Thuiskijken – 23 oktober 2014

Fedora
Opgegeten door de filmmachine

Een uitmuntend toeval: vrijwel tegelijk met de nieuwe kopie van Sunset Blvd. in de Nederlandse bioscopen, verschijnt een opgepoetste uitgave van Billy Wilders veel obscuurdere Fedora op dvd. De ‘zwanenzang’ van de regisseur spiegelt zijn eerdere meesterwerk.

Door Joost Broeren

Het kijken van Fedora is voor liefhebbers van Billy Wilders 28 jaar eerder gemaakte meesterwerk Sunset Blvd. een vreemde gewaarwording. De film, Wilders een-na-laatste, roept die vergelijking onherroepelijk en doelbewust op. Opnieuw speelt William Holden de hoofdrol, opnieuw als een wat onbetekenend Hollywoodfiguur, die op­­nieuw een oudere actrice over wil halen weer voor de camera te verschijnen, opnieuw met dramatisch resultaat. Ook hier starten we met een lijk en ontrafelt de film vervolgens de achtergronden van die dood, met Holden als verteller in voice-over.
Holden speelt Barry ‘Dutch’ Detweiler, een verlopen producent die een enorme gok neemt door af te reizen naar de afgelegen Griekse villa van filmster-in-ruste Fedora (Marthe Keller). Als hij haar weet te strikken, krijgt hij zijn verfilming van Anna Karenina van de grond bij een Duitse geldschieter — ongeveer zoals de destijds 72-jarige Wilder Fedora alleen nog in Europa gemaakt kon krijgen. Maar Fedora wil niet praten met de producent, ze wordt afgeschermd van de wereld door een coterie van aanhangers geleid door de mysterieuze Gravin Sobryanski (Hildegard Knef).
De vergelijking met Sunset Blvd. is onvermijdelijk, en even onvermijdelijk is het dat die vergelijking zeker niet in het voordeel van Fedora uitpakt. Daarvoor is het acteerwerk te onevenwichtig, de vrouwelijke actrices te houterig gedubt, de ’twist’ wat te voorspelbaar. Maar paradoxaal genoeg is het ook precies die vergelijking die Fedora het kijken meer dan waard maakt. Gespiegeld aan zijn illustere voorganger wint Fedora aan betekenis en komt Wilders satire in een scherper licht te staan. Wilders laatste goede film draait expliciet om het verstrijken van tijd, om hoe Hollywood ouderdom negeert, en om hoe de filmmachine zich aan het oppervlak eindeloos vernieuwt zonder echt te veranderen en zonder mededogen voor het jonge talent dat het daarbij opvreet en uitspuwt.
Een nieuwe 2K-scan van Fedora werd al in februari uitgegeven in Frankrijk, maar met hinderlijke ingebrande Franse ondertiteling. In november verschijnt nu een Amerikaanse uitgave. Beide versies worden begeleid door de lange making-of Swan Song, zoals gebruikelijk met dit soort producties vol interessante achtergronden, maar ook wat uitputtend in zijn viering van de film. Maar ongelijk hebben de medewerkers die Fedora willen zien als Wilders waardige zwanenzang zeker niet.

Fedora |  | Frankrijk/Duitsland, 1978 | Regie Billy Wilder | Met William Holden, Marthe Keller, Hildegard Knef | Te zien op dvd en blu-ray, Olive Films (regio 1/A) / Carlotta Films (regio 2/B)

De Grote Oorlog, deel 8
Maudite soit la guerre

Omdat het dit jaar honderd jaar geleden is dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak, besteden we in dit herdenkingsjaar maandelijks aandacht aan een klassieke film over de Grote Oorlog.

Nog voordat de Eerste Wereldoorlog goed en wel losbarstte, maakte de Franse regisseur Alfred Machin al de pacifistische film Maudite soit la guerre (Vervloekt zij den oorlog). Hoewel de precies honderd jaar oude film geen details over nationaliteiten geeft, is het duidelijk dat het om de Duitse soldaat Adolf Hardeff draait die in België een vliegeniersopleiding volgt. Hij woont in bij de familie Motzel, wiens zoon Ernst ook in het leger dient. Adolf wordt verliefd op hun dochter Lydia, maar voordat ze zich kunnen verloven breekt de oorlog uit. Adolf gaat terug naar zijn land en hoewel hij geen haat tegen Ernst koestert, komt hij natuurlijk tegenover zijn vroegere huisgenoot te staan, een situatie die in diverse variaties in oorlogsfilms terugkeert.
Maudite soit la guerre komt weliswaar uit 1914, maar is toch grotendeels in kleur — de pasteltinten werden met sjablonen aangebracht. Het levert een opvallende kleurschakering op, met lichtbruine uniformen en de iets feller gekleurde bloemen waarmee Lydia zich omringt. Een kleurstelling die herinnert aan oude ansichtkaarten. Voor de oorlogsscènes dompelde Machin hele sequenties onder in rood, soms een paar seconden — om ontploffingen te suggereren — en soms langere scènes, waaronder de spectaculairste. Hierin gooit Adolf granaten op vijandelijke luchtballonen die vervolgens vlamvatten en in een verzengende vuurzee neerstorten. Een sequentie die Machin volledig rood kleurde, met bijzonder expressief en gedenkwaardig resultaat. Daarna verschanst Adolf zich in een molen die omsingeld wordt door Belgische (of Franse) soldaten, onder wie Ernst. Wie meer films van Machin heeft gezien, die tussen 1911 en 1913 in Nederland werkte, weet dat hij graag molens als motief gebruikte, het meest memorabel in De molens die juichen en weenen (1912). Attributen spelen ook een belangrijke rol, zoals het medaillon van Lydia en een foto van zichzelf waarop Alfred “Gevloekt zij de oorlog” schrijft en die hij vervolgens aan Lydia geeft.
Maudite soit la guerre werd in dit herinneringsjaar gerestaureerd door het Belgische filmarchief Cinematek, waarbij gebruik werd gemaakt van een kleurenkopie uit het archief van EYE. De vorige restauratie stamde uit 1995 en in de tussenliggende jaren werd het mogelijk om oude kleurenprocedés als stencelling digitaal te restaureren, met nog fraaier resultaat. Ook is de film wat langer en heeft hij iets meer tussentitels dan de versie uit 1995, die trouwens gratis te bekijken is op europeanfilmgateway.eu, een site die ruim 750 uur aan fascinerend filmmateriaal over WOI biedt, afkomstig uit 21 Europese filmarchieven. De nieuwe restauratie is te zien met live muziek tijdens een Cinema Concert in Eye, op zondag 26 oktober.

André Waardenburg

Maudite soit la guerre | België, 1914 | Regie Alfred Machin | Te zien in EYE op 26 oktober (nieuwe restauratie) of via europeanfilmgateway.eu (restauratie 1995)