary of a Lost Girl | Een paar maanden nadat ze in 1929 de schandaalfilm Pandora’s box hadden afgerond, maakten G.W. Pabst en Louise Brooks samen opnieuw een meesterwerk: Tagebuch einer Verlorenen, over de werdegang van een eerzaam meisje, en hoe ze het geluk vindt in een bordeel. dvd/blu-ray (r2/B) | Eureka/Masters of Cinema

Two Films by Monte Hellman | Halverwege de sixties maakte Monte Hellman vrijwel tegelijkertijd twee westerns: The Shooting en Ride in the Whirlwind, beiden voor producent Roger Corman en met Jack Nicholson in een belangrijke rol. De twee films spiegelen elkaar, en bieden samen een unieke reflectie op het cowboygenre. dvd/blu-ray (r1/A) | Criterion

Portrait of Jason | Dit portret van de zwarte homoseksueel Jason Holliday werd door Ingmar Bergman ooit aangeduid als “the most extraordinary film I’ve seen in my life”. In een twaalf uur lange sessie vertelt Holliday aan één stuk door verhalen uit zijn roemruchte leven, maar hoe levensecht zijn die verhalen eigenlijk? dvd/blu-ray (r1/A) | Milestone Films

Nymphomaniac: Extended Cut | De vijfeneenhalf uur durende originele versie van Lars Von Triers schandaalmagneet werd begin oktober in Nederland uitgebracht via de VOD-platforms van KPN en Videoland. Voor wie daar geen toegang toe heeft is er nu deze Amerikaanse dvd-uitgave. dvd (r1) | Magnolia

De wereld rond in Cinerama | Reis met avonturier Lowell Tho­mas langs de wonderen der wereld in deze breedbeeldspektakels uit de jaren vijftig: Search for Paradise en Seven Wonders of the World. De dvd’s zijn geformateerd in het Smilebox-formaat, dat het gebogen Cineramascherm simuleert voor de thuisbioscoop. blu-ray (regiovrij) | Flicker Alley

Deze maand op MUBI
Horror herboren

De Filmkrant en VOD-platform MUBI presenteren elke maand een gezamenlijk filmprogramma. Filmkrantlezers kijken drie maanden gratis. Deze maand naar aanleiding van de release van Jonathan Glazers Under the Skin vier moderne (arthouse)klassiekers die het horrorgenre opnieuw uitvonden. Horrorliefhebber Mike Lebbing beschrijft hun geschiedenis.

Door Mike Lebbing

Omdat het horrorgenre voor het grootste deel van de beoefenaars ervan altijd een commerciële aangelegenheid is geweest, hebben filmmakers zich door de jaren heen aangepast aan de heersende tijdgeest en de nieuwste trends of hypes. In de eerste bloeiperiode van het genre, de jaren dertig van de vorige eeuw, reeg filmmaatschappij Universal het ene wereldsucces aan het andere met adaptaties van klassieke griezelverhalen. Universalproducties als Frankenstein (1931), gevolgd door het sublieme The Bride of Frankenstein (1935) en het sinistere Dracula (1931), zetten samen met King Kong (1933) een standaard voor navolgers in de komende decennia.
De schok en vernieuwing van de eerste films van regisseurs als Todd Browning en James Whale was groot, maar hun blauwdruk werd daarna vaak lusteloos gekopieerd, overigens zonder dat de successen minder werden: het publiek voor sensationeel gegruwel — ook al is dat door moderne ogen gezien nogal tam — bleef onverminderd groot. De griezelfilms waren theatraal en speelden vooral in op de angst voor het bovennatuurlijke en onverklaarbare.

Birth

De populariteit van Dracula hield aan en kreeg met de Britse kleurenfilm Horror of Dracula (1958) een opleving. Toch was de film een herhaling van zetten, stijlvol, dat zeker, maar niet verrassend. De meest verrassende, trendsettende en diep verontrustende horrorfilm van de jaren vijftig was Invasion of the Body Snatchers (1956). Horrorfilms die een metafoor bieden voor contemporaine politieke of sociale ontwikkelingen en waarin gewelddadige of angstaanjagende gebeurtenissen niet uit effectbejag voortkomen, maar een essentieel onderdeel vormen van de plot- en karakterontwikkeling, zijn meestal de exemplaren die ook buiten het genre serieus worden genomen.

Peulen
Invasion of the Body Snatchers was zo’n film. Met verbazingwekkende precisie geregisseerd door een nog jonge Donald Siegel (later bekend van Dirty Harry), laat de film zien hoe buitenaardse creaturen (in de vorm van fiks uit de kluiten gewassen peulen) onze aarde overnemen en mensen tijdens hun slaap veranderen in emotieloze wezens. De crux van de film is dat voor de ‘gewone’ mensen elke soortgenoot een potentiële bedreiging vormt: een duidelijke verwijzing naar de communistenjachten tijdens de jaren vijftig in Amerika van senator McCarthy. Ook na ruim een halve eeuw is Siegels film een claustrofobisch meesterwerk en geenszins gedateerd, want de kijker kan zich makkelijk verplaatsen in de paranoia van de hoofdpersonen.

Let the Right One In

Net als de meeste filmgenres kwam het horrorgenre in de revolutionaire jaren zestig in een stroomversnelling terecht. Met Psycho (1960) werd Norman Bates, de vader aller filmpsychopaten, geboren en verkende Roman Polanski met Repulsion (1965) de duisterste kanten van de geest in een beklemmend werk waarin de kijker deelgenoot wordt gemaakt van de aftakeling van een jonge vrouw (Catherine Deneuve) die langzaam krankzinnig wordt. Maar de horrorfilm kreeg de grootste impuls door een jonge onafhankelijke filmmaker uit het Amerikaanse Pittsburgh.
George A. Romero’s Night of the Living Dead (1968) is een ware hellevaart, een genremijlpaal en de eerste echte zombiefilm. De wegens het lage budget in zwart-wit geschoten productie toont hoe de Amerikaanse samenleving wordt overrompeld door een epidemie die dode mensen in kannibalen verandert. Een groep overlevenden verschanst zich in een landhuis voor de hordes rottende creaturen. Romero voert als held een zwarte man ten tonele, die zeer doortastend blijkt, maar bij het verdeelde gezelschap nauwelijks gehoor vindt. Night of the Living Dead, vaak als een metafoor voor racisme en het einde van het hippietijdperk beschouwd, eindigt met een ongemeen pessimistisch slotakkoord, dat lang blijft nadreunen en een onuitwisbare indruk achterliet op alle navolgers van Romero.

Internet
In de volgende decennia nam de aandacht voor extreem realistische special effects en het doorbreken van taboes bijna de overhand in het genre, maar in de jaren zeventig (The Exorcist, The Texas Chainsaw Massacre, Halloween) en jaren tachtig (Alien, Videodrome, The Thing) bleven er regisseurs als David Cronenberg en John Carpenter opduiken om het wiel telkens opnieuw uit te vinden.

Hard Candy

In de 21ste eeuw is het sampelen van bekende films, iconische scènes en beproefde thema’s, parallel aan de werkwijzen in de popmuziek, gemeengoed geworden. Toch zijn er nog genoeg cineasten die hun eigen draai weten te geven aan het genre, al dan niet met gebruik van verwijzingen naar de modernste internet- en digitale ontwikkelingen. Hard Candy (2005), ofschoon geen horrorfilm in de pure zin des woords, is een griezelig werkje over een volwassen man die een tiener via internet in een fuik lokt, waarna de rollen lijken te worden omgedraaid. Een van de interessantste filmmakers van het moment is Jonathan Glazer, die curieuze hybrides fabriceert van verschillende genres, waaronder de horrorfilm, sciencefiction en arthouse. Zo is Birth (2004) een prikkelend werk over een jongen die meent de reïncarnatie van een overleden man te zijn, terwijl Under the skin (2013) precies dat doet wat de titel belooft: een onder de huid kruipende SF-horrorfilm die de kijker ontregelt, shockeert en fascineert.
De horrorfilm wordt voortdurend herboren dankzij cineasten die niet bang zijn om het verbodene te omarmen, het genre bloedserieus nemen en die er plezier in scheppen de kijkers de stuipen op het lijf te jagen.

Night of the Living Dead

Filmkrantlezers kijken de eerste drie maanden gratis naar alle films op online VOD-platform MUBI. Bovendien stellen de Filmkrant en MUBI elke maand een speciaal programma samen, met elke vrijdag een nieuwe film van de week, rondom een actueel thema. Deze maand lieten we ons inspireren door Jonathan Glazers nieuwe scifi-film Under the Skin: horror heruitvinden.

17 oktober Birth | Een eigentijds spookverhaal als metafoor voor liefde, trouw en rouw met Nicole Kidman
24 oktober Let the Right One In | Een alledaags coming-of-age-vampierverhaal
31 oktober Night of the Living Dead | Vergeet The Walking Dead, dit is de ultieme zombieklassieker
7 november Hard Candy | Roodkapje slaat terug in creepy wraakthriller over seksueel misbruik

Zie voor meer informatie filmkrant.nl